Koncentracijski logor Kerestinec
Logor Kerestinec bio je sabirni logor, osnovan 31. marta 1941, još za vreme Banovine Hrvatske, a nastavili su da ga koriste i ustaše nakon dolaska na vlast u aprilu 1941. godine. U logoru su bili zatočeni mnogi poznati levičari i intelektualci.
| Kerestinec | |
|---|---|
 | |
| Postojao | 31. mart – 14. jul 1941. |
| Mesto | blizina Kerestinca, NDH |
| Pod kontrolom |  Nezavisna Država Hrvatska
|
| Broj zatočenika | 111 |
| Broj žrtava | 85 |
 
| |
Logor se nalazio u dvorcu nekadašnjeg bana kraljevine Hrvatske i Slavonije, Antuna Mihalovića, u blizini sela Kerestinec.[1]
Preko sto istaknutih intelektualaca Komunističke partije Jugoslavije i Hrvatske je tu pobijeno, između ostlalih Ognjen Prica, Otokar Keršovani, Božidar Adžija.[2]
Zatočenici su sredinom jula 1941. godine organizirali bijeg iz logora Kerestinec, ali su gotovo svi uhvaćeni i pobijeni.
Osnivanje logora uredi
Prvi komunisti-zatvorenici koje je uhapsila banovinska policija stigli su u Kerestinec krajem marta 1941. godine.[3] Uoči Aprilskog rata i dolaska okupatora i ustaša, tadašnji jugoslovenski visoki čelnici Vlatko Maček i Ivan Šubašić nisu našli potrebnim da ukinu logor i puste zatočenike. Umesto toga, svi zatočenici su samo predani ustašama.[1]
Naredna grupa uhapšenih komunista pristigla je u logor 10. aprila, dolaskom ustaša na vlast. Od druge polovine aprila, u logor su pristigle skupine „nepoćudnih osoba“, osobito Srba i Jevreja. Početkom maja, u logoru se nalazilo oko 300 zatvorenika, koji su zatim preseljeni u druge ustaške logore.[3]
Do napada Nemačke na Sovjetski Savez juna 1941. godine, režim u logoru bio je manje strog nego kasnije. Mnogi rođaci interniranih komunista posedovali su stalne dozvole za posećivanje. Posle napada, režim u logoru bio je znatno pooštren. Stari stražari bili su smenjeni i dovedena je stroža straža.[1]
Odmazda 9. jula uredi
Početkom jula 1941. godine, grupa zagrebačkih komunista ubila je na ulici ustaškog agenta Ljudevita Tiljka. Posle toga su za odmazdu, 8. jula, iz logora izvedeni taoci dr Božidar Adžija, Ognjen Prica, Otokar Keršovani, dr Ivo Kun, Zvonimir Rihtman, Ivan Korski, Viktor Rozencvajg, Sigismund Kraus, Simo Crnogorac i Ivan Krndelj (Krndelj je kasnije vraćen, a umesto njega je odveden Alfred Bergman, jer ustaškim vlastima verovatno nije odgovarao brojčani odnos Hrvata, Srba i Jevreja među desetoricom talaca, pa su ga popravili u korist Hrvata, a na štetu Jevreja). Taoci su 9. jula streljani u Maksimiru. Dana 10. jula, izvršenje streljanja objavljeno je u Oglasu ministarstva unutrašnjih poslova.[1][4]
Dana 9. jula, nakon odvođenja desetorice talaca, u logoru se nalazilo još 111 logoraša.
Beg zatočenika iz logora 13./14. jula uredi
Nakon likvidacije prve grupe talaca, ostali logoraši shvatili su da i njih čeka likvidacija pre ili kasnije. Zatočenici su se ilegalnim kanalima ubrzo sporazumeli sa svojim partijskim rukovodiocima u Zagrebu o organizovanju proboja iz logora. Logoraši su isplanirali razoružanje logorske straže, što je bio njihov zadatak. Morali su to da urade goloruki, pošto nisu imali nikakvog oružja. Partijsko rukovodstvo je trebalo da organizuje punkt izvan logora na kojem su odbegli logoraši trebali da se nađu sa drugovima, koji su zatim ih trebali da ih odvedu na sigurno.[3]
Akcija je pokrenuta u noći 13. i 14. jula, kada su logoraši izvršili grupni prepad na stražare, razoružali ih i pobegli iz logora. Probojem su rukovodili Divko Budak i Andrija Žaja. U begu je učestvovalo preko 80 logoraša. Na dogovorenom mestu begunce nisu dočekale grupe komunista iz Zagreba, jer njihov prihvat Mesni komitet KPH nije dobro organizovao. Begunci su predugo čekali u obližnjoj šumi Obrež i tako je većina njih pala kao žrtve masovne ustašk-oružničke potere. U okršajima s poterom, ubijen je 31 begunac, a 44 su zarobljena. Oni su dan kasnije odvedeni pred Pokretni preki sud, osuđeni na smrt i streljani na Dotršćini. Ustaškoj poteri izmaklo je samo 14 begunaca, koji su se zatim pridružili partizanima.[4]
Posledice uredi
Od svih kerestinečkih zatočenika, kraj rata su dočekala samo sedmorica. Većina njih poginula je prilikom bega ili su tada bili uhvaćeni i kasnije streljani. Neki koji su se ipak spasili, kasnije su poginuli kao borci Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije tokom rata.[1][4]
Dvorac Kerestinec, nakon bega logoraša i streljanja zarobljenika, više nije korišten kao logor.
Tumačenja o neuspešnom bekstvu uredi
Smatra se da je za neuspeh akcije odgovoran Josip Kopinič, tadašnji Titov saradnik i sovjetski agent u Zagrebu. On je uverio Gradski komitet KPH u Zagrebu da ima mandat Kominterne da potiče akcije i samostalno rukovodi. On je posle odlaska Josipa Broza Tita iz Zagreba u Beograd počeo da deluje sve samostalnije i nastojao da se iskaže pred Kominternom.[3][4] Postoji i mišljenje da je Tito namerno sabotirao njihovo bekstvo jer su se među uhapšenim komunistima nalazili neki (poput Ivana Korskog) koje je on tokom Velike čistke izbacio iz KPJ.[5]
Prema oceni Vlada Dapčevića, "nije to bilo neuspjelo bjekstvo, to je bio čist zločin. I to zločin komunista."[2]
Reference uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Portal Zagreb se bori Arhivirano 2012-01-28 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ↑ 2,0 2,1 „Slavko Ćuruvija: Ja, Vlado Dapčević”. Arhivirano iz originala na datum 2015-07-24. Pristupljeno 2014-08-10.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Jelić, 94-98. i 122-128. str.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Goldštajn, 115-116. str.
- ↑ Žan-Žak Mari i Pavluško Imširović – Predgovor srpskohrvatskom izdanju knjige „Trockizam i trockisti“. Polinom, Beograd 2011.
Literatura uredi
- Ivo Goldštajn. Zagreb 1941-1945. „Novi Liber“, Zagreb 2011. godina.
- Ivan Jelić: TRAGEDIJA U KERESTINCU (Zagrebačko ljeto 1941.)
- Portal Zagreb se bori: Kerestinec Arhivirano 2012-01-28 na Wayback Machine-u