Dispneja – razlika između verzija

Veliki broj ljudi tokom svog [[život]]a često nije svestan da pati od [[poremećaj]]a disanja (ili dispneje). Različita [[fiziologija|fiziološka stanja]] mogu dovesti do neprijatnog [[osećajemocije|osećaja]]a nedostatka [[vazduh]]a. Tako na primer svaki čovek ako počne da razmišlja o svom disanju odmah započinje sa malo dubljim disanjem, jer se kod njega javlja subjektivni osećaj dispneje. Osoba koja reaguju izraženim [[strah]]om, „neurozom [[srce|srca]]“ i sličnim poremećajima, u određenim situacijama mogu da reaguju tzv. „emocionalnom dispnejom“, koja može biti toliko izražena, da imaju hiperventilaciju praćenu tetaničnim grčevima zbog [[alkaloza|alkaloze]]. Kod neadekvatno fizički pripremljenog organizma, dispneja može da bude i fiziološka pojava koja se javlja za vreme ili posle napora. Dispneja se doživljava na različite načini može biti zajednički [[simptom]] za veliki broj fizioloških stanja, ali i različitih [[bolest]]i, i zato često ima i mnogobrojnu [[etiologija|etiologiju]]. <ref name="Arthur">Arthur C. Guyton Medicinska fiziologija, Medicicnska knjiga, Beograd Zagreb 1990</ref>, <ref name="Popovac">Popovac. D., Bolesti pluća i propedevtika, Beograd Privredni pregled, 1987.,224.str. </ref>

Sprovedena [[istraživanje|istraživanja]] iznose podatke da je dispneja prisutna u 21 do 78,6% bolesnika sa uznapredovalim [[tumor]]om pluća i kod preko 50% bolesnika u krajnjoj fazi [[AIDS]], [[hronična opstruktivna bolest pluća|HOBP]], bolesti [[srce|srca]] i [[bubreg]]a. Važno je istaći da dispneja nije ograničena samo na one koji imaju; [[rak]], srčane ili respiratore bolesti. Veliki broj bolesnika sa neuro-mišićnim bolestima ima sniženu ventilaciju zbog poremećaja u funkciji [[mišićmišići|mišića]]a ili neuro-mišićnom prenosu: osećaj [[paraliza|paralize]] koji sprečava ventilaciju i deluje zastrašujuće. Uznemirenost, [[anksioznost]] i [[nesanica]], dodatno može da proizvede začarani [[krug]] poremećaja [[ponašanje|ponašanja]] i [[stres]] kako za bolesnika tako i za njihovu [[porodica|porodicu]] i [[staratelj]]e. <ref>[http://www.patient.co.uk/reference/Dyspnoea_in_Palliative_Care.htm Dyspnoea in Palliative Care] Posećeno:17.01.2010.{{en}}</ref>

*[[Koronarna bolest srca |Koronarna srčana bolest]] sa ili bez [[infarktsrčani udar|infarkta]]a,

[[Datoteka:Gray694.png|thumb|desno|230px| <small>[[Ritam]] [[disanje|disanja]] koji je kod ljudi od 12-16 [[fiziologija disanja čoveka|udisaja]] u [[minut]]i reguliše [[dorzalni respiratorni centar DRC)|dorzalni respiratorni centar (DRC)]] u [[produžena moždina|produženoj moždini]]. [[Inspiracija]] obično traje oko 2., a [[ekspiracija]] (izdisaj) oko 3. [[sekunda|sekund]]e. Normalni ritam disanja se zove [[eupneja]] , a otežano disanje [[dispneja]].</small> ]]

* Aferentna [[signal]]izacija, (prenošenje signala sa senzora-[[receptor]]a (hemoreceptora i mehanoreceptora) preko aferentnih vlakana [[neuron]]a u [[centralni nervni sistem]], na primer iz [[mišićmišići|mišića]]a u zidu grudnog koša, karotida i međukapilarnog prostora pluća).

