Katolička crkva – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
mNema sažetka izmjene |
|||
Red 1:
{{Hrišćanstvo}}
'''Katolička crkva''' ({{Jez-lat|Ecclesia Catholica}}), poznata i kao '''Rimokatolička crkva''' ({{Jez-lat|Ecclesia Catholica Romana}}), najveća je [[hrišćanska crkva]] na svijetu, sa 1.181.000.000 krštenih, prema podacima iz [[2009]]. godine. <ref>[http://press.catholica.va/news_services/bulletin/news/26889.php?index=26889&lang=it Papski godišnjak, 19.02.2011]</ref><ref name="Zenit">{{cite web|title=Number of Catholics on the Rise|publisher=Zenit News Agency|date = 27. 4. 2010.|url=http://www.zenit.org/rssenglish-29058|l=english|accessdate = 2. 5. 2010.}}</ref>
Katolička crkva je jedna od najstarijih institucija u svijetu. <ref name="O'CollinsPref">O'Collins, p. v (preface).</ref> Utvrđena je u [[1. vijek]]u na teritoriji [[Rimsko carstvo|Rimskog carstva]]. Vrhovni poglavar Katoličke crkve, [[papa]], nalazi se na čelu [[Sveta stolica|Svete stolice]] i države-grada [[Vatikan]]a u [[Rim]]u i tradicionalno se smatra nasljednikom [[Sveti Petar|Svetog apostola Petra]].
== Naziv ==
Često se radi označavanja [[Crkva|Crkve]], na čijem čelu se nalazi rimski biskup — [[papa]], susreću dva termina — ''Katolička crkva'' i ''Rimokatolička crkva''. Ova dva pojma mogu se koristiti kao sinonimi, ali mogu imati i različito značenje, zavisno od konteksta u kome se koriste.
Prema [[Katehizis Katoličke crkve|Katehizisu Katoličke crkve]], njen službeni naziv je ''Katolička crkva''. Ona obuhvata sve vjernike koji se nalaze pod duhovnim autoritetom [[Papa|pape]]. Katolička crkva se, prema unutrašnjoj organizaciji, sastoji od 23 zasebne crkve. Svaka od njih ima svoje posebno organizaciono ustrojstvo i liturgijsku tradiciju.
Zasebne crkve unutar Katoličke crkve su: Zapadna crkva i 22 [[istočne katoličke crkve]]. Pojam ''Rimokatolička crkva'', kada se želi istaknuti kao različit pojam od pojma ''Katolička crkva'', najčešće se koristi radi označavanja samo Zapadne crkve. Za Zapadnu crkvu se ponekad koriste i termini ''Latinska crkva'' ili ''Rimska crkva''.
== Istorija ==
{{Poseban članak|Istorija Katoličke crkve}}
[[Datoteka:StPetersBasilicaEarlyMorning.jpg|mini|250p|[[Bazilika Svetog Petra]] u [[Vatikan]]u.]]
Katolička crkva smatra svu istoriju drevne [[Crkva|Crkve]], koja je postojala do [[Veliki raskol|Velikog raskola]] ([[1054]]), kao svoju istoriju.
Istorijski razvoj Katoličke crkve se može podijeliti na glavne periode:
* Patristički;
* Srednjovjekovni ili sholastički;
* Protivreformatorski;
* Reakcije protiv modernizma;
* Konsolidovanja ultramontanizma;
* Antiekumenizma;
* -{''„Aggoirnamento“''}-.
=== Rana istorija ===
{{Poseban članak|Rano hrišćanstvo|Crkveni oci}}
Klasični oci Latinske crkve su:
* [[Amvrosije Milanski]] ([[339]]—[[397]]),
* [[Jeronim Stridonski]] ([[350]]—[[420]]), koji je preveo Bibliju na latinski jezik (prevod poznat pod nazivom Vulgata) i napisao spis ''O čuvenim muževima'';
* [[Avgustin iz Tagaste]], episkop iponski ([[354]]—[[430]]), koji je napisao ''Ispovesti'' (između [[397—401]]), ''O Trojici'', ''O Državi Božijoj'', -{''De doctrina Christiana''}-, itd.;
* papa [[Grigorije Veliki]] (+[[604]]), koji je ostavio Rimski paterik (poznat i kao Dijalozi, zbog čega je sam papa u Istočnoj crkvi dobio nadimak Dijalog/Dvojeslov/Sabesednik), Moralia in Job (tumačenje na knjigu Jova) i -{''Regula pastoralis''}- (Pastirska uputstva);
* Zapadna patristika se zaključuje sa [[Isidor Seviljski|Isidorom Seviljskim]] (+[[636]]).
