Wikipedija

Sasanidska Monarhija – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
m Orijentolog premjesti stranicu Sasanidska Persija na Sasanidska Monarhija: određeniji naziv
početak sređivanja
Red 1:
{{Okvir bivše zemlje svijeta
'''Sasanidska Persija''' je naziv za državu, sa političkim centrom u današnjem [[Iran|Iranu]], koja je pod vlašću dinastije [[Sasanidi|Sasanida]] od [[226]]. do [[651]]. godine predstavljala dominantnu silu na [[bliski istok|Bliskom istoku]].
|ime = Sasanidska Monarhija
|hr_ime = Sasanidska Monarhija
|izvorno_ime = {{fa icon}} [[Datoteka:Eranshahr.svg|60px]]<br>{{sh icon}} ''Irānšaher''
|genitiv = Sasanidskog Perzijskog Carstva
|kontinent = [[Azija]], [[Afrika]]
|regija =
|status =
|era = [[Stari vijek]]
|godina_start = [[224.]]
|godina_kraj = [[651.]]
|datum_start =
|datum_kraj =
|događaj_start =
|događaj_kraj =
|p1 = Partsko Carstvo
|flag_p1 = Parthian Empire 248 - 224 BC.png
|p2 = Atropatena
|flag_p2 = Transcaucasia 2nd BC.jpg
|p3 = Indo-Skiti
|flag_p3 = Indo-ScythiansMap.jpg
|p4 = Kušansko Carstvo
|flag_p4 = Kushan Kingdom ua.PNG
|s1 = Rašidunski kalifat
|flag_s1 = Rashidun654wVassal.png
|
|zastava = Derafsh Kaviani.png
|zastava_i = Stijeg Sasanidske Monarhije
|grb =
|grb_i =
|
|vjera = '''[[zoroastrizam]]''', [[zurvanizam]], [[manihejstvo]], [[mazdakizam]], [[kršćanstvo]], [[mandaizam]], [[judaizam]]
|mapa = Sassanid Empire 226 - 651 (AD).GIF
|mapa_opis = Karta Sasanidske Monarhije
|jezik = [[perzijski]]
|glavni_grad = [[Ktezifont]], [[Firuzabad]]
|legislatura =
|geslo =
|vlada_tip = [[Monarhija]]
|titula_vođa = [[Šah (vladar)|Šahanšah]]
|vođa1 = [[Ardašir I.]] (prvi)
|godina_vođa1 = [[224.]]-[[240.]]
|vođa2 = [[Jezdegerd III.]] (zadnji)
|godina_vođa2 = [[632.]]-[[651.]]
|događaj_prije = Početak [[Ardašir I.|Ardaširovog]] ustanka protiv [[Partsko Carstvo|partske vlasti]]
|godina_prije = [[215.]]
|događaj1 = [[Rimsko-perzijski ratovi|Ratovi protiv Rima]]
|datum_događaj1 = [[230.]]-[[628.]]
|događaj2 = [[Iransko-turski ratovi|Ratovi protiv turkijskih hordi]]
|datum_događaj2 = [[588.]]-[[629.]]
|događaj3 = [[Arapi|Arapsko]] osvajanje [[Iranska visoravan|Iranske visoravni]]
|datum_događaj3 = [[633.]]–[[644.]]
|stat_godina1 = [[621.]]
|stat_površina1 = 7400000
|stat_pop1 = 19700000
|valuta = [[dirham]]
|fusnote =
}}
 
