Pećka patrijaršija
Ukoliko ste tražili manastir, vidite članak Manastir Pećka patrijaršija.Pećka patrijaršija je bila pomjesna autokefalna pravoslavna crkva sa sedištem u Peći, koja je postojala u periodu između 1346-1463 u srednjovekovnoj srpskoj državi, te 1557-1766 u Otomanskom carstvu.
Pećka patrijaršija je uglavnom obuhvatala Srbe, ali i mnoge druge pravoslavne balkanske narode pod njenom nadležnošću. U periodu otomanske vladavine je imala ogroman značaj za očuvanje verske autonomije i hrišćanskog identiteta. U nadležnosti pećkog patrijarha su, osim srpskog klera, bili i drugi pravoslavni sveštenici. Tako je u nadležnosti Pećke patrijaršije bio i Rilski manastir[1], najveći i najpoznatiji pravoslavni manastir u Bugarskoj. Veliki broj pećkih patrijarha je bio bugarskog porekla.[2] Pećki patrijarsi (uključujući Makarija, Gerasima, Jeroteja, Pajsija, Mojsija, Arsenija III, Arsenija IV i druge) su nosili titulu patrijarha "svim Srbljem i Bugarom"[3]:
Патриарх вьсем Сръблем и Блъгаром.
Sedište pećkih patrijarha je bilo u Manastiru Pećka patrijaršija. Tradiciju Pećke patrijaršije danas ponajviše baštini Srpska pravoslavna crkva.[4]
Istorija uredi
Nemanjićka država uredi
Pećka arhiepiskopija, poznata i kao Žička arhiepiskopija, je bila prva eparhija Srpske crkve. Osnovao ju je Sveti Sava u kosovsko-raškim oblastima, a postojala je od 1219. do 1346. godine; sjedište je najprije bilo u Žiči, a zatim u Peći.
Nakon što je kralj Stefan Dušan iskoristio nemire u Vizantiji, osvojio neke teritorije i proglasio se za cara Srba i Grka u Skoplju 1346. godine, pećka arhiepiskopija je proglašena patrijaršijom. Ukazom cara Dušana arhiepiskop Joanikije postaje njen prvi patrijarh. Joanikije je bio je prvi crkveni poglavar koji nije potekao iz redova igumana ili hilandarskog bratstva, već je bio logotet kralja Dušana, šef carske kancelarije.[5] U sastav nove patrijaršije su ušle i mitropolije u osvojenim grčkim oblastima, kao i Sveta gora, do tada pod suverenitetom vaseljenske patrijaršije. Tada vaseljenski patrijarh Kalist baca anatemu na cara Dušana, Joanikija i srpsko sveštenstvo.[5]
Nakon turskog osvajanja Smedereva i Srpske despotovine (1459), pećka patrijaršija prestaje da postoji, odnosno biva pripojena Ohridskoj arhiepiskopiji (1463), čiji deo ostaje narednih sto godina.
Otomansko carstvo uredi
Kada Pećka patrijaršija 1557. dobija od Carigrada povlastice ona stiče i svoju teritoriju... pored starih oblasti nekadanje pećke partijaršije pre turske najezde, nova Pećka patrijaršija dobila je nove dijeceze u Bosni i Hercegovini, Dalmaciji, Hrvatskoj i Slavoniji sa Sremom i u Ugarskoj, čak tamo do Budima. Prema tome Pećka patrijaršija je posle 1557. proširila svoju jurisdikciju nad pravoslavnima u svim zemljama, gde se srpski narod naselio u XV i XVI veku. Ovako proširena Pećka patrijaršija daleko je prelazila pod Turcima granice Patrijaršije iz doba Nemanjića.[6]
1577. godine Mehmed-paša Sokolović, veliki vezir (premijer) Osmanlijskog carstva poreklom iz pravoslavne porodice u blizini Višegrada, je ponovo ustanovio Pećku patrijaršiju na znatno proširenom području nadležnosti koje je obuhvatalo oblasti današnjeg Kosova, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Srbije, Hrvatske, Rumunije i Mađarske. Na patrijaršijski presto je postavio svoga brata Makarija Sokolovićа. Posle obnovljenja Pećske Patrijaršije zaživeli su mnogi stari zapusteli manastiri. A patrijarh Makarije dobio je od sultana dopuštenje ne samo da popravlja oronule i razorene crkve i manastire, nego i nove da podiže. Turci, koji su hteli da održe mir, dozvoljavali su pećkim patrijarsima da lično sakupljaju materijalna sredstva za izmirenje obaveza prema turskoj blagajni. Zahvaljujući ovim velikim povlasticama, patrijarh Makarije je smatran "etnarhom srpskog naroda", a savremenici su ga nazivali "patrijarhom cele srpske zemlje i pomorskih i severnih krajeva i ostalih".[7]
1592. godine na patrijaršijski presto je došao Jovan Kantul koji napušta makarijevsku politiku i postaje učesnik u akciji zapadnih država za oslobođenje balkanskih naroda od Turaka. Po izbijanju austro-turskog rata (1593-1606) vršački episkop Teodor Nestorović predvodi Banatski ustanak protiv Turaka (1594). Srpski ustanici su noslili zastave sa likom svetog Save. Posle prvih uspeha, turska vojska je savladala otpor Srba. Zbog ovog ustanka, Turci oštro kažnjavaju Pećku patrijaršiju. Još iste 1594. godine episkop Teodor je ubijen, a mošti svetog Save su prenete iz Mileševa u Beograd i demonstrativno spaljene na Vračaru. Pećki patrijarh Jovan je 14. oktobra 1613. godine obešen u Carigradu i sahranjen kod Jeni-kapije.[7]
