Operacija Jugoistočna Hrvatska
Operacija Jugoistočna Hrvatska (njemački: Südost Kroatien), poznata i kao Operacija južna Hrvatska (njemački: Süd-Kroatien) je bila združena operacija nemačkih, italijanskih i trupa NDH u januaru i februaru 1942. godine u istočnoj Bosni, radi uništenja partizanskih jedinica i zaposedanja oslobođene teritorije.
| Druga neprijateljska ofanziva | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata | |||||||
| |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Treći Reich |
 Partizani
| ||||||
| Snage | |||||||
| 342. pešadijska divizija 718. pešadijska divizija 12 bataljona domobrana i ustaša UKUPNO:33.000 vojnika |
Prva proleterska brigada Romanijski NOP odred NOP odred "Zvijezda" Birčanski NOP odred Ozrenski NOP odred UKUPNO:5000 partizana | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| 464 | nepoznato | ||||||
Izvođena je u dve etape: Operacija Južna Hrvatska I (nem. Süd-Kroatien I) od 15. do 23. januara, te Operacija Južna Hrvatska II (nem. Süd-Kroatien II) od 28. januara do 2. februar 1942. godine. U jugoslavenskoj historiografiji je poznata kao Druga neprijateljska ofanziva ili romanijsko-birčanska i ozrenska operacija.
Situacija prije pokretanja ofanzive uredi
U toku jeseni 1941. ustaničke snage – šest partizanskih i pet četničkih odreda, koji su u toj oblasti još sarađivali sa partizanima – oslobodile su najveći deo istočne Bosne (teritoriju između reka Drine, Bosne i Spreče), ugrozivši neprijateljske garnizone, vitalne saobraćajnice i značajne privredne objekte u rudarskim i industrijskim revirima. Potkraj godine četnici su pojačali destruktivne aktivnosti, neprijateljski su konforntirali sa partizanskim jedinicama i preuzeli akcije da razbiju NOP. Dolaskom Vrhovnog štaba sa tek formiranom Prvom proleterskom brigadom na teritoriji na kojoj su djestvovala dva Narodnooslobodilačka partizanska odreda (NOPO) – Romanijski i NOP odred "Zvijezda", krajem decembra i prvih dana januara, suzbijena je umnogome četnička izdajnička delatnost, učvršćena slobodna teritorija, a partizanske snage konsolidovane i ojačane.
Jačina okupatorskih snaga uredi
_Locator_Map.png)
Ocenivši da se, nakon razbijanja partizanskih snaga u zapadnoj Srbiji i uništenja tzv. Užičke republike, najjače ustaničko žarište nalazi u istočnoj Bosni, nemačka Komanda za jugoistok je rešila da sredinom januara preduzme ofanzivu širih razmera protiv ustaničkih (partizanskih i četničkih) snaga na toj teritoriji, s ciljem da ih razbije i ponovo uspostavi kontrolu na tom strateški bitnom području. Zato je zadržana 342. pešadijska divizija koja je, posle završenih jesenjih operacija u zapadnoj Srbiji, trebalo da bude upućena na istočni front. Njeno angažovanje u novoj operaciji u istočnoj Bosni bilo je omogućeno ulaskom bugarskih trupa u istočne oblasti Srbije i preuzimanjem okupacionih zadataka, čime su nemačke posadne divizije dobile mogućnost da se pregrupišu. Pored 342. pešadijske divizije, kojoj je poverena glavna zadaća – nastupanje iz rejona Zvornika i Višegrada, u ovoj ofanzivi angažovana je i nemačka 718. pešadijska divizija i 12 bataljona domobrana i ustaša – ukupno 33,000 vojnika, podržanih artiljerijskim, tenkovskim i vazduhoplovnim snagama.
Jačina ustaničkih snaga uredi
Partizanske i četničke jedinice koje su se nalazile na ovoj operacijskoj teritoriji (partizanske: 1. proleterska brigada i tri NOPO-a: Romanijski, Birčanski i NOP odred "Zvijezda" – ukupno 5,000 boraca; četničke: Srebrenički, Vlasenički i Rogatički odred i Cerska brigada – ukupno oko 3,000 vojnika) bile su pretežito raspoređene prema neprijateljskim garnizonima i položajima, zatvarajući pravce koji su, duž komunikacija, vodili u unutrašnjost slobodne teritorije. Dubok sneg i veoma niske temperature ograničavali su borbena dejstva samo u zahvatu komunikacija.
Pripreme za napad uredi
Obavešteni o predstojećoj nemačkoj ofanzivi, četničke vođe su izrazile lojalnost nemačkim štabovima i svojim jedinicama izdale naređenja da napuste položaje i ne pružaju otpor. Ocenivši da partizanske snage ne mogu da se odupru nadmoćnijem neprijatelju, tim pre što su četničke jedinice napuštale položaje, unoseći dezorganizaciju i paniku i stvarajući uslove za brze prodore nemačkih jedinica, Vrhovni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ) rešio je da odustane od uporne obrane slobodne teritorije i dao naređenje partizanskim jedinicama da primenom manevra, izvlačenjem ispod udara neprijatelja i smelim zabacivanjem u njegovu pozadinu i iznenadnim dejstvima na njegove bokove i zaštitnicu sačuvaju svoju živu silu, a neprijatelju da nanesu što veće gubitke.
