Milan Stojadinović
Milan Stojadinović (Čačak, 4. kolovoza 1888. - Buenos Aires, 24. listopada 1961.), srpski ekonomist, univerzitetski profesor i radikalski političar. Bio je član Srpske radikalne stranke.
| Milan Stojadinović | |
 Milan Stojadinović | |
| Biografija | |
|---|---|
| Datum rođenja | 4. avgust 1888. |
| Mesto rođenja | Čačak (Kraljevina Srbija) |
| Datum smrti | 24. oktobar 1961. |
| Mesto smrti | Buenos Ajres (Argentina) |
| Narodnost | Srbin |
| Veroispovest | Pravoslavna |
| Politička partija | Jugoslovenska radikalna zajednica, Srpska radikalna stranka |
| Diploma sa | Univerzitet u Beogradu |
| Profesija | pravnik i ekonomista |
| Mandat(i) | |
| Predsednik Vlade Kraljevine Jugoslavije | |
| 24. jun 1935 — 1939. | |
| Prethodnik | Bogoljub Jevtić |
| Naslednik | Dragiša Cvetković |
| Ministar finansija Kraljevine Jugoslavije | |
| 1924 — 1928. | |
uredi  |
|
Bio je ministar finansija u tri navrata, ministar spoljnih poslova i predsjednik Vlade Kraljevine Jugoslavije kao i predsjednik Jugoslovenske radikalne zajednice.
Život uredi
Rođen je u Čačku 4. augusta 1888. godine[1], sin čačanskog suca Mihaila Stojadinovića i majke Milice rođene Pavlović. Nakon gimnazije u Čačku, pohađao je studij prava u Beogradu, te je nakon studijske godine u Münchenu i Berlinu doktorira u Beogradu. Potom hospitirao je u Ministarstvu financija u Parizu i 1913. godine je boravio u Londonu. S reputacijom talentiranog financijskog pravnika zapošlio je se kao niži službenik u Ministarstvu financija u Beogradu. Kao pisar u Ministarstvu finansija Kraljevine Srbije nije podlegao vojnoj obavezi.
Četiri godine Prvog svetskog rata proveo je pored Nikole Pašića, na Krfu i Parizu. Iz inostranstva se vratio u novu kraljevinu, kao generalni direktor Državnog računovodstva u Ministarstvu finansija. Ubrzo nakon položenog doktorata prava, postao je sa 32 godine profesor finansijskih nauka na Beogradskom univerzitetu. Godine 1918. postigao je načelničko znanje. Državnu službu je napuštio 1919. godine kako bi postao direktor novoosnovane „British Trade Corporation” u Beogradu. Na toj dužnosti ostaje do 1922. godine kada je ušao u politički život kada je ga Nikola Pašić uzeo za ministra financija u svojoj vladi,[α 1][2] pri čemu je se iskazao u stabilizaciji jugoslavenskog dinara. Potom ministar je ostao u vladi do 1928. godine. Bio je ministar finansija u tri navrata (1922/24., 1924/25. i 1934/35.) i aktivno je sudjelovao u Narodnoj radikalnoj stranci kao član Glavnog odbora.
Za vrijeme Šestosiječanjsk dikature (1929/35.) Aleksandra Karađorđevića, Stojadinović nije politički aktivan. Bio je u nekonfliktnim odnosima s državnim vlastima i djelovao je u upravama više preduzeća, među kojima jugoslavenske filijale dvaju britanskih korporacija, i postao je predsjednik beogradske berze.
Nakon što je u 9. oktobra 1934. godine u atenatu ubijen kralj Aleksandar i nakon potom održanih parlamentarnih izbora u maju 1935. godine, Stojadinović je prihvatio poziv regenta Pavla i postao predsjednik vlade Kraljevine Jugoslavije. Obzirom na to što je Stojadinović bio poslovno duboko povezan s britanskim kapitalom, njegov dolazak na čelo jugoslavenske vlade označio je prevladavanje britanskog utjecaja u državi.