U oce Latinske crkve uključuju se i drugi poznati pisci:
[[Datoteka:Rome basilica st peter 011c.jpg|mini|Statua Svetog Petra u Vatikanu.]]
* [[Irinej]], episkop lionski (+ oko [[202]]), poreklom iz Male Azije, učenik Svetog Polikarpa Smirnskog, koji poznavaše Svetog Apostola Jovana (u Adversus haereses on pravi spisak episkopa Rima, pretpostavljajući da je [[Sveti Apostol Petar]] bio prvi), pisac dela [[Otkrivenje]] i odbacivanje lažne gnose, napisanog protiv gnostičkih jeresi;
* [[Ipolit Rimski]], postradao mučenički 235. godine, napisao je Aiostolsku Tradiciju;
* [[Tertulijan Kartaginski]] (od [[155]]. pa do [[220]]), prvi hrišćanski latinski pisac, autor mnogih polemičkih i apologetskih spisa: -{''Apologeticum''}-, Protiv jeresi (oko [[200]]), Contras Praxeas, Contra Macionum, De anima;
* [[Minucije Feliks]] iz Numidije (Octavius);
* [[Kiprijan Kartaginski]] (+[[258]]), mučenik i ugledni episkop Crkve u Africi, pisac mnogih pastirskih pisama i dela 0 jedinsvu Crkve;
* [[Laktancije]], koji je napisao Božanske ustanove ([[304]]-[[314]]);
* egzegeta [[Rufin Akvilejski]] (+[[410]]);
* [[Ilarije Poatijeski]] (oko [[315]]-[[367]]), autor dela 0 Trojici ;
* [[Papa Lav I]] (+461), koji je doprineo formiranju halkidonske hristološke dogme ([[451]]).
U ovom periodu drži se i [[Kartaginski Sabor]] ([[411]]), pod papom Inokentijem I, koji je osudio [[pelagijanstvo]].
=== Razvoj teorije pontifikalne moći ===
Posle ove epohe, jedna od glavnih briga katolicizma bila je da istorijskim i teološkim dokazima formuliše teoriju pontifikalne moći, univerzalne jurisdikcije episkopa Rima. Dok papa [[Grigorije Veliki]] ([[590]]—[[604]]) stvara koncepciju o papskoj vlasti, tj. teokratsko učenje, papa Andrijan ([[772]]—[[795]]) poziva se na istorijsku pogrešku po kojoj je car Konstantin predao papi Silvestru deo franačke države; otuda i pojava pontifikove (papine) države. U rimskoj katedrali, [[800]]. godine, [[Karlo Veliki]] prima carsku krunu iz ruke pape Lava Š. Ovo je bio postupak od istorijske važnosti: njime se ustanovljuje ''„hrišćansko zapadno carstvo“''. Docnije, pape će stalno ponavljati ovaj gest. Da bi dokazali ''„univerzalni primat“'' Rimske crkve, papa Nikola I (858—867) izmišlja apokrifnu kolekciju drevnih papskih odluka (Lažne dekretalije), izdatih polovinom [[9. vijek]]a. U takvoj atmosferi javlja se Fotijeva ''„šizma“'' (Fotije, oko 820—895, koga 863. papa nije priznao kao patrijarha konstantinopoljskog). Pomjesni sabor ([[867]]) osuđuje papu, a [[Drugi pomjesni sabor]] (869—870), pod uticajem cara Vasilija Makedonca, osuđuje Fotija.
=== Velika šizma ===
{{Poseban članak|Velika šizma}}
U takvoj atmosferi [[1052]]. godine patrijarh [[Mihailo Kerularije]] započinje napade protiv crkava latinskog obreda u [[Carigrad]]u. Dana [[16. jul]]a [[1054]], papski legati na čelu sa kardinalom Humbertom, pošto nisu primljeni od patrijarha, u ime pape Lava IX (mrtvog već nekoliko mjeseci), na oltar Svete Sofije polažu bulu ekskomuniciranja protiv patrijarha Mihaila. Sa svoje strane, patrijarh ekskomunicira papske delegate. Na kraju, papa Grigorije VI ([[1073]]—[[1085]]), bivši kardinalđakon [[Hildebrand]], koji uvodi sistem konklave kardinala-biskupa za izbor pape, objavljuje ''„Dictatus papae rarae“'', dekrete kojima definitivno nameće teoriju papske vlasti, uključivši pravo pape da zbacuje poglavare država. Time se završava jedno od velikih poglavlja katolicizma.
=== Doba nakon Velike šizme ===
Početkom drugog milenijuma katolicizam ulazi u svoju sholastičku epohu, u kojoj se teologija svodi na racionalizam vere i sistematizovanje doktrine po metodama filozofije. U ovom periodu značajni oci Latinske crkve jesu: Anselmo Kenterberijski ([[1033]]—[[1109]]), nazvan ''„ocem sholastike“'', koji teologiju smatra za -{''fides querens intellectum''}- i formuliše ontološki dokaz da bi dokazao egzistenciju [[Bog]]a (u -{''Proslogium''}-), autor rasprave -{''Cur Deus Noto?''}-; [[Abelard]] (1097—1142), autor kolekcije -{''Summae Sententiorum, Sic et Non''}- [[Petar Lombard]], profesor i episkop pariski (+1160), koji [[1150]]. godine objavljuje četiri knjige izreka, jedno od klasičnih predstavljanja katoličke doktrine u srednjem veku; Bernard Klervovski ([[1091]]—[[1153]]) i [[Toma Akvinski]] (1225—1274), italijanski dominikanac, profesor na pariskom univerzitetu, osnivač sholastike, kanonizovan kao -{''doctorus angelicus''}-. Albertov učenik ([[1206]]—[[1280]]), tumač Aristotela, Toma od 1266. do 1272. izdaje -{''Summa theologica''}-, najgrandioznije sholastičko predstavljanje hrišćanstva, koristeći se konceptualnom strukturom [[Aristotel]]ove filozofije. I pored toga što će protiv tomističkog intelektualizma ustati teolozi franjevačke škole, avgustinovske i plotinovske inspiracije — kao [[Bonaventura]] (1221—1274), Jovan Duns Skot ([[1266]]—[[1308]]) i [[Giljom di Okam]] ([[1275]]—[[1347]]) — sholastička tomistička metoda nametnuće se kao obavezna po cijelom katolicizmu, srednjovjekovnom i savremenom.
=== Koncili ===
{{Poseban članak|Koncili Rimokatoličke crkve}}
Istorija katolicizma obilježena je u ovom periodu nizom ekumenskih koncila koji obznanjuju ne samo disciplinske kanone nego i dekrete doktrinarnog karaktera. Tako [[Četvrti lateranski koncil]] ([[1215]]), na kome je dominirao papa Inoćentije II (koji [[1209]]. započinje krstaški rat protiv katara), izjašnjava se za doktrinu ''„transubstancijacije“'' u pogledu Tajne Evharistije i za -{''„analogia ontis“''}- što se tiče sličnosti tvari i Tvorca. Sazvan je da bi se stavio kraj papskoj šizmi ([[1378]]—[[1417]]) — tri pape su se svađale oko papske tijare: Grigorije IX u Rimu, Benedikt XII u [[Avinjon]]u i Jovan XXII u Pizi — sabor u Konstanci ([[1414]]—[[1417]]) osuđuje [[1415]]. češkog reformatora [[Jan Hus|Jana Husa]] ([[1369]]—[[1415]]) i nameće ''„koncilijarizam“'', izabravši novog papu, Martina V (1417—1431). Teoriju o superiornosti sabora nad papom naročito je podržavao čuveni galikanski teolog [[Pjer Daili]] ([[1350]]—[[1420]]) i Žan Žerson ([[1363]]—[[1429]]). Sabor u Ferari-Florenci ([[1438]]—[[1445]]), pod pritiskom vizantijskog cara Jovana Paleologa, pokušava da ostvari sjedinjenje [[Pravoslavna crkva|Pravoslavne]] sa Latinskom Crkvom, ali ne uspijeva; međutim, ipak proklamuje doktrinu o ''„Sedam tajni“''. Vrijedno je zabilježiti u ovom periodu zaštitu vjere silom kanonskog prava. Zbirke kanonskih tekstova kruže sa normativnom vrijednošću: Gracijanov dekret [[1140]]), -{''„Liber xtra“''}- Grigorija IX ([[1234]]), -{''„Liber sextus“''}- Bonifacija VIII ([[1298]]), Klementine objavljene [[1317]] (sve su bile prepisane u -{''„Codex juris canonici“''}-, promulgirane od pape Benedikta XV 1917).