Prva faza operacije uredi
Operacija Süd-Kroatien I (Operacija južna Hrvatska I) bila je osovinska operacija protiv partizana u NDH, na području Bosne i Hercegovine, 1942. godine. Predstavlja prvu fazu operacije Jugoistočna Hrvatska, poznate kao Druga neprijateljska ofanziva. Trajala je od 15. siječnja 1942. do 23. siječnja 1942. Cilj operacije bio je poraziti partizane koncentrirane na Romaniji koja graniči s općinama Sarajevo, Višegrad, Zvornik, Tuzla i Vareš.
Partizanske snage činile su: 1. proleterska brigada, Romanijski odred, Birčanski odred, “Zvijezda” odred i nekoliko četničkih jedinica.
Hrvatske snage činile su: II. i IV. bojna/3. pješačka pukovnija, VI. topnička skupina, VII. topnička skupina, II. bojna i 13. satnija/8. pješačka pukovnija, I. bojna, II. bojna i 13. satnija/15. pješačka pukovnija, 1. bitnica/IX. topnička skupina, 2. bitnica/XI. topnička skupina, I. i II. bojna/13. pješačka pukovnija, 3. satnija/III. inženjerska bojna, Gorska topnička bitnica, Crna legija (3 bojne) i Hadžiefendića legija (1 bojna)
Njemačke snage bile su: 342. Infanterie-Division (342. pješačka divizija), 714. Infanterie-Division (elementi) (714. pješačka divizija), 718. Infanterie-Division (718. pješačka divizija) i Panzer-Regiment. 202 (Oklopna pukovnija 202)
Talijanske snage činila je 3. alpska pukovnija/1. alpska divizija “Taurinense”.
Neprijateljske snage su prešle u napad 15. januara koncentričnim nastupanjem ka centru slobodne teritorije. Najjače snage, dva nemačka puka (397. i 399.) i jedan domobranski puk, napale su, uz snažnu podršku artiljerije, ustaničke položaje južno od Zvornika i Caparda.
Otporu Birčanskog partizanskog odreda pridružile su se i neke četničke jedinice do kojih nije stiglo naređenje njihovog štaba o nepružanju otpora nemačkim trupama. Jake neprijateljske snage, podržane bataljonom tenkova, slomile su otpor branilaca i, nadirući drumovima, zauzele Drinjaču, a narednih dana i Novu Kasabu i Šekoviće. Četničke jedinice su se delom razbežale ili prebacile preko Drine u Srbiju, a delom predale, dok se Birčanski odred održao, povukavši se dalje od komunikacija. Njegovi delovi su u zoru 17. januara razbili u selu Petrovićima jednu domobransku četu, zarobivši 138 vojnika. Nastavljajući ofanzivu, nemački pukovi zauzeli su Bratunac, Srebrenicu i Vlasenicu, pripremajući se za dalji prodor ka Han-Pijesku i Romaniji, u susret snagama koje su nastupale iz Višegrada, Sarajeva i Kladnja.
U međuvremenu su i ostale neprijateljske snage izvršile brze prodore na slobodnu teritoriju: 398. puk iz rejona Višegrada ka Rogatici, u koju je ušao već 16. januara, 738. puk i četiri domobranska bataljona iz rejona Sarajeva i Pala, jednom kolonom ka Sjetlini i Rogatici, a drugom ka Romaniji, na koju su izbili 17. januara, a 750. puk iz rejona Tuzle, preko Kladnja, ka Olovu u koje je ušao 21. januara. Partizanske snage su ponegde pružale ozbiljniji otpor i usporavale nadiranje neprijatelja. Tako je do jačih borbi došlo kod Rogatice i Sjetline, te kod Mokrog i Stupara.
Da bi izbegao opasnost da se nađe u okruženju, Vrhovni štab je sa delovima 1. proleterske brigade preduzeo brzo izvlačenje iz rejona Srednje, gde ga je zatekla ofanziva, preko Romanije i Glasinca na Jahorinu i dalje ka Foči, koju je u međuvremenu oslobodio Durmitorski NOPO. Sprečena da se izvuče iz obruča istim putem, glavnina 1. proleterske brigade je krenula zaobilaznim, ali težim i rizičnijim pravcem preko reke Bosne, Sarajevskog polja i planine Igman da bi izbila u rejon Trnova i Kalinovika, na teritoriju koju je držao Kalinovički NOPO. Ovaj smeli pokret, poznatiji pod imenom Igmanski marš, koji je izveden pored samog Sarajeva i koji je zbog izuzetno nepovoljnih vremenskih okolnosti ušao u istoriju NOP-a, potpuno je iznenadio neprijateljske snage.
