Asurbanipal – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Bot: popravljanje preusmjeravanja |
|||
Red 1:
{{Infobox Monarch
| name = Asurbanipal
| title = [[
| native_lang1 = grčki
| native_lang1_name1 = Sardanapalos
Red 8:
| image = [[Datoteka:Assurbanipal op jacht.jpg|200px]]
| caption = Asurbanipal prilikom lova.
| reign = [[
| predecessor = [[Asarhadon]]
| successor = [[Ašur-etil-ilani|Ashur-etil-ilani]]
| father = [[Asarhadon]]
| mother =
| date of birth = [[680-e pne.|685. pne.]]
| place of birth =
| date of death = [[620-e pne.|627. pne.]]
| place of death =
|}}
'''Asurbanipal''' ili '''Ašurbanipal''' ([[680-e pne.|685. pne.]] – [[620-e pne.|627. pne.]]), sin kralja [[Asarhadon]]a, bio je posljednji veliki [[monarh|vladar]] [[Neoasirsko Carstvo|Novog Asirskog Carstva]]. Poznat je po tome što je ustanovio prvu sistematski organiziranu biblioteku na Drevnom Bliskom Istoku <ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9009855/Ashurbanipal Ashurbanipal], from the [[Encyclopædia Britannica]]</ref>, [[Asurbanipalova biblioteku|Asurbanipalovu biblioteku]], čiji je jedan dio dan-danas očuvan.
U Bibliji se naziva ''As(e)nappar'' ili ''Osnapper'' ([[Knjiga o Ezri|Ezra]] 4:10). Rimski historičar [[Justin (historičar)|Justin]] je za njega naveo da je [[Sardanapal]].<ref>{{cite web
Red 30:
Asurbanipalovo ime (''Aššur-bani-apli'') na [[akadski jezik|akadskom]] znači "[[Ašur (mitologija)|Ašur]] je napravio sina". Asurbanipal se rodio kao mlađi sin kralja Asarhadona, a poznata su imena još petoro braće i sestara.
Asarhadonov prijestonasljednik je bio Asurbanipalov stariji brat [[Sin-iddin-apli]]. Dok se stariji sin pripremao za preuzimanje vlasti, mlađi je provodio vrijeme vježbajući lov, ratne vještine, konjaništvo i vožnju dvokolicu. Asurbanipal je, međutim, pokazao i zanimanje za vjerske obrede, [[matematika|matematiku]], ali i [[sumerski jezik|sumerske tekstove]]. Naučivši se koristiti [[
Godine [[670-e pne.|672. pne.]] Sin-iddin-apli je umro. Prema nasljednom redu je novi prijestonasljednik trebao postati [[Šamaš-šum-ukin|Shamash-shum-ukkin]], ali je utjecajna kraljica-majka Zakutu (isto tako poznata i kao Naq'ia) smatrala da Asarhadona ipak treba naslijediti Asurbanipal. Starijem bratu je, pak, prepuštena uprava nad [[Babilon]]om gdje je interese svog oca i Asirije trebao zastupati kao vazalni kralj.
Kao prijestonasljednik, Asurbanipal je brzo počeo pomagati ocu u upravljanju državom, a iz tog perioda su sačuvani njegovi detaljni izvještaji.
Godine [[660-e pne.|669. pne.]] Asarhadon je preminuo u [[Harran]]u pripremajući se za gušenje pobune u [[Egipat|Egiptu]]. Vlast je privremeno preuzela Zakutu te uvjerila vodeće asirske plemiće i vojne komandante da se ne suprostavljaju Asurbanipalu, odnosno ne podrže moguću pobunu Shamash-shum-ukkina. Nekoliko mjeseci kasnije, Asurbanipal je okrunjen za asirskog kralja.
== Vladavina ==
Na samom početku vladavine Asurbanipalu je prioritet bio Egipat, podijeljen na sjeverni asirski dio pod vlašću vazalnog kralja [[Neho I|Nehoa I]] i južni [[Nubija|nubijski]] dio pod vlašću egipatsko-nubijskog kralja [[Taharka|Taharke]]. Taharka je stalno potpirivao pobune među lokalnim velmožama, nastojeći se vratiti na vlast, odakle je otjeran od strane Asurbanipalovog oca. Godine [[660-e pne.|668. pne.]] Asurbanipalove snage su porazile Taharku i otjerale ga iz Delte.
Godine [[660-e pne.|664. pne.]] Taharkin nasljednik Tantmani je prodro u Donji Egipat i ubio Nehoa. Asurbanipalova je reakcija je bila munjevita - njegova je vojska porazila Nubijce, osvojila i opustošila [[Teba (Egipat)|Tebu]], a nubijski vladari više nisu poduzimali pohode na Egipat. Za vladara je imenovan Nehov sin [[Psametih I]]. Međutim, samo četiri godine kasnije Egipćani su se pobunili protiv Asiraca, a 654. pne. su iz Egipta protjerani posljednji asirski garnizoni. Usprkos toga, između dvije države su se nastavili trgovinski odnosi.
Na sjeverozapadu države je Asurbanipal imao, prema [[Herodot]]u, ispočetka dobre odnose s [[Lidija|lidijskim]] kraljem [[Gig od Lidije|Gigom]] te je asirska vojska Lidijcima pomagala u borbi protiv [[Kimerijci|Kimerijaca]]. Međutim, kada je Gig sklopio savez sa pobunjenim Psametihom, Asurbanipal je odlučio razvrgnuti savez i ostaviti Lidiju na milost i nemilost Kimerijcima. Tu je politiku promijenio tek nakon Gigove smrti.