=== Inkvizicija ===
{{Poseban članak|Inkvizicija}}
[[Datoteka:People burned as heretics.jpg|mini|Spaljivanje ljudi koje je Crkva proglasila jereticima.]]
[[Inkvizicija]] ({{jez-lat|inquisitio}} — ''isleđivanje'') je bila ustanova, tokom [[Srednji vijek|srednjeg vijeka]] u Rimokatoličkoj crkvi čiji je zadatak da isleđuje, sudi i kažnjava ljude koje je Crkva smatrala [[jeretici|jereticima]]. Početak rada inkvizicije vezuje se za ličnost pape Grgura IX ([[1227]]—[[1241]]). Najzloglasnija je bila tzv. [[Španska inkvizicija]].
=== Protestantska reforma ===
{{Poseban članak|Protestantska reforma}}
Protestantska reforma zatiče srednjovjekovni katolicizam u punoj krizi. U sučeljavanju sa [[Protestantizam|protestantizmom]], katolicizam poseže za svim sredstvima da bi održao diktaturu [[Papa|pape]] i [[Rimska kurija|Rimske kurije]]. Dana [[15. jun]]a [[1520]], papa Lav H objavljuje bulu -{''„Exeurge Domino“''}- kojom osuđuje doktrinu [[Martin Luter|Martina Lutera]] ([[1483]]—[[1546]]), avgustinskog kaluđera, profesora egzegeze sa univerziteta u [[Vitenberg]]u, koji je 31. oktobra [[1517]]. objavio 95 teza protiv indulgencija, zapalivši tako proteste protiv zloupotreba katolicizma. Pod uticajem velikog humaniste [[Erazmo Roterdamski|Erazma Roterdamskog]] ([[1446]]—[[1536]]), Luter - koji je imao susret u Augsburgu (oktobar 1518) sa dominikancem Tomasom de Vio Kajetanom (1459—1534), čuvenim komentatorom Tome Akvinskog, kao i Filipom Melanhtonom (1497—1560), koji je sačinio ''„Augsburško ispovedanje“'' ([[1530]]) koje je i Luter prihvatio — produžuje borbu za reformu Rimokatoličke crkve. Godine [[1540]]. papa Pavle III potvrđuje ''„Isusovu kompaniju“'' — organizaciju jezuita koju je [[1491]]. godine osnovao španski oficir [[Ignacije Lojola]] — i povjerava joj dužnost da se u ime katolika bori protiv protestantske jeresi. Time počinje takozvana ''„kontrareforma“''. Radi lovljenja jeretika već je postojala [[inkvizicija]], sud osnovan [[1236]]. godine od pape Grigorija IX i povjeren redu braće propovjednika (dominikanaca), koji je osnovao Dominik de Guzman (1170—1221).
=== Sukobi sa protestantima ===
Međutim, najžešći sukob sa novim protestantskim doktrinama odvija se na [[Tridentski sabor|Tridentskom saboru]], sazivanom u tri navrata: 1545—1549, 1551—1552. i 1562—1563. pod Pavlom Š (+1549) i Julijem III. Sabor preuzima sva velika poglavlja dogmatike (Pismo i Tradicija, vera i dela, Sedam tajni, ''„transsubstancijacija“'', Evharistija kao žrtva, hirotonija kao tajna, uzvišenost pape nad saborom itd.), kojima daje sholastičku, klasičnu formulaciju. Papske teze su strogo branjene i čuvane. Tridentski katolicizam, koji je u stvari antiprotestantski katolicizam prenet u koncepciju tomizma, postaje obavezan; godine [[1564]]. formira se Kongregacija kardinala zaduženih da bdiju nad ispravnim tumačenjem saborskih akata, dok [[1566]]. godine [[papa Pije V]] štampa poznati ''„Katihizis Tridentskog sabora“''. Jedan od jezuitskih teologa koji se odlučno suprotstavljao reformaciji u to vrijeme bio je Robert Belarmin (1542—1621). Godine [[1622]]. papa Grigorije XV stvara kongregaciju -{''„De Propaganda fide“''}-, najvažniji misionarski organizam, koji u žiži ima nevernike (ifideli), ali i hrišćane disidente, šizmatike. (Ovu je kongregaciju reorganizovao [[papa Pavle VI]] pod imenom -{''„Congregatio pro Gentium Evangelisatione seu de Propaganda Fide“''}-, konstitucijom -{''„Regimini Ecclesiae“''}-, [[15. jul]]a [[1967]]).