Neprijateljske snage su do 22. januara ovladale svim naseljenim mestima duž komunikacija i u njihovom širem zahvatu, ali je izostao uspeh koji su očekivali, odnosno partizanske jedinice su uglavnom sačuvale ljudstvo, izbegavši da budu uvučene u frontalne borbe i odolevši propagandi i delatnosti četnika. Veće gubitke pretrpeli su delovi 5. i 2. bataljona 1. proleterske brigade 21. januara u Pjenovcu i Bijelim Vodama, kada su bili iznenađeni od strane nemačkih skijaških odeljenja. U Pjenovcu je poginulo 59 partizana, 4 su ranjena i desetak ih je zarobljeno, a u Bijelim Vodama je poginulo 14 boraca i pet ih je ranjeno.
Druga faza operacije uredi
Operacija Süd-Kroatien II (Operacija južna Hrvatska II) bila je osovinska operacija protiv partizana u NDH, na području Bosne i Hercegovine, 1942. godine. Predstavlja drugu fazu operacije Jugoistočna Hrvatska, poznate kao Druga neprijateljska ofanziva. Trajala je od 28. siječnja 1942. do 2. veljače 1942.
Nakon Operacije Süd-Kroatien I koja je izolirala velik dio partizana i četnika na Ozren planini istočno od gradova Doboja i Maglaja, druga antipartizanska operacija također je krenula na planinu Ozren, pod nazivom operacija “Süd-Kroatien II”.
Partizanske snage činio je Ozrenski odred s 1 200 vojnika raspoređenih u 5 bojni.
Njemačke snage bile su: Pješačka pukovnija 738/718. pješačka divizija, Pješačka pukovnija 750/718. pješačka divizija, Pješačka pukovnija 697/342. pješačka divizija i 5 bitnica gorskih topova.
Hrvatske snage činili su: Stožer i osoblje 3. i 4. pješačke divizije, IV. i V. bojna/1. pješačka pukovnija, I., II. (jedna satnija) i III. bojna/5. pješačka pukovnija, III. i IV. topnička skupina (elementi), Dvije bojne iz 4. pješačke divizije, III. Legionarska bojna, Crna legija (pola bojne) i Hadžifendića legija (1 bojna)
Snage Sila Osovina u operaciji brojale su 18 000 vojnika.
Sjverena borbena skupina hrvatskih snaga raspoređena je širom linije Dobij – Maglaj, druga je skupina bila sjeveroistočno od Tuzle i južna skupina, sastavljena uglavnom od ustaša, skupila se oko sela Usora, jugoistočno od Maglaja. Njemačke trupe igrale su obrambenu ulogu, radeći obrambenu liniju na putu Zavidovići – Lukavac. Operacija je počela u jutro 28. siječnja s topovima usmjerenim na demoralizirane partizanske snage. Napredujući 29. siječnja, Crna legija zauzela je nekoliko srbijanskih sela u dolini Krivaja. 30. siječnja, partizani su, s četnicima, istjerani sa svojih pozicija na planini i prisiljeni da udare na njemačku obrambenu liniju, gdje je većina bila ubijena i zarobljena.
Operacija Süd-Kroatien I i II nanijela je velike štete partizanima i četnicima, 521 mrtvih, nepoznat broj ranjenih i 1 331 zarobljeni. Udružene hrvatsko-njemačke snage imale su samo 21 mrtvih, 131 ranjenih i 300 slučaja smrzavanja. Iako su partizanski gubitci bili ogromni, velik dio njih uspio je pobjeći, bježeći južno u talijansku okupacijsku zonu (do 1943.), skrivajući se u planinama.
Ishod ofanzive uredi
Nemačka ofanziva u istočnoj Bosni završila se bez većih uspeha. Neprijateljske trupe jesu prodrle na oslobođenu teritoriju, prokrstarile komunikacijama, nanele partizanskim jedinicama gubitke, u nekim izazvale osipanje, ali nisu postigle glavni cilj, razbijanje i uništenje partizanskih snaga i pacifikaciju tog strategijski važnog područja jugoslovenskog ratišta. Nemoćne da održe zauzetu teritoriju, neprijateljske snage su se ubrzo povukle na polazne položaje, zadržavši posade u samo nekoliko mesta, koje će jedva da održe.
U romanijsko-birčanskoj operaciji u nemačkim i ustaško-domobranskim trupama poginulo je, ranjeno i zarobljeno oko 400 vojnika i oficira, dok su 464 stradala od promrzlina, a u Ozrenskoj operaciji oko 330 njih je izbačeno iz stroja. Gubici partizanskih jedinica nisu poznati.
Literatura uredi
Enciklopedija Jugoslavije (Crn-Đ), Jugoslavenski leksikografski zavod, Zagreb, 1984.
Vidi još uredi
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |