Napadi NOVJ na Okučane januara 1943.

U drugoj polovini januara 1943, nakon šestodnevnih borbi za Voćin, 12. slavonska divizija orijentisala se prema Posavini. U sklopu napada na komunikaciju i koncentraciju nemačkih trupa za operaciju Vajs I, 12. slavonska brigada napala je 22. januara Nemce, ustaše i domobrane u utvrđenom garnizonu Okučani. I pored znatnog zalaganja, napad je odbijen, pa se 12. brigada nakon osmočasovne borbe vratila na polazne položaje. Napad je ponovljen 28. januara, takođe bez uspeha.

Napadi NOVJ na Okučane januara 1943
Segment Drugog svetskog rata
Datum januar 1943. Lokacija zapadna Slavonija Ishod Uspeh nemačkog Vermahta u odbrani Okučana Uspeh NOVJ u razaranju komunikacija
Sukobljene strane
Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije	Nemački Vermaht Hrvatsko domobranstvo Ustaška vojnica
Angažirane jedinice
Dvanaesta slavonska divizija NOVJ	delovi Korpusa Hrvatska i pomoćne jedinice Prva gorska divizija NDH Treća ustaško-domobranska divizija NDH
Snage
2.800 vojnika	oko 8.000 vojnika

U periodu od 22. do 31. januara 12. brigada i ostale jedinice 12. slavonske divizije izvršile su veliki broj napada na komunikaciju Beograd-Zagreb, izvršili obimna razaranja i izazvali prekid saobraćaja.

Tokom celog rata, usled ravnog terena, jake utvrđenosti, prisustva jakih snaga i odlične komunikacijske povezanosti, snage NOVJ ni jednom nisu uspele da zauzmu neki garnizon na komunikaciji Zagreb-Beograd. Na toj komunikaciji vršena su međutim neprekidno intenzivna diverzantska dejstva

Nakon napada na Okučane i na komunikaciju, 12. divizija izvela je 1. februara napad na Pakrac i Lipik.

Plan napada

20. januara 1943. otpočela je operaciju Vajs I, i Vrhovni štab NOV i POJ izdao je opštu direktivu svim snagama da intenziviraju dejstva na komunikacije i neprijateljske garnizone u cilju sadejstva sa napadnutim snagama Prvog hrvatskog i Prvog bosanskog korpusa NOVJ. Dvanaesta slavonska divizija, koja je formirana 30. decembra 1942, upravo je okončala svoju prvu operaciju - napad na Voćin. U skladu s ovom direktivom, radi neposrednijeg sadejstva, prenela je težište svoje aktivnosti u Posavinu.

U oblast Posavine u tom preiodu, pored snaga 714. divizije, teritorijalnih i policijskih nemačkih bataljona i snaga NDH, stigla je u to vreme 187. rezervna divizija. Ova divizija trebala je jednim delom da učestvuje u operacijama u Bosni, a drugim da pojača odbranu komunikacije.

Za sam napad na Okučane štab divizije odredio je 12. slavonsku brigadu, a druge dve brigade dobile su zadatak da uništavaju komunikacije i odbiju pokušaje intervencije sa svih strana.

Štab 12. slavonske brigade, u uvodnom delu borbene zapovesti, obratio se borcima: "Okučani su čuveni po zvjerskom ubijanju srpskog stanovništva i uništavanju njihovih sela. Zbog toga neprijatelja treba nemilosrdno uništavati. Štab brigade zahtjeva da se neprijatelj likvidira i Okučani oslobode još u toku noći, jer produžavanje borbe po danu je neizvjesno zbog ravnog terena i glavne željezničke pruge Zagreb - Beograd"

U Okučanima se prema obaveštajnim podacima nalazila posada od: 400 nemačkih vojnika, 150 domobrana, ustaša i žandarma, ojačana vodom tenkova. Neposredno pred napad 12. slavonske brigade, u železničku stanicu Okučani ušla je kompozicija sa 8 putničkih vagona, u kojima se nalazilo 150 nemačkih vojnika. Dolaskom železničke kompozicije broj njemačkih vojnika povećao se na 550, a ukupan broj osovinskih snaga u Okučanima na 700 vojnika. Brojno stanje 12. slavonske brigade u tom periodu iznosilo je oko 1.200 boraca.

Odbrana posade u Okučanima sastojala se od dva pojasa: spoljnjeg obezbeđenja i čvora odbrane koji se nalazio u centru grada i na železničkoj stanici.

Tok borbe

Da bi stigla na polazni položaj za napad, 12. brigada morala je u dva dana da maršem pređe 80. kilometara po vrlo hladnom vremenu, savlađujući prepreke.