* Centralna obrada [[Podatak|podatak]]a u [[mozak|mozgu]]. Iako promena arterijske koncentracije kiseonika nemaju direktan uticaj na sam centar za disanje, centralna regulacija dobija podatke od hemoreceptora, koji reaguju na promenu acido-bazne [[Ravnoteža|ravnoteže]] zbog preomene koncentracije ugljen dioksida ili [[jon]]a [[vodonikvodik|vodonika]]a i nadražaja mehanoreceptore koji reaguju na razne „mehaničke“ nadražaje. Veruje se da centralna obrade podataka u [[mozak|mozgu]], upoređuje, aferentne (prijemne) i eferentne (poslete) [[signal]]e), i konstatuje njihovo "neslaganje", koje potom rezultira osećajem dispneje. Drugim rečima, dispneje nastaje kada ventilacija ne zadovoljava fizičke potrebe disanja (o čemu mozak obaveštava aferentna signalizacija), zbog neodgovarajućih signala koje je on preko eferentne signalizacije poslao organizmu. <ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=cm∂=A454 Vaskar Mukerji Dyspnea, Orthopnea, and Paroxysmal Nocturnal Dyspnea] Posećeno 19.01.2010.{{en}} </ref>

Aferentni signali senzornog [[neuron]]a su [[signal]]i koji se kreću prema [[mozak|mozgu]]. Aferentni neuroni su značajni u dispneji jer prenose signale koji potiču iz velikog broja izvora, uključujući [[organ]]e u [[Zajednička karotidna arterija |karotidama]], [[koštana srž|koštanoj srži]], [[pluća|plućima]], grudnom košu, mišićima. [[Hemoreceptori]] u karotidama i koštanoj srži daju [[Informacija|informacije]] o koncentraciji [[gas]]ova u [[krv]]i ; [[kiseonik|O]]₂, [[ugljen-dioksid|CO]]₂ i [[vodonikVodik|H]]⁺. U plućima, [[jukstakapilarni receptori (J)]] su osetljivi na intersticijalni [[ostrvo|otok]] i embolizaciju u plućnima, dok ostali mehanoreceptori (streč ili receptori na istezanje) signaliziraju suženje bornhija (bronhokonstrikctiju), a receptori u [[mišićmišići|mišićnim]]nim vlaknima u zidu grudnog koša prenose [[signal]]e o stanju napetosti respiratorne muskulature. <ref name="Harrison"/> Aferentni signali prenose mozgu informacije; da oslabljena ventilacija dovodi do [[hiperkapnija|hiperkapnije]], da insuficijencija levog srca dovodi do [[ćelija|međućelijski]] otoka (i ometa [[razmena|razmenu]] [[gas]]ova), da [[astma]] izaziva sužavenje lumena [[pluća|bronha]] (bronhokonstrikciju koja ograničava protok vazduha) i da [[zamor]] [[mišićmišići|mišića]]a dovodi do neefikasnog rada [[fiziologija disanja čoveka|disajnih mišića]] što rezultrira pojavom subjektivnog [[osećajemocije|osećaja]]a dispneje. <ref name="Harrison"/>

Eferentni signali motornog [[neuron]]a prenose [[signali|signale]] naniže na disajne mišiće, što povećava ili smanjujnje dubinu i učetsalost udaha (inspirijuma), i popravljaju ili pogoršavaju osećaj dispneje. Najvažniji respiratorni [[mišići|mišić]] koji prima signale je [[dijafragma]], a ostali respiratorni mišići su spoljni i unutrašnji međurebarni mišići, mišići [[trbuh]]a i ostali disajni mišići. <ref name="Harrison"/>

*Pojačan rad disajnih [[mišićmišići|mišića]]a da bi se obezbedila dovoljna količina [[kiseonik]]a, usled raznih [[strah]]ova, psihički poremećaja.

'''b) [[Kapilar]]ni [[tlak|pritisak]]'''

|align="center" | [[MišićMišići|Mišićna]]na vlakna

|align="center" | Povećan [[emocije|osećaj]] [[zamor]]a

|align="center" | Povećan [[emocije|osećaj]] [[zamor]]a

*'''Uzrok''': [[ostrvo|otok]] sluzokože grkljana sa kontrakcijom zida, često alergijskog porekla

|style="background:#d9d9d3" align="left"|'''Srčani [[srčani udar|infarkt]]'''

