Kongres ujedinjenja

Prvi (osnivački) kongres Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) održan je od 20. do 23. aprila 1919. godine u Beogradu u prisustvu 432 delegata raznih stranaka i organizacija, koji su se izjasnili za stvaranje jedinstvene radničke partije. Poznat je i pod imenom Kongres ujedinjenja.

Delegati Prvog kongresa SRPJ(k) ispred zgrade nekadašnjeg hotela Slavija, Beograd 1919. godina.

SRPJ(k) je organizovana kao jedinstvena partija, a ne kao savez partija. Kongres je izabrao Centralno partijsko veće kao svog neposrednog predstavnika, kome su bili potčinjeni svi ostali partijski organi. Filip Filipović je izabran za glavnog sekretara SRPJ(k).

Na Kongresu je došla do izražaja revolucionarna orijentacija, ali s primesama reformističkih nazora, odražavajući postojanje komunističke i socijaldemokratske struje. Kompromis između dve struje se ogledao u samom nazivu partije, kao i u tome što je prihvatila delove programa srpske socijaldemokratije, a s druge strane pristupila Trećoj internacionali, koja je obrazovana u Moskvi marta te godine. Odlukom da pristupi Komunističkoj internacionali, partija je postala sekcija centralizovane organizacije, koja je smatrana svetskim štabom revolucije. Iz karaktera Kominterne kao centralizovane organizacije, a ne federacije partija, proizilazila su i njena ovlašćenja da postavlja rukovodstva, potvrđuje mandate, raspušta organizacije.

Na kongresu je sudelovala i tajna revolucionarna organizacija Pelagićevaca, koju su vodili veterani ruske revolucije.

Pozadina

Posle rata, postepeno su se organizovala i glasila revolucionarnog radničkog pokreta, poput „Radničkih novina“ (kasnije „Oslobođenje“) u Splitu, „Glas slobode“ u Sarajevu, „Radničke novine“ u Beogradu, „Narodna volja“ u Požegi, „Radnička straža“ u Vukovaru i ostale.

Radničke revolucije

Pod uticajem Oktobarske revolucije i Mađarske Sovjetske Republike (21. mart – 2. avgust 1919) osnivane su ilegalne komunističke ćelije koje su za cilj imale pripremanje uslova za sličnu socijalističku revoluciju, koja se desila i u Mađarskoj.

Inicijativa za Kongres

Inicijativu za ujedinjenje radničkog pokreta (partija i sindikata) na platformi klasne borbe dala su u januaru 1919. godine rukovodstva socijaldemokratskih partija Srbije i Bosne i Hercegovine. Prihvativši mandat da sazove kongres za stvaranje Jugoslovenske socijalne demokratije, Uprava SSDS objavila je početkom februara 1919. godine da na kongresu mogu učestvovati samo one organizacije i pojedinci koji su za klasnu borbu, odnosno koji su za napuštanje klasnu saradnju sa buržoazijom.

Akciji se pridružio Jugoslovenski komunistički savez pelagićevaca. Za ujedinjenje na platformi klasne borbe izjasnili su se leva grupa u Socijaldemokratskoj stranci Hrvatske i Slavonije, zatim dalmatinski socijalisti na pokrajinskoj konferenciji krajem marta, socijaldemokratske organizacije u Slovenačkom primorju pod italijanskom okupacijom od početka aprila, do tada formirane ili obnovljene socijaldemokratske organizacije u Crnoj Gori i Makedoniji, socijaldemokratske organizacije Banata, Bačke i Baranje na kongresu u Subotici 24. marta i socijaldemokrate iz redova Srba i Bunjevaca na kongresu Srpsko-bunjevačkog agitacionog odbora 13. aprila u Novom Sadu.

Za ujedinjenje su se izjasnili i sindikati u Srbiji, Bosni i Hercegovini, Vojvodini, Dalmaciji i sindikalne organizacije u Crnoj Gori i Makedoniji. Dogovoreno je da se kongres ujedinjenja sidikata održi isto kad i partijski kongres.

Rad Kongresa

Spomen-ploča na mestu održavanja Prvog kongresa SRPJ(k) u Beogradu.

Kongres ujedinjenja održan je u Beogradu od 20. do 23. aprila 1919. godine. Na Kongresu su učestvovala 432 delegata, koji su zastupali oko 130.000 organizovanih pripadnika radničkog pokreta iz svih krajeva Jugoslavije osim Slovenije, gde je vođstvo slovenačke Jugoslovenske socijalne demokratske stranke uspelo sprečiti učešće slovenačkih predstavnika.

Kongres je počeo s Internacionalom i s pozdravnim govorima. Bilo je prisutno puno delegata: jedni stoje, drugi sjede. Na zidu slike Marksa i Engelsa. Govori se o tome da je kucnuo čas, da je kapitalizam ušao u završnu fazu, govornici citiraju Lenjina, spominje Erfutski program, traži ukidanje feudalnih ostataka na selu i podjela zemlje seljacima… Govornike prekidaju aplauzi i skandiranje („Živio drug Lenjin“, „Živjela Druga Internacionala“!).

Uprkos obećavajućem početku, kongres je protekao u znaku oprečnih stavova i rasprave o koncepcijama revolucionarnih i reformističkih struja. Usvojena je „Podloga ujedinjenja“ u kojoj je ocenjeno da je kapitalizam ušao u završnu fazu i da se stvaraju uslovi za skoro uspostavljanje komunističke privrede. Takođe je istaknuto da se uspostavljanje komunističkog društva može ostvariti samo pomoću osvajanja političke vlasti od strane proletarijata, razaranja starih organa vlasti i uspostavljanja vlasti radničke klase. Politička strategija nove partije, koja je dobila naziv Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista), zasnivala se na opredeljenju za klasnu borbu i jugoslovensku socijalističku revoluciju. U „Podlozi“ je konstatovano da Druga internacionala nije dorasla zahtevima istorijske situacije. Odlučeno je da novoosnovana Partija pristupi Komunističkoj internacionali.

