Marian Wenzel

Marian Wenzel (Pittsburgh, 1932 – London, 2002) bila je američka i britanska historičarka umjetnosti i slikarka.

Rođena je 1932. godine u SAD), ali je svoju akademsku karijeru gradila u Engleskoj. Nakon studija filozofije na Columbia Univerzitetu u New Yorku nastavila je studij na Courtauld Institute of Art u Londonu gdje je i doktorirala 1966. godine na temu dekorativnih ukrasa nađenih na srednjovjekovnim kamenim nadgrobnicima Bosne i Hercegovine i susjednih oblasti.

Istraživanje kulture i istorije srednjovjekovne Bosne počela je sredinom pedesetih godina XX vijeka, nakon prve posjete. Sarađivala je sa velikim brojem arheologa, istoričara, istoričara umjetnosti tadašnje Jugoslavije, prevashodno sa teritorije Bosne i Hercegovine, koji su joj pružili nesebičnu pomoć, podijelivši s njom rezultate svojih istraživanja. Obišla je veliki broj lokacija sa nekropolama stećaka , a u periodu 1967. – 1969 učestvovala je i u zaštitnim iskopavanjima nekropola stećaka u dolini Trebišnjice (Veličani).

Registrirala je i klasificirala ogroman korpus motiva sa preko 3,000 ukrašenih spomenika, a znatan dio stećaka je i sama proučila. Po njenoj procjeni ta brojka čini tri četvrtine ukupnog broja ukrašenih stećaka. Stećke je posmatrala kroz prizmu njihovog uklapanja u umjetnička strujanja na širem evropskom i mediteranskom prostoru. Njen višegodišnji terenski rad rezultirao je knjigom Ukrasni motivi na stećcima, objavljene 1965. godine na srpskohrvatskom jeziku, u izdanju „Veselina Masleše“ iz Sarajeva. Godinu dana kasnije, sa istom temom je i doktorirala. Nakon toga u fokusu njenih istraživanja su ukrasi na metalnim proizvodima (kucane, ukrašene srebrne i posrebrene zdjele) u Bosni i Hercegovini iz istog perioda. Publikovala je preko 30 naučnih radova o bosanskom kulturnom nasljeđu u kojima je iznijela niz teza i naučnih saznanja, među kojima su:

• Ukrasni motivi na stećcima nemaju zajedničko porijeklo
• Nema ništa bogumilskog ili bilo čega što bi se moglo vezati za bilo koju jeretičku religiju ili vjerovanje u kulturi srednjovjekovne Bosne.
• Najstarije ukrašene nadgrobne spomenike podigla je feudalna gospoda. Taj običaj je prihvatilo i ukrase dalje razradilo stanovništvo poznato pod imenom Vlasi, koje je bilo organizovano na rodovskoj, nefeudalnoj osnovi. Vrlo je vjerovatno da su ovaj običaj prihvatili i ostali stanovnici Bosne i Hercegovine, zbog podržavanja feudalne gospode.
• Ikonografija stećaka ima pravu kršćansku osnovu, protkanu izvjesnim klasičnim ikonografskim rješenjima.
• Najznačajniju umjetničku vrijednost toga vremena posjeduju ukrasi na posrebrenim metalnim proizvodima
• Figurativni motivi na stećcima nisu originalni, već predstavljaju izvedenice sa ukrasa na metalnim proizvodima.
• Ukrašavanje na metalnim proizvodima i stećcima je mješavina gotičkog, mediteransko-islamskog i bizantskog, ali osobenog i jedinstvenog, bosanskog stila u umjetnosti srednjovjekovne Bosne.

Iznesene teze i naučna saznanja promovisala su je u vodećeg poznavaoca kulture srednjovjekovnog bosanskog nasljeđa:

Njen slikarski opus je vezan, također, za Bosnu. Neki njeni radovi su trajno pohranjeni u Umetničkoj galeriji BiH.

Početkom rata u BiH 1992. godine, odnosno već početkom rata u Hrvatskoj 1991., žestoko protestirala apelirajući na međunarodnu javnost, intelektualce i političare da spriječe uništavanje kulturno-historijskog naslijeđa u BiH i Hrvatskoj.

Wenzel kasnije osniva i udruženje za zaštitu kulturno-istorijskog naslijeđa BiH, a objavila je i niz članaka o uništavanju kulturne i historijske baštine, rušenju Starog mosta, vjerskih objekata, urbicidu te drugog naslijeđa BiH.

Literatura

• Wenzel, Marian (1998). Bosanski stil na stećcima i metalu - Bosnian style on tombstones and metal.