Merkur – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
mNema sažetka izmjene |
mNema sažetka izmjene |
||
Red 23:
== Površinska geologija ==
[[Datoteka:EN0108821596M Sholem Aleichem crater on Mercury.png|mini|d|250p|Površina Merkura podseća na površinu [[Mesec]]a.]]
Povšina Merkura je najsličnija površini [[Mesec]]a, i prekrivena je brojnim [[udarni krater|udarnim kraterima]] i basenima, što navodi na zaključak da je ova planeta u geološkoj fazi mirovanja milionima godina. Tlo Merkura je razmrvljeno usled udara [[meteorit]]a i erozije tla zbog naglih dnevnih varijacija temperature. Celokupna znanja o geologiji i geomorfologiji Merkura zasnovana su za sada jedino na istraživanjima svemirske sonde [[Mariner 10]] iz [[1975]]. i na [[teleskop]]skim snimcima sa Zemlje. Zbog svega toga, Merkur je još uvek najzagonentniji među unutrašnjim planetima Sunčevog sistema,<ref name="nrao">{{cite news|last=Finley| first=Dave | date = 3. 5. 2007.| title=Mercury's Core Molten, Radar Study Shows| publisher=National Radio Astronomy Observatory| url=http://www.nrao.edu/pr/2007/mercury/| accessdate = 12. 5. 2008. }}</ref> a analiza novih podataka sa sonde ''[[MESSENGER]]'' će umnogome pomoći boljem razumevanju fizičkih procesa na ovoj planeti.<ref>{{cite news| author=Staff | title=Scientists see Mercury in a new light| url=http://www.sciencedaily.com/releases/2008/02/080201093149.htm| publisher=Science Daily | date = 28. 2. 2008.| accessdate = 7. 4. 2014. }}</ref>
Na osnovu različitih vrednosti [[albedo|albeda]] na površini, moguće je prostim teleskopskim osmatranjima istraživati karakteristike reljefa Merkura.{{napomena|U astronomiji se albedo nebeskog tela može koristiti da se donesu zaključci o sastavu površine tela, pošto refleksija svetlosti sa površine zavisi od njene fizionomije i sastava.}} Osnovni oblici reljefa na Merkuru su naborani grebeni nazvani dorsum, visoravni „mesečevog tipa“, planinski lanci, baseni, kanjoni i doline.<ref>{{cite web |last=Blue| first=Jennifer | date = 11. 4. 2008. | url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/ | title=Gazetteer of Planetary Nomenclature | publisher=US Geological Survey | accessdate = 11. 4. 2008. }}</ref><ref name="DunneCh7">{{Cite book|title=The Voyage of Mariner 10 – Mission to Venus and Mercury|last1=Dunne| first1=J. A. |last2=Burgess|first2 = E. |chapterurl=http://history.nasa.gov/SP-424/ch7.htm|publisher=NASA History Office|year=1978|chapter=Chapter Seven|url=http://history.nasa.gov/SP-424/|accessdate = 28. 5. 2008.}}</ref>
Red 35:
=== Udarni krateri i baseni ===
[[Datoteka:Caloris Basin comparison.jpg|mini|d|250p|Prvobitna (žuto) i najnovija (plavo) dimenzija [[Basen Kaloris|basena Kaloris]]. Desno deo je snimila sonda [[Mariner 10]], a levi -{[[MESSENGER]]}-.]]