Posle Jovana Kantula na čelo patrijaršije je došao Pajsije Janjevac koji je službovao od 1614. do 1647. godine. Za vreme njegove dugogodišnje uprave učinjeno je mnogo na obnovi hramova. Za razliku od svog prethodnika, on se odrekao akcija protiv Turaka i vratio se duhu makarijevskih vremena. Radilo se na jačanju Crkve, obnavljanju onoga što je zanemareno i upropašćeno tokom patrijarha Jovana i na poboljšanju poremećenih odnosa sa Turskom. Njegova uprava pećkom patrijaršijom bila je doba sređenih crkvenih prilika, usklađenih odnosa sa turskom vlašću, dok je pozna srpska umetnost u srednjevekovnim tradicijama doživela tada svoj drugi i poslednji procvat.[7]
Pećki patrijarh Arsenije III Čarnojević (stolovao od 1674-1690) je bio izuzetno angažovan u austro-turskom ratu na strani Austrije. Nije bio sklon makarijevskoj politici i saradnji sa Carigradom, čak je pretio izopštenjem iz Crkve svima koji su u vezi sa Turcima.[8] Nakon poraza Austrije, plašeći se osvete Turaka, Crnojević predvodi kosovske Srbe u Veliku seobu ka Ugarskoj. Posle velike seobe Srba, 1690. godine, kosovsko-metohijsko stanovništvo je vrlo razređeno.[9]
Par decenija kasnije, njegov naslednik Arsenije IV Jovanović (patrijarh od 1725-1737) se povodi za istom politikom pomaganja Austriji u borbi protiv Otomanske države. Godine 1737. izbija novi austrijsko-turski rat (1737-1739), tokom kojeg se kosovski Srbi na poziv pećkog patrijarha ponovo dižu na ustanak, u želji da se priključe austrijskoj pokrajini Srbiji. Ali, kao i u slučaju njegovog prethodnika, Austrija ubrzo doživljava poraz te Arsenije IV predvodi drugu veliku seobu Srba na sever, u Ugarsku. Usled ovih migracija, srpsko stanovništvo na Kosovu krajem 18. veka postaje manjinsko.[10]
Političko angažovanje pećke patrijaršije u Austro-Turskim ratovima je ubrzalo odluku Porte da ukine ovu crkveno-političku instituciju.[11] 11. septembra 1766. godine sultan je izdao berat kojim se:
...od sada ukida i samo ime Pećke patrijaršije, s tim da se ni pod kojim uslovom ne dozvoljava njena obnova, pa čak ni podnošenje molbe u tom pogledu.[12]
Patrijaršija je ukinuta 1766, a sledeće godine je isto učinjeno sa ohridskom arhiepiskopijom 1767. Eparhije i celokupnu imovinu ovih crkava preuzela je carigradska patrijaršija.[11] Crkvu su od tada vodili episkopi Grci (fanarioti).[13]
Crkva nakon ukidanja patrijaršije uredi
Sa ukidanjem Pećke patrijaršije (1766), obrazovana je u Crnoj Gori samostalna Mitropolija cetinjska. Karlovačka mitropolija, koju je osnovao izbegli pećki patrijarh Arsenije Čarnojević je već postojala u austrijskom carstvu. Oslobađanjem Srbije od Turaka tokom 19. vijeka došlo je do stvaranja Mitropolije beogradske. Obje ove mitropolije gotovo su udvostručene 1912. i 1913. godine prisajedinjavanjem Stare Srbije tadašnjim kraljevinama — Srbiji i Crnoj Gori.
Do 1880. godine postoji i samoupravna Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini (vernici su uglavnom Srbi), pod direktnom nadležnošću Carigradske patrijaršije.
Nakon stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca proglašeno je ujedinjenje svih pravoslavnih oblasnih Crkava u jednu Srpsku pravoslavnu crkvu 1920. godine, koja je proglašena naslednicom pećke patrijaršije.
Povezano uredi
Izvori uredi
- ↑ Янев, Янчо (2001). Кюстендилската митрополия. Фабер. ISBN 954-9541-97-5.
- ↑ Иширков, Атанас (1915). Западните краища на българската земя. Бележки и материали.. преиздадена Сибия, библиотека "Вечните книги на България".
- ↑ Църнушанов, Коста. Сръбски и хърватски свидетелства за българската народност в Македония, стр. 42. ДП "Никола Калпъкчиев", Благоевград.
- ↑ „МАНАСТИР ПЕЋКА ПАТРИЈАРШИЈА”. Arhivirano iz originala na datum 2015-06-27. Pristupljeno 2010-06-14.
- ↑ 5,0 5,1 „Prvi patrijarh”. Arhivirano iz originala na datum 2021-03-08. Pristupljeno 2011-08-21.
- ↑ Vasa Čubilović. "Odabrani istorijski radovi ". Beograd. "Nova knjiga". 1983. str. 95.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 MILORAD TOMANIĆ, SRPSKA CRKVA U RATU I RATOVI U NJOJ
- ↑ Vladimir Ćorović, Istorija Srba, Velika seoba Srba u Austriju
- ↑ Jovan Cvijić, Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje (1. deo)
- ↑ Anton Bebler, Propuštena prilika[mrtav link]
- ↑ 11,0 11,1 „Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-31. Pristupljeno 2010-06-14.
- ↑ „Istorijat SPC”. Arhivirano iz originala na datum 2010-06-12. Pristupljeno 2011-08-25.
- ↑ Grigorije Mikić, Srpska Crkva u kraljevini Srbiji i Staroj Srbiji i Makedoniji
