Ode (Horacije)

Ode (lat. Odae) naziv je za četiri knjige lirskih pesama rimskoga književnika Kvinta Horacija Flaka. Sam pesnik zove ih jednostavno Pesme (Carmina), ali je prvi naziv danas već dugo ustaljen. Horacije je na lirskoj poeziji počeo raditi nakon izdavanja svojih Epoda i Satira oko 30. pne. Najraniji događaj opisan u Odama koji se pouzdano može datirati jeste Avgustova pobeda nad Kleopatrom kod Akcija, koja se proslavlja u Odi I, 37. Ipak, nije nemoguće ni to da su neke pesme bile napisane i pre ovoga događaja, na primer, Oda I, 14, koja opisuje nevolje "državne lađe", koje najbolje odgovaraju vremenu pre bitke kod Akcija, premda se ova pesma može interpretirati na različite načine, a u poslednje je vreme dovedeno u sumnju i stanovište da se tu uopšte radi o političkoj alegoriji. U svakom slučaju, prve tri knjige Oda, sa ukupno 88 pesama, izdate su zajedno kao jedna zbirka 23. pne. Završna pesma, Oda III, 30, retrospektivno se osvrće na sve prethodne pesme kao jednu jedinstvenu celinu i ne nagoveštava nastavak. Međutim, nakon što je na Avgustovu molbu 17. pne. sastavio Stoletnu pesmu (Carmen saeculare), Horacije je prvim trima dodao i četvrtu knjigu Oda sa ukupno 15 pesama, najverovatnije takođe na Avgustov podsticaj.

Horacije izjavljuje da mu je kao glavni uzor u Odama poslužila rana grčka lirika sa Lezbosa, posebno kako je predstavlja pesnik Alkej (npr. Carm. I, 1, 33 i d.; I, 32; III, 30, 13 i d.). Ne samo da ovom uzoru Horacije duguje metrički oblik svojih pesama, nego ceo niz pesama započinje doslovnim prevodima Alkejevih stihova, koji mu služe kao početni moto od kojih dalje razvija vlastite misli (npr. I, 9; I, 18; I, 37; III, 12). Horacije takođe preuzima motive i iz drugih starogrčkih liričara, kao što su Sapfo (I, 13), Anakreont (I, 23) i Pindar (I, 12; III, 4; neke pesme u visokom stilu u knjizi IV). Međutim, Horacije na ovu ranu liriku gleda sa stanovišta pesnika obrazovanog u savremenom helenističkom duhu: Ode nisu napisane jednostavnim jezikom arhajske epohe, već su ispunjene gustom i sofisticiranom aluzivnošću koja je bila neizbežan rezultat složenog književnog sveta avgustovskoga Rima. Neke teme uzima Horacije i iz helenističke poezije, posebno iz grčkoga epigrama (npr. I, 5; I, 28; I, 30; III, 22; III, 26).

Premda se tematika Oda najvećim delom poklapa s uobičajenim temama antičke lirike, Horacijeva obrada tih tema je znatno drugačija. Na primer, pesme u kojima se himnički obraća bogovima nisu, dakako, namenjene obrednom izvođenju u religijske svrhe, već svet grčke pobožnosti obrađuju sa stanovišta estetskoga uživanja, pre nego verskoga zanosa. I Horacijeva ljubavna poezija razlikuje se od takve poezije njegovih savremenika. Dok su Katul i rimski elegičari jednu ženu učinili središtem celokupne svoje ljubavne poezije, pa i svoga života, Horacije u Odama opeva ceo niz različitih žena i mladića. Premda i u Odama nalazimo elemente strasne osećajnosti, Horacije obično pokušava da se oslobodi bilo kakvih ekstremnih emocija i da se usredsredi na mirno i radosno uživanje u trenutku sreće. Simpotička poezija – dakle, gozbene pesme – znatno se razlikuje od Alkejevih pesama s tom tematikom. Horacije u ovim pesmama ne poziva na gozbe da bi se utopila tuga u piću, nego da bi se i njemu i njegovim prijateljima pružio jedan bezbrižan trenutak. Istovremeno, ove pesme često, kao što je slučaj i u Satirama, skreću ka refleksivnom promišljanju o ispravnom životnom putu. Važna tema mnogih Oda jeste prijateljstvo: Horacijeve pesme su vrlo retko monolozi, već su najčešće upućene nekom prijatelju kojem se pruža pomoć ili savet. I ovde ima pesama s političkom tematikom, započetom još u Epodama. Premda je Horacije odbio da proslavlja Avgusta ili Agripu u formi tradicionalne panegiričke epike (I, 6; I, 12), od vremena kada je napisao pesmu u slavu Kleopatrinog poraza (I, 37) on eksplicitno hvali novoga vladara koji je doneo i svojom politikom održao mir. Pesnik takođe daje svoju podršku carevim nastojanjima da restauriše "starorimske" običaje i vrednosti, posebno u prvih šest pesama u III knjizi, koje čine tzv. Rimske ode (Carmina Romana). U Odi III, 14, u Stoletnoj pesmi i u pesmama IV knjige panegiričko proslavljanje Avgustove epohe kao novog zlatnog veka izbija još više na površinu.

Horacijeve Ode se u jednom važnom aspektu razlikuju od moderne lirske poezije. Dok moderna lirika nastoji, koliko je to moguće, postići jedinstvo atmosfere u jednoj pesmi, to se kod Horacija nalazi samo u njegovim najkraćim pesmama. Mnogo češće u jednoj jedinoj Horacijevoj pesmi nalazimo značajne promene u sadržaju, izrazu i stilu. Pesma napisane u visokom stilu koje obrađuju važne teme često se završavaju nekim ličnim i naoko nevažnim preokretom. U drugim odama cela pesma se značajno odvaja od sadržaja ili atmosfere koji su dati na početku, najčešće od atmosfere emocionalne uznemirenosti prema smirivanju tenzije. Ima i oda u kojima neka konkretna situacija ili događaj predstavlja samo povod za promišljanje koje se postepeno sve više udaljava od te početne situacije, što dovodi do zaključka da značenje pesme počiva na tim opštim promišljanjima, a ne na početnoj situaciji koja pesmu otvara. Česte su i ode sa prstenastom kompozicijom: nakon početka pesma dolazi drugi deo koji se po sadržaju i tonu znatno razlikuje od prvoga dela, a zatim sledi završetak pesme koji se vraća atmosferi i raspoloženju sa početka ode. Raspored pesama u okviru pojedinih knjiga takođe je sačinjen tako cilja na postizanje harmonije i ravnoteže. Pesme s važnom sadržinom, pa prema tome pisane u visokom stilu, uglavnom se nalaze na početku i na kraju pojedinih knjiga, dok se pored njih, zarad kontrasta, nalaze pesme s laganijom tematikom (npr. I, 4; I, 5; II, 4; II, 5; od III, 7 do III, 10 na početku knjiga, III, 26; III, 28, IV, 12 na kraju knjiga). Izuzetak je knjiga I, koja se završava kratkom gozbenom pesmom veselog karaktera (I, 38), kojoj prethodi snažna pobedna pesma (I, 37).