'''Sasanidska Monarhija''' ([[Perzijski jezik|srperz.]] [[Datoteka:Eranshahr.svg|60px]] ''Irānšaher''; dosl. Iransko gospodstvo) je naziv za četvrtu [[iran]]sku imperijalnu državu u [[Stari vijek|starom vijeku]] za vrijeme vladavine Sasanida ([[224.]] - [[651.]]), dinastije [[Perzijanci|perzijskog]] etničkog podrijetla. Sasanidska Monarhija u literaturi se naziva i ''Novoperzijskim'' ili ''drugim perzijskim'' velikim kraljevstvom ili carstvom zbog distinkcije od takođe perzijske [[Ahemenidska Monarhija|Ahemenidske Monarhije]] ([[550. pne.|550.]] - [[330. pne.]]). [[Sasanidi]] su se nametnuli kao vladajuća iranska [[dinastija]] početkom [[3. stoljeće|3. stoljeća]] kada je [[Ardašir I.]] podigao ustanak i porazio posljednjeg [[Partska Monarhija|partskog]] vladara [[Artaban IV.|Artabana IV.]] čime je došao kraj 500-godišnjoj vladavini dinastije [[Arsakidi|Arsakida]]. Sasanidski vladari su nosili titulu [[Šah (vladar)|šahanšaha]] koja se prevodi kao ''kralj kraljeva'' ili ''veliki kralj''.
Sasanidsko kraljevstvo se ponekad naziva i '''Novopersijsko''' ili '''Drugo persijsko kraljevstvo''' kako bi se razdvojilo od Staropersijskog ili [[Perzijsko Veliko Kraljevstvo|Ahemenidskog velikog kraljevstva]] ([[550]]—[[330]]. pne.).
 
Sasanidski vladari proglasili su se ahemenidskim nasljednicima i pokrenuli su niz osvajačkih pohoda te ubrzo ovladali većinom [[Jugozapadna Azija|Jugozapadne]] i [[Centralna Azija|Centralne Azije]], te dijelovima [[Indijski potkontinent|Indijskog potkontinenta]] i [[Afrika|Afrike]]. Najvećim sasanidskim rivalom bilo je [[Rimsko Carstvo]] na zapadu s kojim su vođeni [[Rimsko-perzijski ratovi|400-godišnji ratovi]] izmjenične sreće i bez pobjednika. Jedini među Sasanidima koji je uspio u naumu da vrati ahemenidske granice, doduše kratkotrajno, bio je [[Hozroje II]] početkom 7. veka, koji je [[626]]. čak opsjeo rimski [[Carigrad]]. Također, na sjeveroistoku zemlje vođeni su [[Iransko-turski ratovi|ratovi]] protiv [[Turkijski narodi|turkijskih nomadskih plemena]], a na istoku protiv [[Historija Indije|indijskih]] monarhija. Sasanidski Iran bio je čvorištem na [[Put svile|Putu svile]] zbog čega je doživio veliki gospodarski odnosno umjetnički i znanstveni procvat, a iranska kultura tog vremena utjecala je na [[Stari Rim]], [[Afrika|Afriku]], [[Indija|Indiju]], [[Kina|Kinu]], čak i [[Japan]].
Sasanidi su svoju državu nazivali Iranšar ('''Erānshahr ايرانشهر''') tj. Posed Iranaca (Arijevaca), a vladar je nosio titulu kralja nad kraljevima tj šahanšah (Shahanshah). Carstvo Sasanida osnovao je [[226]]. godine [[Ardašir I]] koji je zbacio poslednjeg parćanskog kralja Artabana IV, predstavnika dinastije [[Arsakidi|Arsakida]]. Sasanidska država je obuhvatala teritorije današnjeg [[Iran]]a, [[Irak]]a, [[Jermenija|Jermenije]], [[Avganistan]]a, istočne delove [[Turska|Turske]], kao i delove Zakavkazja, Srednje Azije, [[Pakistan]]a i Arabije. Već je Ardašir proklamovao za svoj cilj obnovu granica iz vremena [[Ahemenidi|Ahemenida]] i otpočeo je seriju teških ratova sa [[Rimsko Carstvo|Rimskim carstvom]] težeći osvajanju rimske [[Mala Azija|Male Azije]], [[Sirija|Sirije]], [[Palestina|Palestine]] i [[Egipat|Egipta]]. Jedini među Sasanidima koji je uspeo u ovom naumu, doduše kratkotrajno, bio je [[Hozroje II]] početkom 7. veka, koji je [[626]]. čak opseo rimsku prestonicu [[Konstantinopolj]].
 