*''Pozicioniranje u najudobniji položaj'' - obično je to sedenje u uspravnom položaju sa osloncem o naslon. To je dobro prihvaćen klinička metoda kod bolesnika sa ([[hronična opstruktivna bolest pluća|HOBP]]) koja sa promenom položaj tela umanjuje dispneju. Položaja tela koji povećava pritisak u stomaku može da značajno poboljša funkcije disajnih mišića. Naslonjen i nagnut unapred bolesnik poboljšava snagu inspiratornih [[mišićmišići|mišića]]a, što smanjuje i dispneju u ([[hronična opstruktivna bolest pluća|HOBP]]). <ref>O'Neil, S., and D. S. McCarthy. 1983. Postural relief of dyspnea in severe chronic airflow limitation: relationship to respiratory muscle strength. Thorax 38: 585-600 . </ref>

*''Pravilna ishrana'' - sa malim čestim unosom pića i jela koji su podešeni prirodi bolesti i najbolje se podnose. Bolesnici sa [[rak]]om ili u krajnjoj fazi respiratornih bolesti moraju u [[ishranaprehrana|ishrani]] koristit i [[savet]]e [[dijetetičar]]a.

:*terapija [[opijatiopioidi#Opijati vs. opioidi|opijatima]]ma

*Inspiratorne [[vežbe]] disajnih [[mišićmišići|mišića]]a

*[[Bihevioralna terapija|Kognitivno-bihevioralni pristup]] (koristi klinički pristup, za regulaciju dispneje i može povećati poverenje pojedinca u njegovu sposobnost da upravlja [[simptomisimptom]]maima. <ref>Smoller, J. W., M. H. Pollack, M. W. Otto, J. F. Rosenbaum, and R. L. Kradin. 1996. State of the art: panic anxiety, dyspnea and respiratory disease. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 154: 6-17 [http://ajrccm.atsjournals.org/cgi/content/abstract/154/1/6?ijkey=31716ab8f7ca63bb678c734b77bd47281570cad1&keytype2=tf_ipsecsha Abstract]Posećeno:17.01.2010. {{en}} </ref> (244, 245).

[[LekLijek|Lekovi]]ovi koji se primenjuju kao sredstvo za ublažavanje dispneje, svoje dejstvo ostvaruju promenom perceptivne osetljivosti (kod [[strah]]a i [[anksioznost]]i) ili zbog svojih respiratornih depresivnih efekata na disajni centar. Dve vrste lekova koji se najviše primenjuju u ovu svrhu su: [[opioidi#Opijati vs. opioidi|opijati]] i benzodiazepini ([[anksiolitici]]).

[[Opioidi#Opijati vs. opioidi|Opijati]] su poznati depresori respiratornog centra i koriste se za suzbijanje dispneje i kašlja. Uprkos korisnog dejstva opijata, njihova primena kod akutne dispneje nema dovoljno dokaza pa se oni ne preporučuju za redovnu upotrebu i u dužu primenu kod bolesnika sa dispnejom. Imajući u vidu dobro dokumentovana neželjena dejstva opijata, uključujući [[hiperkapnija|hiperkapniju]], respiratornu insuficijenciju, promenu psihičkog stanje, [[zatvor]], [[mučnina|mučninu]], [[povraćanje]], [[pospanost]], uz stalno povećanu toleranciju, oni zahtevaju oprez kada se oni primenjuju. Zato se ovi [[leklijek|lekovi]]ovi koriste izuzetno retko u lečenju dispneje. <ref>Leung, R., P. Hill, and J. Burdon. 1996. Effect of inhaled morphine on the development of breathlessness during exercise in patients with chronic lung disease. Thorax 51: 596-600 [http://thorax.bmj.com/content/51/6/596.abstract?ijkey=dee50535924e5fecc6d5df0d5fc2d9c35256d4fe&keytype2=tf_ipsecsha Abstract]Posećeno: 17.01.2010.{{en}} </ref>

Pri proceni indikacija za primenu kiseonika, kod bolesnika sa dispnejom, pored parcijalnog pritiska kiseonika (PaO₂) u [[arterijearterija|arterijskoj]] [[krv]]i treba imati u vidu i sledeće činjenice;<ref name="Varagić">Varagić M.V., Stevanović M. Farmakoterapija u pulmologiji, Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 1990.</ref>

*PaO₂ manji od 50 [[MmHg|mmHg]] u toku spavanja, duži period (3-4 [[nedeljanedjelja|nedelje]]).