Pokreti otpora u Drugom svjetskom ratu
Pokreti otpora u Drugom svjetskom ratu javili su se skoro u svakoj okupiranoj zemlji, u različitim vidovima, od nesaradnje i protuokupatorske propagande, preko skrivanja savezničkih pilota, do otvorenih borbi i oslobađanja gradova.
Najpoznatiji pokreti otpora u II svetskom ratu bili su jugoslovenski partizani, poljska Armia Krajowa, sovjetski partizani, francuski pokret otpora, italijanski CLN, norveški pokret otpora, grčki otpor i nizozemski otpor.
Čehoslovačka uredi
U Češkoj su nosioci otpora protiv Nemaca bili dvojakog porekla, potičući od demokratskih struja i komunista. Dva nezavisna i paralelna toka otpora. Tome treba zahvaliti pre svega jer je Komunistička partija Čehoslovačke bila usmerena na stvaranje širokog nacionalnog fronta pod njenim rukovodstvom, podvlačeći značaj aktivne borbe protiv okupatora i njegovih saradnika. Na drugoj strani, čehoslovačka emigracija sa Eduardom Benešom shvatila je značaj SSSR-a u antifašističkom ratu.
Šarl De Gol je za Beneša govorio da je razumeo veoma rano, za razliku od Vladislava Sikorskog, da njegov povratak u Prag vodi preko Moskve, iskazujući veliku umešnost da održava veze sa Britancima ne zapostavljajući i Sovjete, u nastojanju da što bolje obezbedi obnovu Čehoslovačke i njenu unutrašnju nezavisnost i integritet.[1]
Poljska uredi
Poljska je bila na daleko oštrijem nemačkom udaru od mnogih drugih okupiranih zemalja. Poljski otpor bio je izraz poljskog patriotizma, ali i izraz velikog antipoljskog raspoloženja Nemaca, koji su ih od prvog dana okupacije izložili masovnom teroru, slanju na prinudni rad, odvođenju u koncentracione logore.
Poljska je na osnovu „braka" između boljševika i nacista doživela posle septembra 1939. četvrtu podelu u svojoj istoriji sada između Rusije i Nemačke. Od 1939-1941. u poljskim građanskim krugovima smatralo se da postoji nacistički i „crveni imperijalizam". Pokret otpora pod uticajem Zapada je u tom periodu svoje borbene zadatke određivao istovremeno kao antisovjetske i antihitlerovske.
Vlada Sikorskog je posle 1941. uspela da stvori sporazum sa Sovjetskom vladom, što je išlo na ruku komunistima u stvaranju širokog narodnog fronta. Paralelne organizacije nisu uspele da se stope, ali nisu ni ušle u rat jedne protiv druge, iako je krilo otpora pod uticajem Zapada ostalo pri svojoj osnovnoj koncepciji neangažovanja na masovnoj borbenoj osnovi do završne faze borbe, izražavajući svoj stav u sloganu „Puška k nozi".[2]
Grčka uredi
U Grčkoj, gde je pokret otpora dobio obeležja narodnooslobodilačkog pokreta, došlo je oktobra 1943 - februara 1944. godine do građanskog rata između EAM-a (Grčki narodnooslobodilački front), čije su jezgro predstavljali komunisti, odnosno njegove oružane sile ELAS, i komandanta vojnih formacija pukovnika Napoleona Zervasa EDES-a (Etnikos Demokratikos Elinikos Stratos). Ujedinjavanju rojalističkih snaga protiv komunista uveliko su kumovali Britanci. Grčki građanski rat će se obnoviti posle britanske intervencije 3. decembra 1944. protiv snaga EAM-a, pod optužbom da žele da zauzmu prestonicu i silom zavladaju u Grčkoj. EAM su slomile intervencionističke britanske snage koje su imale Čerčilovu poruku da postupaju kao u nekom osvojenom gradu u kojem je lokalna pobuna u toku.[1]
Posle šest nedelja otpora, snage ELAS-a pristale su na primirje potpisano 11. januara 1945, povlačeći se dalje od Atine, Soluna i Patrasa. CK EAM-a je prinuđen da u Varkizi 12. februara 1945. prihvati primirje sa predstavnicima grčke vlade. Neće dugo potrajati i u Grčkoj će započeti novi građanski rat (1946-1949).
Albanija uredi
Građanski rat je tekao u Albaniji, sa snagama kvislinškog režima „Velike Albanije", stvorenog pod pokroviteljstvom okupatora. Kvislinzi su razvijali propagandu o opasnosti koja preti Albaniji od slovenske opasnosti sa severa i helenske s juga. Komunisti su predstavljani kao tuđinski agenti.