Rimska (kasnije [[bizant]]ska) i sasanidska država su u pravom smislu riječi predstavljale dvije [[Supersila|supersile]] starog svijeta. Sasanidski vladari su od strane rimskih jedini smatrani za vladare ravnopravnog ranga i zbog toga je u diplomatskoj prepisci perzijski vladar oslovljavan kao carev ''brat''. Persijski utjecaj na Rim očigledan je od kraja 3. vijeka, a ogledao se u usvajanju složenog dvorskog ceremonijala, raskošnih vladarskih insignija, diplomatske etikete, ali i vojne taktike zasnovane na upotrebi teške konjice i strijelaca na konjima. Dugotrajan rivalitet i težak rat ostavio je obje države u stanju teške ekonomske i vojne iscrpljenosti. Pojava novog neprijatelja, Arapa nadahnutih [[Muhamed]]ovim [[islam]]skim učenjem, dovela je [[651]]. godine do propasti Sasanidske Monarhije i umorstva posljednjeg vladara [[Jazdegerd III|Jazdergerda III]]. U isto vrijeme, Bizant je na Istoku izgubio sve svoje teritorije osim Male Azije. Međutim, muslimanski Arapi su osvajanjem prihvatili sasanidsku kulturu, arhitekturu, pismo i ostale tekovine i prenijeli je u druge dijelove islamskog svijeta.
[[Datoteka:Sassanid_Empire_620.png|thumb|right|220px|'''Sasanidsko kraljevstvo na svom vrhuncu 615 godine''']]
 
== Kronologija Sasanidske Monarhije ==
Rimsko (i kasnije [[Vizantija|Vizantijsko]]) i Sasanidsko kraljevstvo su u pravom smislu te reči predstavljale dve supersile antičkog sveta. Sasanidski kraljevi su od strane rimskih careva jedini smatrani za vladare ravnopravnog ranga i zbog toga je u diplomatskoj prepisci persijski kralj oslovljavan kao carev "''brat''". Persijski uticaj na Rimsko carstvo, očigledan od kraja 3. veka, ogledao se u usvajanju komplikovanog dvorskog ceremonijala, raskošnih vladarskih insignija, diplomatske etikete, ali i vojne taktike zasnovane na upotrebi teške konjice i strelaca na konjima.
 
Dugotrajan rivalitet i težak rat, okončan [[Iraklije|Iraklijevom]] pobedom [[627]], ostavio je obe države u stanju teške ekonomske i vojne iscrpljenosti. Pojava novog neprijatelja, Arapa nadahnutih [[Muhamed]]ovim [[islam]]skim učenjem, dovela je do propasti Sasanidskog kraljevstva [[651]]. godine i ubistva njegovog poslednjeg kralja [[Jazdegerd III|Jazdergerda III]]. U isto vreme, Vizantija je na Istoku izgubila sve svoje teritorije sem Male Azije. Međutim, muslimanski Arapi su osvajanjem Persije prihvatili sasanidsku kulturu, arhitekturu, pismo i ostale tekovine i preneli je u druge delove islamskog sveta.
 
== Hronologija Sasanidskog carstva ==
 
{{Istorija Irana}}
 
* (226—241) — vladavina [[Ardašir I|Ardašira I]].
* (224—226) — zbacivanje Parćanskog (Arsakidskog) kraljevstva.
* (229—232) — rat protiv Rima.
* [[Zoroastrizam]] proglašen za državnu veruvjeru.
* Sakupljena kolekcija tekstova poznata kao Zenda ([[Avesta]]).
* (241—272) — vladavina [[Šapur I|Šapura I]].
 
* (241—272241—244) — vladavinaPrvi [[Šapurrat I|Šapurasa I]]Rimom.
* (258—260) — Drugi rat sa Rimom. Zarobljavanje rimskog cara [[Valerijan (car)|Valerijana]] koji docnije umire u persijskom zatočeništvu.
* (241—244) — Prvi rat sa Rimom
* (258—260) — Drugi rat sa Rimom. Zarobljavanje rimskog cara [[Valerijan (car)|Valerijana]] koji docnije umire u persijskom zatočeništvu
* (215—271) — [[Mani]], osnivač verskog učenja [[manihejstvo|manihejstva]].
[[Datoteka:Cameo Shapur Valerianus Bab360 CdM Paris.jpg|200px|mini|'''Zarobljavanje rimskog cara Valerijana''': fino izrađena perzijska kameja koja prikazuje sukob Šapura I i Valerijana u toku koje je [[256]]. rimski car uhvaćen po Šapurovom natpisu, “''mojom rukom''”.]]
 