Red 48:
=== Obračuni s Babilonom i Elamom ===
Daleko ozbiljniji problem za Asurbanipala je bio njegov stariji brat u Babilonu. Asurbanipal je nastojao upravnim mjerama ograničiti njegovu vlast - guverneri [[Ur]]a i primorskih gradova uz [[Perzijski zaljev]] su odgovarali direktno njemu, a ne Shamash-shum-ukkinu kao nominalnom kralju Babilonije. Asurbanipal je također nastojao spriječiti [[Elam|Elamsko Carstvo]] da podrži brata u eventualnom ustanku. Kada je 653. pne. godine elamski uzurpator Tept-Humban nakratko prodro na asirsku teritoriju, Asurbanipal ga je porazio, ali je odbio poslati vojsku da za kaznu pohara Elam, nastojeći stvoriti dobre odnose s legitimnim elamskim prinčevima.
Shamash-shum-ukkin je, međutim, već duže vrijeme kao vladar Babilona godinama bio izložen utjecaju svojih podanika, kod kojih je tinjala mržnja prema asirskim tlačiteljima. Godine [[650-e pne.|652. pne.]] je Asurbanipalovu politiku prema Elamu shvatio kao znak slabosti, te se proglasio samostalnim kraljem a Asurbanipala posprdno nazvao svojim vazalom. Za Asurbanipala je to bio znak da hitno uguši pobunu te spriječi veliki savez Babilonije, Elama, Egipta, Lidije, odnosno [[Medijci|medijskih]] i [[Arapi|arapskih]] plemena.
Asirci su ponovno opsjeli Babilon te ga zauzeli [[640-e pne.|648. pne.]] Shamash-shum-ukkin je prije toga zapalio svoju palaču, a potom u njoj izgorio. Asurbanipal, za razliku od svog djeda [[
Asurbanipal je nakon smirivanja Babilona nastavio pohode protiv pobunjenih plemena, ali i Elama koga je odlučno porazio u [[Bitka kod Suse|bitci kod Suse]] [[640-e pne.|647. pne.]] Ustanak u Babiloniji je okončan dvije godine kasnije.
Konačni obračun s Elamom je došao [[630-e pne.|639. pne.]] kada je prikupljena gotova sva asirska vojska te poslana protiv istočnog susjeda. Susa je opustošena, Elam kao država prestao postojati, a njegovo stanovništvo je odvedeno u roblje. To je bio posljednji i najveći trijumf Asurbanipala koji je u Ninivi tjerao četiri zarobljena kralja da vuku njegova kola.
=== Posljednje godine ===
Prema postojećim podacima, posljednja decenija Asurbanipalove vladavine je protekla u relativnom miru. Nedostatak vojnih pohoda se djelomično tumači time da su najopasniji protivnici Asirije barem privremeno umireni, ali također i umorom vladara i iscrpljenošću njegove vojske.
S druge strane, relativno malen broj službenih zapisa iz tog perioda je doveo do špekulacija kako je Asirija tada zapala u ozbiljnu krizu. Tako se, zapravo, s potpunom pouzdanošću ne zna kada je zapravo Asurbanipal umro. Uz najčešće korišteni datum 627. pne. se spominje i [[630-e pne.|631. pne.]] kao vrijeme kada je njegov sin [[Ašur-etil-ilani|Ashur-etil-ilani]] preuzeo vlast. Dio asirologa smatra kako je Asurbanipal svog sina postavio kao suvladara, nastojeći spriječiti građanski rat koji bi izbio nakon njegove smrti.
Ti napori, međutim, nisu urodili plodom i Asirsko Carstvo su odmah nakon Asurbanipalove smrti pogodile provale nomadskih barbara, međusobni sukobi i pobuna u Babilonu koja će za jednu generaciju dovesti do potpunog nestanka asirske države.
Red 68:
{{main|Asurbanipalova biblioteka}}
Asurbanipal je, s jedne strane, bio surov vladar, ali se s druge strane volio hvaliti i svojim intelektualnim dostignućima, odnosnosno ljubavi za [[književnost]]. Osim što je iza sebe ostavio dokumente autobiografskog karaktera, poznat je pop tome što je osnovao veliku Biblioteku u Ninivi, od koje potječe danas najveća zbirka babilonsko-asirske literature. Asurbanipal je želio na jednom mjestu okupiti sve što su na [[Bliski
Potkraj 19. st. u Ninivi pronađeno je više od 20.000 glinenih pločica s [[Klinasto pismo|klinastim pismom]] koje se danas čuvaju u Britanskom muzeju u [[London]]u.
Red 77:
Asurbanipal je u [[Antička Grčka|grčkim]], a kasnije [[Rimsko Carstvo|rimskim]] izvorima bio poznat pod nazivom Sardanapal. U njima je historijske podatke zamijenili mitovi i legende, te veliki kralj postao dekadentni, ženskasti i hedonizmu skloni vladar koga su neprijatelji bili opsjeli u Ninivi, a koji je zarobljavanje izbjegao [[samoubistvo]]m.
Lik Sardanapala je posebno utjecao na evropske romantizam|romantičare početkom 19. vijeka, pa mu je [[George Gordon Byron|Lord Byron]] posvetio dramu, a po njenim motivima [[Eugène Delacroix|Eugene Delacroix]] naslikao ''[[Sardanapalova smrt|Sardanapolovu smrt]]'' , jednu od najdramatičnijih i najznametnijih slika u historiji likovne umjetnosti.
Među suvremenim [[Asirci]]ma je, pak, Asurbanipal postalo popularno muško ime.
| |||