=== Novovekovni izazovi ===
[[Datoteka:Pio IX 1970.jpg|mini|[[Papa Pije IX]] blagosilja svoje trupe poslednji put pre osvajanja [[Rim]]a [[1870]].]]
Ako je tokom [[18. vijek]]a katolicizam suočen sa jansenizmom (teološki pokret koji je negirao slobodnu volju; osnovao ga je početkom [[17. vijek]]a Kornelius Jansenius, episkop od Ypres-a), u [[19. vijek]]u katolicizam se sučeljava sa krizom modernizma, izazvanom sukobom između vjere i naučnog modernog duha. Iako su poznati pisci i teolozi nastojali da Crkva drži korak sa idejama epohe (-{''Lammenitas''}- 1782—1854. i -{''Lacordaire''}- 1802—1861), ipak [[1864]]. godine [[papa Pije IX]] (1846—1878) izdaje encikliku -{''„Quanta Cura“''}- koju dodaje -{''„Sillabus“''}-, spisak savremenih osuđenih jeresi. Isti papa [[1854]]. godine predlaže kao dogmat vjere učenje o neporočnom začeću [[Djeva Marija|Djeve Marije]], te je time izazvao raspravu o nepogrešivosti pape.
=== Prvi vatikanski koncil ===
{{Poseban članak|Prvi vatikanski koncil}}
=== Drugi vatikanski koncil ===
{{Poseban članak|Drugi vatikanski koncil}}
[[Datoteka:Konzilseroeffnung 1.jpg|mini|Otvaranje [[Drugi vatikanski koncil|Drugog vatikanskog koncila]].]]
== Organizacija ==
[[Datoteka:Benedykt xvi-crop.jpg|150p|mini|Sadašnji [[papa Benedikt XVI]]]]
Najvišu vlast u Katoličkoj crkvi vrši [[papa]]. Savjetodavni organi pape su [[Kolegijum kardinala]] i [[Sinod biskupa]].
Administrativni aparat Katoličke crkve se naziva [[Rimska kurija]], u čiji sastav ulaze [[Kongregacija|kongregacije]], sudovi i druge institucije. Biskupska katedra pape zajedno s [[Rimska kurija|Rimskom kurijom]] čine [[Sveta stolica|Svetu stolicu]], koja se nalazi u nezavisnoj državi [[Vatikan]]. Sveta stolica je subjekt međunarodnog prava.
=== Struktura ===
Katolička crkva se sastoji iz Latinske crkve i [[Istočne katoličke crkve|istočnih katoličkih crkava]], koje ispovijedaju jedan od istočnih liturgijskih obreda i imaju status ''-{Sui iuris}-'' (svog prava). Takav status se ogleda u tome što te crkve imaju sopstvenu jerarhijsku strukturu i kanonsko pravo, ali se nalaze u jedinstvu s [[Papa|papom]]. Najveće [[istočne katoličke crkve]] predvode [[Patrijarh|patrijarsi]] ili [[vrhovni arhiepiskop]]i. Istočni patrijarsi i vrhovni arhiepiskopi su ravni kardinalima-biskupima latinskog obreda i nalaze se u katoličkoj jerarhiji odmah poslije pape.
Katolička crkva se sastoji iz 23 zasebne crkve — Zapadne crkve i 22 [[istočne katoličke crkve]]. Na čelu Zapadne crkve i cijele Katoličke crkve se nalazi rimski biskup — [[papa]]. On ima nad Crkvom apsolutnu vlast. Pri upravljanju Crkvom pomažu mu nadleštva [[Rimska kurija|Rimske kurije]]. Istu vlast imaju i svi biskupi sazvani na [[Ekumenski sabori|ekumenskom saboru]].