Smatrajući da je 1918. nacionalno pitanje u državnopravnom smislu rešeno, SRPJ(k) izjasnila se za jedinstvenu državu republikanskog oblika s lokalnom samoupravom oblasti, okruga i opština. „Rezolucija o agrarnom pitanju“ ograničavala se uglavnom na zahtev za podelu zemljoposeda feudalnog porekla bezemljašima i za ukidanje feudalnih odnosa. Bila je usvojena orijentacija na klasni front industrijskog i agrarnog proletarijata, a ne na široko zasnovan savez radnika i seljaka.

Kongres je doneo i rezoluciju kojom se protestuje protiv ukidanja građanskih sloboda i suzbijanja revolucionarnog radničkog pokreta u Jugoslaviji, kao i protiv kontrarevolucionarne uloge jugoslovenskih vlasti u odnosu prema sovjetskim republikama u Rusiji i Mađarskoj i njenih priprema da se pridruži vojnoj intervenciji protiv Mađarske Sovjetske Republike. Vlada Kraljevine SHS bila je pozvana da odmah i bezuslovno prizna i uspostavi prijateljske odnose sa sovjetskim republikama u Rusiji, Mađarskoj i Bavarskoj.

Prema Statutu usvojenom na Kongresu, SRPJ(k) bila je organizovana kao jedinstvena partija, a ne kao savez partija. Najviše rukovodeće organe činili su Kongres i Partijsko veće, kojem su bili potčinjeni svi ostali organi (Centralni i pokrajinski izvršni odbori, parlamentarna grupa, partijska štampa).

Naziv partije

Iako su pelagićevci i drugi komunisti predlagali da se nova partija nazove Komunističkom, ipak je nova partija nazvana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista).

Izabrani rukovodioci

Tajnim glasanjem bilo je izabrano Partijsko veće od 31 člana i Centralni izvršni odbor od devet članova.

U Centralno partijsko vijeće su ušli: Filip Filipović, Živko Topalović, Sima Marković, Dušan Cekić, Jovo Jakšić, Mitar Trifunović, Laza Vukičević, Vlada Marković, Đuro Cvijić, Vladimir Ćopić i drugi.

Za sekretare su bili izabrani Filip Filipović i Živko Topalović, a za organizacionog sekretara Vladimir Čopić.

Prema Požaru, dr Sima Marković je izabran na Kongresu ujedinjenja za sekretara Centralnog partijskog vijeća, zajedno s Filipom Filipovićem, dok je Pavle Pavlović izabran za predsjednika.

Posledice

Radnički zbor u Zagorju pred generalni štrajk solidarnosti održan u celoj Jugoslaviji juna 1919. godine protiv intervencija u mladim sovjetskim republikama u Rusiji i Mađarskoj.

Neposredno posle kongresa ujedinjenja, održan je u Beogradu, 23. aprila 1919, i Kongres sindikalnog ujedinjenja, na kome je stvoren jedinstveni sindikalni radnički pokret. SRPJ(k) je 20. i 21. jula 1919. godine izvela masovnu protestnu akciju, u formi generalnog štrajka protiv intervencije imperijalističkih zemalja u Sovjetskoj Rusiji i Mađarskoj, pod parolom „Sebi ruke od ruske i mađarske revolucije". Ova akcija nije bila samo izvanredno organizovana i masovna, već je svedočila i o jedinstvenom nastupu komunista širom države, uznemirujući vrhove buržoaske vlasti prekoračivanjem pokrajinskih granica.

Oktobra iste godine u Zagrebu je osnovan Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) kao samostalna komunistička organizacija, čije su stvaranje pripremili studentski komunistički klubovi u Zagrebu i Beogradu i omladinci povratnici iz inostranstva, među kojima Sima Miljuš, Vladimir Čopić, August Cesarec i Rudolf Hercigonja.

Inicijativu za ujedinjenje radničkog pokreta pod zastavom Treće internacionale nisu prihvatila rukovodstva Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije, disidentska grupa u rukovodstvu Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (tzv. zvonaši) i slovenačka Jugoslovenska socijalna demokratska stranka. Ova struja stvorila je u aprilu 1920. godine Socijaldemokratsku stranku Jugoslavije, koja je vodila reformističku politiku klasnog mira.

Slovenci i Hrvati u Slovenačkom primorju, Istri i Trstu su 6. aprila 1919. osnovali samostalnu Socijalističku partiju. Ova partija se u septembru 1919. godine uključila u Socijalističku partiju Italije.

Literatura

• Vitomir Korać. Povijest radničkog pokreta u Hrvatskoj i Slavoniji (knjiga prva). „Radnički sindikati“, Zagreb 1930. godina.
• Istorija Saveza komunista Jugoslavije. „Komunist“, „Narodna knjiga“, „Rad“, Beograd 1985. godina.

Spoljašnje veze

• Komunist: Istorija SKJ(1): Počeci radničkog pokreta i stvaranje SRPJ(k)
• Ivan Očak, Povratnici iz Sovjetske Rusije u borbi za stvaranje ilegalnih komunističkih organizacija uoči Prvog kongresa SRPJ(k)