[[Datoteka:Cameo Shapur Valerianus Bab360 CdM Paris.jpg|200px|thumb|'''Zarobljavanje rimskog cara Valerijana''': fino izrađena persijska kameja koja prikazuje sukob Šapura I i Valerijana u toku koje je [[256]]. rimski car uhvaćen po Šapurovom natpisu, “''mojom rukom''”.]]
 
* (271—301) — doba dinastičkih unutrašnjih sukoba.
* (299) — rimski car [[Galerije]] osvaja pet provincija na levojlijevoj obali Tigra[[Tigris]]a.
 
* 309–379: Vladavina [[Šapur II|Šapura II]] "Velikog":
* 337–350: Prvi rat sa Rimom, [[Konstancije II]] uspešno brani rimske granice.
* 358–363: Drugi rat sa Rimom. Posle smrti cara [[Julijan Otpadnik|Julijana]], njegov naslednik [[Jovijan]] primoran je da PersijancimaPerzijancima vrati Galerijeva osvajanja.
 
* 399–420: Vladavina [[Jazdergerd I|Jazdergerda I]] "Grešnika":
* 409: HrišćanimaKršćanima je dozvoljeno da javno praktikujuprakticiraju svoju veruvjeru i grade crkve.
* 416–420: Jezergerd menjamijenja svoju politiku prema hrišćanimakršćanima i podvrgava ih progonu.
 
* 420–438: Vladavina [[Bahram V|Bahrama V]]:
* 420–422: Rat sa Rimom.
* 424: Sabor u Dad-Išu proglašava nezavisnost crkve nau persijskimsasanidskim teritorijamaregijama od [[Carigradska patrijaršija|Carigradske patrijaršije]].
 
* 438–457: Vladavina [[Jazdergerd II|Jazdegerda II]]:
* 441: Rat sa Rimom.
* 451: Pobuna Jermena ugušena u [[Bitki kod Vartananca|bitki kod Vartananca]].
* 483: Edikt o toleranciji prema kršćanima.
* 483: Edikt o toleranciji prema hrišćanima.
 
* 488.-531: Vladavina [[Kavad I|Kavada I]]:
 
* 491: [[Jermenska crkva]] odbacuje odluke [[Četvrti vaseljenski sabor|Četvrtog vaseljenskog sabora]]:
* [[Nestorijanstvo]] postaje dominantno hrišćanskokršćansko učenje u PersijiPerziji.
* 513: Kavadova konačna pobeda nad Bijelim ili Heftalitskim Hunima
 
* 513: Kavadova konačna pobeda nad Belim ili Heftalitskim Hunima
 
* 526-532: [[Iberijski rat]]
 
* 531–579: Vladavina [[Hozroja I]], "Besmrtne duše" (Anuširvan)
 
[[Datoteka:ChosroesHuntingScene.JPG|thumb|200px|'''Hozroje I u lovu''', srebrni tanjir sa predstavom Hozroja I Anuširvana u lovu, danas u Luvru.]]
* 532: "Vječni mir" između Hozroja i [[Justinijan I|Justinijana I]].
 
* 532: "Večni mir" između Hozroja i [[Justinijan I|Justinijana I]].
 
* 540–562: [[Rat oko Lazike]].
 
* 590–628: Vladavina [[Hozroja II]]
* 603–628: Rat sa Bizantom. Osvajanje Sirije, Palestine, Egipta i Male Azije, Sasanidi zakratko obnavljaju granice Ahemenidske Monarhije.
 
* 610: Arapi nanose poraz Perzijancima u [[Bitka kod Ti Kara|bici kod Ti Kara]].
* 603–628: Rat sa Vizantijom. Osvajanje Sirije, Palestine, Egipta i Male Azije, Sasanidi zakratko obnavljaju granice Ahemenidske države.
* 626: Neuspešna opsada Carigrada od strane udruženih Avara i Perzijanaca.
 
* 610627: ArapiBizantski nanosevladar [[Heraklije]] upada u Asiriju i Mesopotamiju. Bizantska vojska nanosi odlučan poraz PersijancimaPerzijancima u [[Bitka kod Ti KaraNinive|bici kod Ti KaraNinive]].
* 628–632: Doba anarhije i niza kratkovjekovnih vladara.
 
* 626: Neuspešna opsada Carigrada od strane udruženih Avara i Persijanaca.
 
* 627: Vizantijski car [[Iraklije]] upada u Asiriju i Mesopotamiju. Vizantijska vojska nanosi odlučan poraz Persijancima u [[Bitka kod Ninive|bici kod Ninive]].
 
* 628–632: Doba anarhije i niza kratkovekih vladara.
 
* 632–642: Vladavina [[Jazdegerd III|Jazdegerda III]].
* 636: Odlučan poraz Perzijanaca kod [[al Kadisije]] protiv muslimanskih Arapa.
* 642: Arapi konačno uništavaju perzijsku vojsku kod Nahavanda.
* 651: Posljednji sasanidski vladar [[Jazdegerd III]] je ubijen kod [[Merv]]a u [[Centralna Azija|Centralnoj Aziji]]. Njegov sin Peroz zajedno sa jednim dijelom sasanidskih velikaša odlazi u [[Kina|Kinu]] u izgnanstvo.
 
== Veze ==
* 636: Odlučan poraz Persijanaca kod [[al Kadisije]] od strane muslimanskih Arapa.
* [[Sasanidi|Popis sasanidskih vladara]]
 
* [[Historija Irana]]
* 642: Arapi konačno uništavaju persijsku vojsku kod Nahavanda.
 
* 651: Poslednji sasanidski kralj [[Jazdegerd III]] je ubijen kod Merva, u današnjem [[Turkmenistan|Turkmenistanu]]. Njegov sin Peroz zajedno sa jednim delom sasanidskih velikaša odlazi u [[Kina|Kinu]] u izgnanstvo.
 
== Spisak sasanidskih vladara ==
 
* [[Ardašir I]] ([[224]]—[[241]])
* [[Šapur I]] ([[241]]—[[272]])
* [[Hormizd I]] ([[272]]—[[273]])
* [[Bahram I]] ([[273]]—[[276]])
* [[Bahram II]] ([[276]]—[[293]])
* [[Bahram III]] ([[293]])
* [[Narzes (persijski kralj)|Narzes]] ([[293]]—[[302]])
* [[Hormizd II]] ([[302]]—[[310]])
* [[Šapur II]] ([[310]]—[[379]])
* [[Ardašir II]] ([[379]]—[[383]])
* [[Šapur III]] ([[383]]—[[388]])
* [[Bahram IV]] ([[388]]—[[399]])
* [[Jazdegerd I]] ([[399]]—[[420]])
* [[Bahram V]] ([[420]]—[[438]])
* [[Jazdegerd II]] ([[438]]—[[457]])
* [[Hormizd III]] ([[457]]—[[459]])
* [[Peroz I]] ([[457]]—[[484]])
* [[Balaš]] ([[484]]—[[488]])
* [[Kavad I]] (prva vladavina ([[488]]—[[496]]), druga vladavina ([[498]]—[[531]]))
* [[Djamasp]] ([[496]]—[[498]])
* [[Hozroje I]] ([[531]]—[[579]])
* [[Hormizd IV]] ([[579]]—[[590]])
* [[Bahram Čobin]] ([[590]]—[[591]])
* [[Hozroje II]] ([[591]]—[[628]])
* [[Kavad II]] ([[628]])
* [[Ardašir III]] ([[628]]—[[630]])
* [[Šahrbaraz]] ([[630]])
* Kraljica [[Purnadokt]] ([[630]]—[[631]])
* Kraljica [[Azarmidokt]] ([[631]])
* [[Hormizd VI]] ([[631]]—[[632]])
* [[Jazdegerd III]] ([[632]]—[[651]])
 
{{Commonscat|Sassanids}}
 
[[Kategorija:SasanidskoSasanidska Monarhija| carstvo]]
[[Kategorija:Historija Irana]]
 
{{Link FA|ca}}
{{Link FA|de}}
{{Link FA|tr}}
 
[[mk:Sasanidsko carstvo]]
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Sasanidska_Monarhija