Napad je počeo 22. januara u 22 časa. Štab 12. divizije nastojao je da brzim privlačenjem snaga iz daljine postigne iznenađenje. Međutim, dogodilo se suprotno. Od svojih špijuna i obaveštajaca na terenu Nemci su dobili obaveštenje o napadu, pa su pred sam napad dobili pojačanje, Bataljone 12. brigade prilikom prilaženja spoljnoj liniji odbrane dočekala je uraganska vatra. Štaviše, već na samom početku borbe nemačke snage prešle su u protivnapad.

Uprkos nepovoljnom razvoju događaja na samom početku, delovi 12. brigade uspeli su da prodru u grad. Prvi bataljon ojačan 1. četom 2. bataljona uspeo je da se pod borbom probije do same železničke stanice, gde je bio izložen žestokoj vatri i nemačkim protivnapadima. nemački vojni voz koji je krstario prugom svojom vatrom veoma je otežavao manevar.

Drugi bataljon vodio je žestoku borbu oko škole, Sokolskog doma, Vatrogasnog doma i opštine.. Treći bataljon se u nastupanju prema električnoj centrali, mlinu, barakama i žandarmerijskoj stanici našao u teškoj situaciji, prikovan vatrom na brisanom prostoru, pa je jurišem, trpeći gubitke, morao da se izbori za prilaz. Četvrti je, napadajući sa jugoistoka, postigao znatne uspehe, zarobivši 21 domobrana, 4 oficira, 3 nemačka vojnika, 1 ustašu, 1 žandarma i 3 policijska agenta.

Nakon osmočasovne borbe, 12. brigada bila je prisiljena da prekine napad i povuče se na polazne položaje, da bi izbegla izloženost nadmoćnoj neprijateljskoj vatri pri dnevnom svetlu u ravnici. Prilikom napada pretrpela je tegubitke od 28 poginulih i 47 ranjenih boraca. Neprijateljski gubici procenjeni su na "oko 120 poginulih i ranjenih i veliku materijalnu štetu".:

16. omladinska brigada "Joža Vlahović" i 17. slavonske brigade izvršile su napade na Dragalić, Rajić, Roždanik i Paklenicu, kao i rušenje glavne železničke pruge.

25. januara ponovljen je napad na prugu, a 28. januara 12. slavonska brigada još jednom je napala na Okučane, uz ponovni napad ostalih snaga na železničku prugu, Dragalić, Rajić, Roždanik i Paklenicu. Napad na Okučane imao je demonstrativan karakter, a glavni cilj bila je likvidacija bunkera i obezbeđenja na pruzi i njeno miniranje. Ovim napadima železnička pruga Zagreb-Beograd razorena je na šest mesta, u dužini od 5 km, na oba koloseka. Saobraćaj je obustavljen u prvoj fazi napada 48 sati, a u drugoj, sa kraćim intervalima, bio je u prekidu sedam dana.

U operativnom izveštaju od 28. januara 1943. komandant Korpusa Hrvatska general Rudolf Liters obavestio je o ovim napadima opunomoćenog generala u Hrvatskoj Edmunda Gleza fon Horstenaua:

Još od 22. januara traje neprekidna aktivnost na glavnu železničku prugu Zagreb - Beograd i severno od pruge. Izvršen je napad na Okučane, Novu Gradišku i glavnu železničku prugu. Železnička pruga je razorena, a saobraćaj prekinut. Ne može se predvidjeti koliko će trajati opravka. Narod beži u pravcu severa pred nemačkom vojskom. Srpska sela: Borovac, Goleši i Milisavci razorena su. Uhvaćeno je 85 seljaka koji su upućeni u logor Jasenovac. Danas 28. januara 1943. godine oko 23 sata 12. slavonska brigada izvršila je ponovo jak napad na Okučane i glavnu železničku prugu, Rajić, Roždanik, Paklenicu i Dragalić.

Radi suprotstavljanja, u Novsku, Okučane i Novu Gradišku prebačeni su dodatni delovi nemačke 187. divizije. Nemci su sa nekoliko organizovanih protivudara težili da zahvate u klešta 12. slavonsku diviziju, i unište je u obuhvatu. U protivudaru, uz podršku 15 aviona, učestvovali su delovi nemačke 187. divizije, 1. gorske divizije, 3. domobranske divizije i posade iz uporišta između Novske i Nove Gradiške. Ove operacije okončane su neuspehom, a delovi 12. divizije izvršili su još nekoliko rušenja na pruzi 28-31. januara.

Nakon toga 12. slavonska divizija preorijentisala se na unutrašnjost i 1. februara 1943. izvršila je koncentričan napad na garnizone Pakrac i Lipik.

Vanjske veze

• Jovan Kokot: Dvanaesta proleterska slavonska brigada - Beograd : Vojnoizdavački i novinski centar, 1987