Patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima
Patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima je dvor (boravište) vladike sremskog, a do 1930. godine i Patrijarha srpskog. U neposrednoj je blizini eparhijske Saborne crkve.
Patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima jedna od najvelelepnijih građevina u Sremskim Karlovcima, a takođe je jedan od najlepših primera vladičanskih dvorova u Srbiji.
Patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima je Spomenik kulture od izuzetnog značaja.
Istorijat uredi
Zgrada Patrijaršijskog dvora je sagrađena između 1892. i 1895. godine po projektu našeg arhitekte Vladimira Nikolića, na mestu gde se nekada nalazio „Pašin konak“. „Pašin konak“ je bio prvo sedište poglavara srpske crkve nakon prebacivanja arhiepiskopije iz Peći u Sremske Karlovce. Mitropolit Stefan Stratimirović je 1817. godine osnovao zadužbinu za prikupljanje sedstava za izgradnju dvora, a koji je izgrađen za vreme mitropolita Georgija Brankovića. Izgradnja dvora „u stilu talijanskih palata“ poverena je preduzimačima Peklo Beli i Karlu Lereru. Dvorsku kapelu je oslikao Uroš Predić.
Po ujedinjenju Srpske pravoslavne crkve 1920. patrijaršijsko središte se zvanično preseljava u Beograd, gde se zida novi dvor. Zbog zidanja novog dvora, srpski patrijarh sve do 1930. godine boravi dvoru u Karlovcima. Posle toga, patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima postaje sedište vladike sremskog, čije je zvanje vaspostavljeno posle više od dva veka.
U toku Drugog svetskog rata, kada je ceo Srem bio u okviru zloglasne NDH, zadnje Patrijaršijskog dvora nije teže stradalo, ali je bilo poharano i iz njega su odnete mnoge dragocenosti u Zagreb (nameštaj, drugi predmeti). Značajan deo ovih dragocenosti nikada nije vraćen.
Arhitektura uredi
Patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima spada u najvelelepnije građevine u celoj Srbiji.
Osnova dvora je u obliku ćiriličnog slova Š, a na središnjem krilu se nalazi ulaz sa kolskim prilazom. Iznad ulaza, na spratu se nalazi dvorska kapela, koja je pokrivena poluloptastom kupolom sa lanternom na vrhu. Glavna fasada ima isturene bočne rizalite naglašene u visini prvog sprata stupcima-pilastrima koji se u visini atike završavaju trougaonim timpanonima, a središnji rizalit je naglašen sa tri prozora koji su veći od ostalih, terasom i ulazom ispred koga je stepenište sa bočno postavljenim kamenim skulpturama dva lava. Na istoj fasadi je niz sa sedamnaest prozorskih otvora sa polukružnim završecima. Prozorski otvori glavnoj fasadi daju ritam i ujednačenost, a plitki pilastri s jonskim konzolama i balustrada ispod prozorske mase, ovoj fasadi daju vedrinu. Na centralnom rizalitu je naglašen krov na čijem je vrhu osmatračnica.
Oko dvora je veoma lepo oblikovana i održavana bašta. Zgrada sa dvorištem je ograđena visokom ogradom, kombinovan zidom i rešetkama od kovanog gvožđa.
Značaj uredi
Patrijaršijski dvor je ne samo upravno sedište eparhije Srpske pravoslavne crkve, nego i riznica u kojoj su smeštene dragocenosti, umetnički materijal, ikone, portreti mitropolita i najznačajnijih crkvenih velikodostojnika, različiti predmeti primenjene umetnosti i biblioteka retkih i vrednih rukopisa i stare štampane knjige.
U sklopu dvora je za javnost otvorena riznica sa stalnom postavkom predmeta iz 18. i 19. veka iz razorenih i ugroženih crkava u Bosni i Hrvatskoj.
Danas je zgrada stalno prebivalište vladike sremskog i letnje prebivalište srpskog patrijarha i, istovremeno, muzej Srpske pravoslavne crkve. Zgrada i park se besprekorno održavaju. Dvor je spomenik kulture od izuzetnog značaja.