Druga struja antikomunističke akcije javila se u vidu nacionalističkog Nacionalnog fronta (Balli Kombëtar), obrazovane u jesen 1942. Vodstvo Bali kombtar polazilo je od stava da sa borbom treba sačekati. Bali kombtar se zalagao za Veliku Albaniju kao vid nacionalne integracije svih Albanaca. Organizacija se nalazila u rukama krupnih albanskih posednika, intelektualaca, patriota građanske i socijalističke orijentacije, ali antikomunistički raspoloženih (Mehdi Frašeri, Abas Ermeni, Ali Kelcira, Kol Tromara, Bahri Omari i drugi). Napadali su KP Albanije kao „terorističku kliku", sastavljenu od „Srba Dušana i Miladina" ; komunisti su optuživani za nenacionalno držanje, za diktaturu Staljina. Albanci su pozivani da ne slušaju „krvnike i prodane ljude".
Snage pukovnika Muharema Barjaktarija u severnoj Albaniji, najsrodnija organizacija pokretu Draže Mihailovića, s kojom je Mihailović održavao veze, nalazile su se takođe u sukobu s narodnooslobodilačkim pokretom Albanije pod rukovodstvom KP Albanije.[1]
Francuska uredi
Na izmaku leta 1941. u Francuskoj su počeli napadi na nemačke kasarne, klubove i bioskope namenjene nemačkim vojnicima, na kantine, vojne čekaonice i transporte. Septembra 1941. napadnuta su nemačka vojna lica u Nantu, Bordou, Parizu. Nemci su odgovorili streljanjima talaca i zatvaranjem hiljada ljudi. Šarl De Gol je 23. oktobra 1941, preko londonskog radija, naredio da se „na okupiranoj teritoriji Nemci otvoreno ne ubijaju", jer im je lako da masovnom odmazdom odgovaraju protiv nenaoružanih građana. Čim su Nemci 24. oktobra streljali taoce u Nantu, Bordou i Satobrijanu, De Gol je preko radija poručio: „Streljajući naše mučenike, neprijatelj veruje da će zaplašiti Francusku. Francuska će mu pokazati da ga se ne boji..." General je u znak simbola nepokornosti i pijeteta prema žrtvama pozvao sve Francuze i Francuskinje da prestanu sa radom i da ostanu „nepomični" tamo gde se zateknu, u petak 31. oktobra 1941. godine.[1]
Kao odgovor na pogibije nemačkih vojnika i oficira, šari de Gol je u Francuskoj obustavio aktivne operacije protiv nemačke vojne sile u severnoj Francuskoj u ime egzistencijalnih razloga. Ovakva reakcija bila je izazvana zapadnoevropskim shvatanjem pokreta otpora, na čiju je koncepciju i fizionomiju uticala i Velika Britanija: da se pokret organizaciono razvije, prekrije Francusku, zadrži u „podzemlju" do određenog časa, stavi u funkciju prikupljanja obaveštajnih izvora, informacija i drugih podataka, a na drugoj strani Nemci psihološki osete da su u osvojenoj i neprijateljskoj zemlji u kojoj otpor u vidu pasivne rezistencije nije prestajao.[1]
De Gol je gradio svoj autoritet vođe stvaranjem pokreta i njegovim objedinjavanjem. Karakterisala ga je početna usitnjenost; bio je podeljen na građanski i komunistički deo, isparcelisan mnoštvom autonomnih organizacija, a pre svega razdvojen demarkacionom linijom između onog na jugu i onog na severu. Francuski pokret otpora imao je svoju spoljnu antifašističku snagu, oličenu u De Golovoj „Slobodnoj Francuskoj". General je najveću rezervu pokazivao prema komunistima kao „armiji revolucije". De Gol je zagovarao strategiju otpora bez otvorene oružane borbe u nastojanju da se razvije obaveštajna mreža, obezbedi prelaz radista, diverzanata, obaveštajaca, prenos eksploziva itd. Šari de Gol je obezbedio da se deo ovih veza ostvaruje isključivo pod njegovom kontrolom.
Suprotstavio se višijskom režimu maršala Petena kao „nacionalnoj revoluciji, moralnoj obnovi i uspostavljanju autoriteta", vrednosti kompromitovanih samim tim što se vezivao za okupatora. De Gol je bio prihvaćen od Britanaca kao vođa „Slobodnih Francuza" posle sloma Francuske. General nije odustajao od stavljanja višijskih snaga u kolonijama pod svoju komandu, posebno na Bliskom istoku, u Siriji i Libanu.[1]
Jugoslavija uredi
Sovjetski Savez uredi
Izvori uredi
Vanjske veze uredi
- European Resistance Archive
- Home of the British Resistance Movement
- Jewish Armed Resistance and Rebellions Arhivirano 2012-01-13 na Wayback Machine-u on the Yad Vashem website
- Interviews from the Underground Arhivirano 2012-02-06 na Wayback Machine-u Eyewitness accounts of Russia's Jewish resistance during World War II; website & documentary film.