Osnovna teritorijalna jedinica je [[biskupija]] (koje se kod [[Istočne katoličke crkve|istočnih katoličkih crkava]] nazivaju [[Eparhija|eparhije]]), na čelu koje stoji [[biskup]]. Biskup u svojoj biskupiji ima uglavnom svu vlast, ograničenu jedino crkvenim pravom i papskom vlašću. Neke važnije biskupije nose istorijski naziv [[Nadbiskupija|nadbiskupije]]. U [[Istočne katoličke crkve|istočnim katoličkim crkvama]] postoje i [[egzarhat]]i. Biskupijama su ravne takođe i druge organizacione jedinice:
* apostolski vikarijat;
* apostolska prefektura;
* apostolska administratura;
* vojni ordinarijat;
* teritorijalna prelatura;
* teritorijalna opatija.
Nekoliko [[biskupija]] (i [[nadbiskupija]]) mogu činiti [[Metropolija|metropoliju]] ili crkvenu provinciju. Centar metropolije obavezno se podudara s centrom nadbiskupije, tako da je svaki [[metropolit]] u Katoličkoj crkvi obavezno i [[nadbiskup]]. U nekim zemljama, metropolije su objedinjene u crkvene regione. Biskupi većine zemalja su objedinjeni u [[Biskupska konferencija|biskupske konferencije]], koje imaju nadležnosti u vezi sa organizacijom crkvenog života u zemlji.
Biskupije se sastoje iz [[župa]], na čijem čelu se nalaze [[Župnik|župnici]], potčinjeni [[biskup]]u. Župniku mogu pomagati drugi sveštenici koji se nazivaju vikarnim. Nekada se župe dalje objedinjuju u [[dekanat]]e.
Posebnu ulogu u Katoličkoj crkvi imaju [[monaški redovi]] i kongregacije, a takođe i društva apostolskog života. Ti instituti imaju sopstvene statute (koje potvrđuje [[papa]]), njihova teritorijalna organizacija ne poklapa se uvijek s crkvenim biskupskim ustrojstvom. Mjesne jedinice monaških redova i kongregacija su nekada potčinjene nadležnom [[biskup]]u, a nekada neposredno [[Papa|papi]]. Neki redovi i kongregacije imaju jedinstvenog poglavara (generala monaškog reda) i jasnu jerarhijsku strukturu.
=== Sveštenstvo ===
Sveštenici, odnosno pripadnici [[klir]]a, mogu biti samo muškarci. Postoje dvije vrste sveštenstva: bijelo (sveštenici koji služe po hramovima) i crno sveštenstvo ([[monaštvo]]). Sveštenstvo se dijeli u tri stepena: [[đakon]]ski, [[prezviter]]ski i [[biskup]]ski.
Crkvenoslužitelji (služitelji Crkve koji nisu posvećeni u čin svetom tajnom sveštenstva) imaju dva stepena — akoliti i čteci — i ne pripadaju sveštenstvu. Do Drugog vatikanskog koncila u sastavu sveštenstva su se nalazili i crkvenoslužitelji.
Sav [[klir]] se dijeli na više činove ({{Jez-lat|ordines maiores}}) — biskupe, prezvitere, đakone i podđakone, i male činove ({{Jez-lat|ordines minores}}) — ostiarijuse, pojce, čtece, ekzorciste i akolite.
[[Celibat]] je obavezan za sveštenike i biskupe latinskog obreda, tj. u Rimokatoličkoj crkvi. U [[20. vijek]]u je vaspostavljen institut stalnog đakonata; za stalne đakone celibat nije obavezan, ali oženjeni đakoni ne mogu postati sveštenici. U istočnim obredima, celibat je obavezan samo za episkope (biskupe).
== Izvori ==
{{
== Vidi još ==
* [[Katolicizam]]
* [[Istočne katoličke crkve]]
== Spoljašnje veze ==
* [http://www.vatican.va/ Zvanična stranica Svete stolice]
* [http://www.antikvarne-knjige.com/eknjige/index2.html Istorija Hrišćanske crkve 1-2, PDF knjige]
* [http://www.tanjug.rs/specijal.asp?id=1981 Nemci napuštaju katoličku crkvu]
* [http://www.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=44228 Radio televizija Republike Srpske: „Vanredno stanje“ u katoličkoj crkvi u Hrvatskoj, 06.08.2011.] {{sr}}
{{Commonscat|Roman Catholic Church}}
[[Kategorija:Katoličanstvo]]
[[Kategorija:Crkva]]
{{Link FA|id}}
{{Link FA|la}}
{{Link FA|eo}}
[[af:Rooms-Katolieke Kerk]]
| |||