Bitka za Prozor 1943.
Bitka za Prozor je bila jedna od značajnih bitaka četvrte neprijateljske ofanzive. Borbe za Prozor su vođene tokom 15. i 16. februara 1943. godine, nakon čega su jugoslovenski partizani uspeli nakratko osloboditi grad od Italijana.
Ovaj napad NOVJ na Prozor je ostao upamćen po Titovoj naredbi "Prozor noćas mora pasti!" Po okončanju četvrte i pete neprijateljske ofanzive, Prozor je avgusta 1943. godine ponovo nakratko dospeo u ruke partizana.
Pozadina uredi
Napad na Prozor se odvijao u sklopu planirane operacije Glavne operativne grupe NOVJ za prodor na istok, a u širem sklopu operacijske celine poznate u istorijskoj publicistici kao Bitka na Neretvi ili Četvrta neprijateljska ofanziva.
Sukobljene strane uredi
Prozor je branio 3. bataljon 259. pešadijskog puka italijanske divizije Murđe ojačan četom lakih tenkova i divizionom artiljerije, ukupno oko 800 vojnika i oficira. Grad je bio dobro utvrđen, branjen kružnim sistemom bunkera i protivpešadijskih zapreka u vidu višeredne bodljikave žice na očišćenom brisanom prostoru. Pristup bunkerima branjen je efikasnim centralizovanim vatrenim sistemom.
U napadu su učestvovale sve tri brigade Treće divizije: Prva dalmatinska sa opšteg zapadnog pravca, Peta crnogorska sa severa, a tri bataljona Desete hercegovačke sa istoka.
Tok bitke uredi
I kad je Tito reka “Prozor mora pasti“, Sava nas okupio, sva četiri bataljona, i kaže po crnogorski: “Slušajte, drugovi! Ovo je jedna mala varošica, zove se Prozor, ima 700 Talijana i to ćemo mi večeras da pobijemo.“ Na kraju je bilo 1500 Talijana, ali smo tu noć zauzeli Prozor.[1]
– Jedan od boraca
Treća udarna divizija NOVJ napala je 15. februara 1943. italijanski garnizon Prozor. Napad je počeo u 20:00 časova, a odvijao se sa mestimičnim uspehom, naročito na sektoru Prve dalmatinske, čiji su delovi ovladali jednim brojem bunkera i dohvatili se prvih kuća. Uprkos tome, pred zoru 16. februara štab divizije ocenio je ovaj uspeh nedovoljnim da bi se mogla nastaviti dnevna borba, i naredio izvlačenje jedinica iz zone italijanske artiljerije. Napad je obnovljen sledeće večeri.
Drugi napad je počeo 16. februara u 23:00, a snage Treće divizije ojačane su Artiljerijskim divizionom Vrhovnog štaba (7 haubica) i sa dva bataljona Treće krajiške brigade. Drugi napad odvijao se znatno uspešnije. Naročito uspešan bio je Treći (Mostarski) bataljon Desete hercegovačke, koji se provukao između bunkera i ubacio u centar grada. Probili su se i delovi Pete crnogorske. Već nakon 1 po ponoći italijansku posadu zahvatila je panika. Njeni ostaci formirali su motorizovanu kolonu ojačanu tenkovima i pred zoru krenuli su u proboj prema Rami i Jablanici. Ovu kolonu dočekala su u zasedi dva bataljona Desete hercegovačke brigade, unapred raspoređena u tom cilju, i gotovo potpuno je uništili.
Za drugi napad je vezana jedna od ratnih legendi, prema kojoj je na sastanak štaba divizije sa rukovodećim oficirima brigada kurir doneo cedulju Vrhovnog komandanta (koji se nalazio u obližnjem Šćitu) na kojoj su pisale četiri reči: "Prozor noćas mora pasti". Istorijski zapisi i sećanja boraca potvrđuju ovu legendu.[1]
Gubici uredi
Italijanska posada imala je u ovoj borbi 220 poginulih, 280 zarobljenih i veći broj ranjenih. Jedinice NOVJ osvojile su veliki ratni plen koji je, između ostalog sačinjavalo 5 lakih tenkova, 4 haubice, 2 protivkolska topa, 4 minobacača, 12 mitraljeza, 25 puškomitraljeza, 10 kamiona, 1 traktor, oko 500 pušaka i velika količina ratnog materijala i opreme. Jedinice Treće divizije pretrpele su gubitke od 23 poginula, 39 teže i 78 lakše ranjenih boraca[2]. Veći broj teških ranjenika kasnije je podlegao ranama.
Posledice uredi
U tom periodu italijanske snage pretrpele su niz teških poraza: kod Drežnice delovi Druge proleterske divizije 16. februara uništili su 1. bataljon 260. puka divizije Murđe, 1. bataljon 259. puka uništen je 20-22. februara u Rami i Jablanici, a likvidirane su i brojne manje posade. Na taj način jedinice NOVJ ovladale su pristupnim putevima i dolinom Neretve od Mostara do Konjica.
Literatura uredi
- Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, knjiga 1 – Vojni istorijski institut, Beograd 1957
- Zbornik dokumenataka i podataka NOR-a, tom II (dokumenti Vrhovnog štaba NOV i POJ), knjiga 8[mrtav link] - Vojnoistorijski institut, Beograd
- Zbornik dokumenataka i podataka NOR-a, tom IV (borbe u BiH), knjiga 10 (februar 1943.) - Vojnoistorijski institut, Beograd
- Zbornik dokumenataka i podataka NOR-a, tom XIII (italijanski dokumenti), knjiga 3 (1943.) - Vojnoistorijski institut, Beograd
- Rudolf Primorac: OPERATIVNO-TAKTIČKA ISKUSTVA IZ PRVE POLOVINE NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd 1986.
- Radovan Vukanović: RATNI PUT TREĆE DIVIZIJE, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1970.
- Mirko Novović, Stevan Petković: PRVA DALMATINSKA PROLETERSKA BRIGADA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1986.
- NAŠA PRVA DALMATINSKA - SJEĆANjA BORACA, Slobodna Dalmacija, Split 1982.
- ...: PETA PROLETERSKA CRNOGORSKA BRIGADA,
- Enver Ćemalović: MOSTARSKI BATALjON
Reference uredi
- ↑ 1,0 1,1 „Bogdan Jakovčević: Vidio sam kako je poginuo Sava Kovačević”. Arhivirano iz originala na datum 2013-09-28. Pristupljeno 2014-06-13.
- ↑ Zbornik NOR-a, tom IV, knjiga 10, dokumenti 91 i 100 - Izveštaji štaba 3. divizije od 17. i 18. II 1943.