U njegovoj vladi sudjelovali su slovenski političar Anton Korošec i bošnjački (tada se govorilo: „muslimanski”) politički vođa Mehmed Spaho. Općenito se uzima da je Stojadinović vodio modernu i ekonomski usmjerenu politiku, usmjerenu na industrijalizaciju zemlje. Za razliku od prethodne vlade Bogoljuba Jevtića koja je strogo provodila jugoslavensku unitarističku liniju, Stojadinović je vodio politiku koja je prema Hrvatima bila pomirljiva.
Jugoslovensku radikalnu zajednicu je osnovao 1935. godine i u nju su ušli pripadnici njegove bivše stranke, Jugoslovenska narodna stranka, Slovenska ljudska stranka Antona Korošeca i Jugoslovenska muslimanska organizacija Mehmeda Spahe. Ta stranka bila je izrazito desničarskih opredeljenja. Stojadinović je vodio politiku približavanja silama Osovine. Za vreme premijerskog mandata potpisao je sporazum o prijateljstvu sa Francuskom i pakt o nenapadanju sa Italijom, pokušavajući da u vrijeme pred Drugi svjetski rat sačuva bezbijednost Jugoslavije.
Godine 1936. njegova vlada potpisala je konkordat sa Svetom Stolicom radi uređenja statusa Katoličke Crkve koji je u Jugoslaviji bio pravno neuređen. Zbog žestokog otpora Srpske pravoslavne Crkve konkordat nije ratificiran u Narodnoj skupštini. Srpska strana je u velikoj mjeri bila nezadovoljna Stojadinovićevom politikom zato što je Antonu Korošecu prepustio faktički vlast u Sloveniji („Dravska banovina”), a osobito im je smetalo što je na području Bosne i Hercegovine presudnu riječ imao Mehmed Spaho.
Bio je predsjednik Vlade Kraljevine Jugoslavije od 24. juna 1935. do 5. februara 1939. godine. Vladao je u osloncu na nacističku Nemačku i fašističku Italiju. Stojadinović je tajno pristao na italijansko zauzimanje Albanije, a zauzvrat je dobio podršku jugoslovenskih Nemaca, kojima je Adolf Hitler naložio da glasaju za njega.[3] Takođe, Stojadinović je organizovao sopstveni fašistički omladinski pokret koji je uključivao vojne uniforme, Hitlerov pozdrav i ritmično salutiranje „vođa, vođa”.[4]
Dan uoči izbora 11. decembra 1938. Stojadinović je na konferenciji za novinare u Beogradu rekao skupini novinara da je platforma Jugoslovenske Radikalne Zajednice:[5]
Jedan narod, jedna država, blagostanje unutra, mir na granicama.
Krajem 1938. ponovno je izabran sa 54 % glasova.[α 2] Novu legizlaturu je počeo bez ikakvog jasnog političkog programa, nastojeći u sporu sa hrvatskim političkim vođama, te podigući ličnu vojničku legiju sastavljenu od vlastitih sljedbenika („zelenokošuljaša”). To je pružilo regentu Pavlu Karađorđeviću priliku da Stojadinovića smijeni da 5. februara 1939. sa Dragišom Cvetkovićem.[6] Knez Pavle je početkom 1939. smatrao ambiciju Stojadinovića da postane fašistički vođa kao prijetnju na vlastitu moć.[6] Nakon Stojadinovićeve smjene, regent Pavle je ga progonio i uz pomoć svojih jakih osobnih veza sa kraljem Georgeom VI.[α 3] orkestrirao njegov egzil na otocima Mauricijus, koloniju britanske krune. Pavle je bio prvenstveno naklonjen opciji egzila jer se bojao da bi Stojadinović mogao biti u središtu proosovinskog državnog udara usmjerenog protiv Kraljevine Jugoslavije iz Berlina,[6] tako da bi egzilom uklonio alternativno vodstvo s kojim bi se sile Osovine mogle nagoditi.[6] Britanski premijer Winston Churchill objasnio je interniranje Stojadinovića na otoke Mauricijus s opravdanjem da je bio „potencijalni kvisling i neprijatelj”.