Napad kod Botaničkog vrta
Dana 4. avgusta 1941. u centru Zagreba, u Runjaninovoj ulici kod Botaničkog vrta grupa omladinskih aktivista KPH i SKOJ-a izvela je napad bombama i revolverima na jednu satniju (četu) ustaškog sveučilišnog bataljona.
Napad je izveden nakon desetodnevnih priprema, u neposrednoj organizaciji Pokrajinskog komiteta SKOJ-a. U tom periodu provođena je partijska linija odlučnog i trenutnog prelaska na beskompromisnu oružanu borbu, a među aktivistima KPH i SKOJ-a vladalo je ubeđenje da je moguće voditi oružanu borbu protiv režima NDH i okupatora i u gradovima.
Pripreme uredi
U zgradi studentskog doma u Runjaninovoj ulici nakon okupacije i uspostavljanja NDH razmestila se ustaška „sveučilišna bojna“ (bataljon). Aktivisti su uočili da se svakog dana u isto vreme, u 11:45 pre podne, jedna četa ovog bataljona postrojava ispred zgrade u neposrednoj blizini ograde Botaničkog vrta. Ta četa bi zatim produžila paradnim korakom prema Hrvatskom narodnom kazalištu i dalje Frankopanskom ulicom u Gornji grad, kao smena straže pred Pavelićevom rezidencijom i ostalim ministarstvima i institucijama NDH. Na osnovu ovog zapažanja razrađena je zamisao napada.
U to vreme, sekretar univerzitetske organizacije bio je Vicko Raspor. Istovremeno je bio i član Pokrajinskog komiteta SKOJ-a. Zajedno sa Slavkom Komarom, Milanom Borošakom, Tvrtkom i Dragom Seljanom i drugim studentima-komunistima izradio je plan napada. Za vođu napada odredili su Slavka Komara. Tada su Raspor i Komar celokupni plan izložili Vladi Popoviću koji se usaglasio, pa se moglo pristupiti izvršenju.[1]
Za napad je određena grupa od 12 omladinaca, koju su činili studenti Slavko Komar, Milan Borošak, Tvrtko Seljan, Drago Seljan i LJubo Marković, radnički omladinci Anđelko Berislavić, Pero Rukavina i Ivo Gluhak, srednjoškolci Dušan Vidaković i Krešo Rakić i još dvojica omladinaca kojima se ne znaju imena. U samom napadu bombama i revolverima učestvovali su Komar, Tvrtko i Drago Seljan, Vidaković i Gluhak. Ostali su bili raspoređeni na osiguranja.[1] Prema planu, šestorica su naoružana ručnim bombama i revolverima, a ostala šestorica samo revolverima. Nakon bacanja bombi, planirano je da se na ustaše otvori vatra iz revolvera. Akcija je zakazana za 4. avgust, a vreme od 26. jula do 3. avgusta iskorišćeno je za uvežbavanje i utvrđivanje detalja plana.
Napad uredi
4. avgusta u 11:45, prema utvrđenom planu, četiri omladinca iz Botaničkog vrta i dvojica iz Runjaninove ulice bacili su bombe na postrojenu ustašku četu. Mnoge ustaše popadale su po trgu. Međutim, tada je na napadače otvorena mitraljeska vatra iz stražarskog mitraljeskog gnezda sa zgrade studentskog doma, koje napadači prethodno nisu primetili. Usled toga, nije bilo moguće izvesti drugi deo plana i revolverima napasti uzdrmane ustaše, već se odmah moralo početi sa izvlašenjem utvrđenim pravcima.
Napad je izazvao veliku uzbunu i konfuziju. U neposrednoj blizini zatekla se četa poluvojničkog fašističkog udruženja „Hrvatski radiša“, pa udarna grupa nije uspela da spreči zatvaranje vrata Botaničkog vrta, tako da su trojica članova grupe uhvaćena na licu mesta. Ostali su se uspeli izvući sa mesta događaja, prolazeći kroz mnoge napete susrete i uzbudljive situacije.
Reakcije uredi
Ustaška vlast drastično je reagovala na ovaj napad. Već 5. avgusta objavljeno je kako su streljana četvorica napadača. „Osim toga su osuđeni na smrt po senatu pokretnog prijekog suda kao saučesnici i intelektualni začetnici tog napadaja 98 Židova i komunista, te su strijeljani."[2] Sutradan, 6. avgusta, objavljeno je streljanje dodatnih "87 Židova i komunista“ kao „dalji saučesnici i intelektualni začetnici“ ovog napada.[3] Ovoj akciji bila je posvećena i emisija Radio-Moskve. U toj emisiji navodilo se da je neprijatelj za odmazdu streljao 305 ljudi.[1]
U svojim saopštenjima, ustaška vlast objavila je da je u napadu ranjeno 28 ustaša, ali se u nekim izvorima spominje i veći broj mrtvih.[2] Prema kasnijem izveštaju Rade Končara, smrtno su stradala dvojica ustaša, a ranjenih je bilo osamnaest.[4]
Tokom prva dva dana u ruke ustaša palo je 5 učesnika u napadu i nekoliko saradnika. Od 12 učesnika u napadu 4. avgusta 1941. samo su Slavko Komar i Dragan Seljan dočekali oslobođenje, dok je ostalih 10 poginulo u borbi.
Slavko Komar opisao je ovaj događaj u zborniku "Revolucionarni omladinski pokret u Zagrebu".[5]
U popularnoj kulturi uredi
Napad je prikazan u 3. epizodi TV-serije Nepokoreni grad, kao svojevrsni epilog zbivanja vezanih uz Bijega iz kerestinečkog logora.
Reference uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Portal Zagreb se bori Arhivirano 2014-05-16 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ↑ 2,0 2,1 Revolucionarni omladinski pokret u Zagrebu 1941-1945, pp. 328
- ↑ Revolucionarni omladinski pokret u Zagrebu 1941-1945, pp. 330
- ↑ novossti.com: pristupljeno 13.7. 2011.
- ↑ Slavko Komar: NAPAD NA USTAŠKU STUDENTSKU ČETU KOD BOTANIČKOG VRTA, u: Revolucionarni omladinski pokret u Zagrebu 1941-1945, pp. 320-331
Literatura uredi
- Revolucionarni omladinski pokret u Zagrebu 1941-1945 - I - Zbornik povijesnih pregleda i sjećanja, Sveučilišna naklada Liber, Zagreb 1984.
- Oružane akcije i diverzije: Napad kod Studentskog doma, sa portala Zagreb se bori Arhivirano 2014-05-16 na Wayback Machine-u