Cela površina Merkura izbrazdana je brojnim [[udarni krater|krater]]ima nastalim udarima mateora, čije dimenzije i oblici variraju od relativno malih pojedinačnih „zdelastih“ udubljenja, pa sve do složenih udarnih basena čiji prečnici prelaze više stotina kilometara.{{napomena|Udarnim kraterom se smatra svako udubljenje čiji prečnik je manji od 250 km, dok se geomorfološki objekti veći od 250 km smatraju udarnim basenima.<ref>Astrogeology projects - [http://astrogeology.usgs.gov/Projects/PlanetaryMapping/DIGGEOL/mercury/h7/h7.pdf Planetary mapping of Mercury]</ref> }} Ovi površinski oblici reljefa prisutni su na površini Merkura u raznim fazama svoje evolucije, počev od relativno mladih pa do gotovo u celosti erodiranih. U odnosu na slične kratere na Mesecu, krateri na Merkuru se razlikuju po količini izbačenog materijala iz kratera prilikom udara, a koja je znatno manja, što je posledica mnogo jače površinske gravitacije Merkura.<ref name="Spudis01">{{cite journal| first=P. D. |last=Spudis| title=The Geological History of Mercury| journal=Workshop on Mercury: Space Environment, Surface, and Interior, Chicago|year=2001|pages=100 | bibcode=2001mses.conf..100S }}</ref> Prema pravilima [[Međunarodna astronomska unija|Međunarodne astronomske unije]] svaki novootkriveni krater dobija ime po nekoj od poznatih ličnosti iz sveta umetnosti (osoba mora biti međunarodno poznata najmanje 50 godina, odnosno da je preminula najmanje tri godine pre otkrivanja kratera).<ref>Ritzel, Rebecca (20 December 2012). [http://www.washingtonpost.com/entertainment/theater_dance/ballet-isnt-rocket-science-but-the-twoarentmutually-exclusive-either/2012/12/20/83fae9d6-3e2b-11e2-ae43-cf491b837f7b_story.html "Ballet isn't rocket science, but the two aren't mutually exclusive, either".] Washington Post (Washington DC, United States).</ref>
Najveći poznati udarni krater na površini Merkura je [[basen Kaloris]], čiji prečnik iznosi oko 1.550 km,<ref name="newscientist30012008">{{cite news| url=http://space.newscientist.com/article/dn13257-bizarre-spider-scar-found-on-mercurys-surface.html| title=Bizarre spider scar found on Mercury's surface| date = 30. 1. 2008. | publisher=NewScientist.com news service| first=David|last=Shiga }}</ref> i to je ujedno jedan od najvećih udarnih kratera u celom Sunčevom sistemu. Udar koji je stvorio ovaj krater je bio toliko jak da je prouzrokovao seriju vulkanskih erupcija čija lava je stvorila koncentrično prstenasto uzvišenje visine 2 km koje okružuje ceo krater. Njegovo dno prekriveno je [[bazalt]]nom [[lava|lavom]]. Prema pretpostavkama krater je nastao pre oko 3,8 do 3,9 milijardi godina, a udarno telo je imalo prečnik veći od 100 km. Kaloris je otkriven [[1974]]. godine zahvaljujući snimcima sa sonde Mariner 10, i nalazi se na liniji [[terminator (astronomija)|terminacije]] koja razdvaja tamni i svetli deo ove planete.<ref>Coffey, Jerry (July 9, 2009). [http://www.universetoday.com/34568/caloris-basin/ "Caloris Basin".] Universe Today.</ref><ref>Shiga, David (2008-01-30). [http://space.newscientist.com/article/dn13257-bizarre-spider-scar-found-on-mercurys-surface.html "Bizarre spider scar found on Mercury's surface".] NewScientist.com news service.</ref> Na [[antipodi|antipodnoj]] tački u odnosu na basen Kaloris nalazi se neuobičajeno brdovito područje označeno kao „Čudna zemlja“ ({{jez-eng|Weird Terrain}}). Udarni talasi usled kaloriskog udara obišli su jednakom brzinom celu planetu u svim pravcima i susreli su se na mestu antipoda samog udara (na 180° od istog), što je dovelo do snažnih podrhtavanja površinskih delova kore u toj oblasti i formiranja takvog oblika reljefa.<ref>{{cite journal|last1=Schultz |first1=Peter H.|last2=Gault|first2=Donald E.|year=1975|title=Seismic effects from major basin formations on the moon and Mercury|journal=Earth, Moon, and Planets|volume=12|issue=2|pages=159-175|doi = 10.1007/BF00577875|bibcode=1975Moon...12..159S
| |||