[6] Stojadinović je interniran iz Beograda 18. aprila 1940. nakon navodnog pronalaska „kompromitujućeg materijala”. Do marta 1941. držan je u Rudniku, Karanu i Ilidži. Na sjednici Krunskog saveta 6. marta 1941. godine odlučivalo se o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu. U strahu da Hitler ne izdejstvuje povratak na vladu Stojadinovića, kao proosovinskog čovjeka, na Krunskom savetu je tada riješeno da se bivši predsjednik vlade – koji se već jedanaest meseci nalazio u internaciji – preda Britancima „na čuvanje”. Protivno izričitoj ustavnoj odredbi „nijedan građanin ne može biti izgnan iz države”, Stojadinović je 17. marta 1941. predan snagama britanske vojske u Grčkoj, odakle je poslan na Mauricijus.[6] Na Mauricijus je iskrcan 14. aprila 1941. i tu ostao tokom rata.[7]
Stojadinović je 1948. godine stigao u Argentinu, nastanivši se u Buenos Ajresu. Za vreme mandata argentinskog predsednika Juana Peróna uređivao je uticajne ekonomske časopise, bio vlasnik lista argentinskog lista „El Economista” i savetnik predsjednika Peróna. Godine 1954. uspostavio je kontakte sa bivšim poglavnikom Nezavisne Države Hrvatske Antom Pavelićem, da bi krajem te godine potpisao sa njim sporazum o razbijanju i podjeli FNR Jugoslavije[8] na tri nezavisne države: Sloveniju, Hrvatsku i Srbiju. Ovaj novi srpsko-hrvatski sporazum trebalo je da zameni zastarjeli Sporazum Cvetković-Maček iz augusta 1939. godine, kojim je uspostavljena Banovina Hrvatska.
Umro je u svojoj kući 1961. godine. Dvije godine poslije njegove smrti 1963., „El Economista” je objavio njegove memoare („Ni rat ni pakt”).
Objavljene knjige uredi
- Jedan kralj, jedan narod, jedna država, Izddanje sekcije za unutrašnju propagandu Jugoslovenske radikalne zajednice, Beograd, 1939.
- Ni rat ni pakt : Jugoslavija izmedju dva rata, Buenos Aires, El Economista, 1963.
Bilješke uredi
- ↑ Šestnaesta vlada Nikole Pašića, odnosno četvrta u Kraljevini SHS, od 16. decembra 1922. trajala do 2. maja 1923.
- ↑ Parlamentarni izbori 11. decembra 1938. Rezultati: Jugoslavenska radikalna zajednica (Stojadinović) 1.643.783 glasova (54,09 %), Udružena opozicija (Vladko Maček) 1.364.527 glasova (44,90 %), Jugoslavenski narodni pokret ZBOR (Dimitrije Ljotić) 30.734 glasova (1,01 %). Ukupno: 3.039.044 glasova. Stanovništvo Jugoslavije je brojalo oko 15.384.000 osoba.
- ↑ Kralj George VI. je 1923. bio kum princa regenta Pavla Karađorđevića na vjenčanju sa Olgom od Glücksburga.
Izvori uredi
- ↑ „Povijest.hr | Povijest na History.info” (hr). Povijest.hr. Pristupljeno 2022-02-13.
- ↑ Arhiv Jugoslavije, Beograd: Zbirka Milana Stojadinovića 1914—1944. godine
- ↑ Ivan T. Berend, Decades of Crisis: Central and Eastern Europe Before World War II (str. 330)
- ↑ Ivan T. Berend, Decades of Crisis: Central and Eastern Europe Before World War II (str. 328)
- ↑ Djokić 2011: str. 160
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Djokić 2011: str. 165
- ↑ "Kolo", 7. mart 1942, str. 9
- ↑ „"Račun bez krčmara", Davor Soha za "Ilustrovana Politika", br. 2088, 23.01.1999.”. Arhivirano iz originala na datum 2002-02-03. Pristupljeno 2002-02-03.
Bibliografija uredi
- Djokić, Dejan (2011). „'Leader' or 'Devil'? Milan Stojadinović, Prime Minister of Yugoslavia, and his Ideology”. u: Haynes, Rebecca; Rady, Martyn. In the Shadow of Hitler: Personalities of the Right in Central and Eastern Europe. London: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-697-2.