Koncentracijski logor Danica
Logor Danica je prvi koncentracioni logor koji je osnovao ustaški režim Nezavisne Države Hrvatske. Logor je osnovan 15. aprila 1941, nedaleko od Koprivnice, i postojao je do 1. septembra 1942.
Prema postojećim podacima, kroz logor Danica prošlo je najmanje 4348[1] logoraša za koje su utvrđeni lični podaci. U logoru je boravilo najmanje 3.095 muškaraca i 221 žena i 42 dece. Od ovog broja najviše je bilo logoraša srpskog porekla (2.259), zatim jevrejskog (600), hrvatskog (434) i bošnjačkog porekla (24), te određen broj lica drugih etničkih pripadnosti (39).
U literaturi se pominje da je u logoru izgubilo život oko 200-300 zatočenika. Velik broj logoraša je u leto 1941. transportovana u ustaške logore u Lici, gde je ubijena. Takođe, jedan deo logoraša, naročito komunisti i pripadnici levog krila HSS-a, u kasnijem razdoblju transportovan su u logor Jasenovac ili u logor Stara Gradiška, gde su ubijeni.
Lokacija uredi
Logor Danica se nalazio na severnoj periferiji grada Koprivnice u Podravini, uz železničku prugu Koprivnica-Botovo. Logor je bio smešten u objektima fabrike hemijskih proizvoda "Danica" koja je izgrađena 1906. Činjenica da je fabrika bila neposredno povezana sa železničkom prugom (fabrika je imala vlastiti kolosek) bila je vrlo važna u izboru ove lokacije za logor. Fabrika je bankrotirala uoči Drugog svetskog rata.
Istorijat logora uredi
Prema pretpostavci istoričara Zdravka Dizdara, ideja o lociranju prvog ustaškog logora u Koprivnici, tj. u fabrici "Danica", proistekla je najverovatnije iz predloga nekog od koprivničkih ustaša, još u emigraciji u Italiji, pred Drugi svetski rat, predloživši ovu ideju ustaškom vođi Anti Paveliću. Prema Dizdarevoj pretpostavci verovatno je reč o Miji Bziku, potonjem ustaškom pukovniku.
Logor je formiran već 15. aprila 1941, a prvi zatočenici su u logoru izolovani između 18. i 24. aprila 1941. Reč je o manjoj grupi lokalnih stanovnika srpske, hrvatske i jevrejske nacionalnosti, uhapšenih u gradu Koprivnici i okolini. Prvi upravnik logora bio je koprivnički ustaša-emigrant Martin Nemec (1947. osuđen je na smrt).
Već 4. maja 1941. u logoru je bilo 763 logoraša, a 18. maja - 1007, 30. juna - 2175, a 15. jula 1941. - 2656 logoraša. U drugoj polovini jula 1941. dolazi do prebacivanja logoraša iz logora Danica u ustaške logore u Lici (Gospić, Jadovno), tako da je do kraja jula iz logora Danica za Gospić upućeno 1960 logoraša, dok ih je 76 oslobođeno.[2]
Potpuni, a možda ni približni, registar logoraša nije moguće utvrditi zbog činjenice da nisu sačuvane upisne knjige zatočenika logora Danica. Zapravo, sačuvano je svega nekoliko stranica jedne od evidencionih knjiga logora. Prema izjavi logorskog blagajnika Martina Kokora, datoj 1946, kroz logor Danica prošlo je oko 5.600 zatočenika, međutim ova brojka ni približno nije dokazana metodom poimenične identifikacije.[3]
U logoru su boravili zatočenici iz mnogih delova Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srema. NDH je imala ukupno 142 kotara, a u logoru su bili zatočeni logoraši iz 80 kotara. Kada govorimo o području današnje Republike Hrvatske, u logoru su bili zatočeni stanovnici Slavonije, Banije, većeg dela severozapadne Hrvatske (Moslavina, Podravina i Hrvatsko Zagorje) i delova Korduna. Kada govorimo o području Republike Bosne i Hercegovine, u logoru su bili zatočeni stanovnici većih gradova koji su železnicom bili povezani sa Zagrebom i Križevcima (Mostar, Sarajevo, Derventa, itd). Sa područja Bosanske krajine i istočne Hercegovine u logoru je bio zatočen vrlo mali broj logoraša upravo zbog saobraćajne nepovezanosti sa severozapadnom Hrvatskom, ali su na ovim područjima lokalni stanovnici ubijani od strane ustaša u svojim naseljima. Isto se odnosi i na Liku i istočnu Bosnu.[4]
Prvi železnički transport logoraša koji je pristigao u logor Danica bio je transport od 504 zatočenika srpske nacionalnosti iz kotara Grubišno Polje, koji su pristigli u logor preko Zagreba, 29. aprila 1941. Reč je o licima uhapšenim nakon 26. aprila 1941, na osnovu naređenja šefa Ustaške nadzorne službe Eugena Dide Kvaternika.
O dolasku prve grupe logoraša u logor 29. aprila 1941, svedočio je 1955. Jakob Čani, radnik u nekadašnjoj fabrici koji je stanovao u krugu fabrike.
Kad su ti ljudi dotjerani u "Danicu", postrojeni su čekali pred zgradama. Kad je pala komanda da ulaze u zgradu, oni su dvojica po dvojica ulazili, a sa svake strane stajao je po jedan ustaša držeći pušku za cijev i kako su ovi ulazili, oni su kundacima od puške udarali, ne pazeći kako i gdje udaraju. Tako su ustaše tukli sve dok svi nisu ušli u zgradu. Kad su svi ti ljudi koji su dopremljeni ušli u zgradu, bilo im je naređeno da legnu na pod. Kad su legli, ustaše su po njima gazili nogama i udarali na razne načine, a ja sam sve to posmatrao kroz prozor.[3]
Veća grupa logoraša srpske nacionalnosti transportovana je 30. juna 1941. iz logora Danica stočnim vagonima ka Gospiću, i potom izolovana u logorima Gospić i Jadovno. Pretpostavlja se da je čitava grupa od 504 srpska zatočenika iz Grubišnog Polja transportovana iz Danice u Liku gde su pobijeni. Poznata su imena 557 stanovnika kotara Grubišno Polje koji su stradali u ustaškim logorima u Lici.[5]
Položaj logoraša uredi
Od samog početka postojanja logora, zatočenici su bili izloženi torturi koju su sprovodili uprava i stražari. U batinanju logoraša naročito su se isticali sinovi upravnika logora Martina Nemeca: Martin (mlađi) i Vinko (Martin je uhvaćen kao križar posle rata i osuđen je na smrt 1948, dok je Vinko poginuo kao ustaša prilikom prvog oslobođenja Koprivnice 1943). Logoraši su bili prinuđeni da obavljaju besmislene fizičke poslove: npr. da zatrpavaju protivtenkovske rovove koje je iskopala Vojska Kraljevine Jugoslavije uoči rata.
Logoraš Stevo Petrović iz sela Plavšinac pokraj Koprivnice boravio je u logoru oko 3 meseca, krajem 1941. On je 1946. svedočio o specifičnom vidu torture nad logorašima:
Vidio sam jednom zgodom prilikom govora ustaškog bojnika Martina Nemeca, u samom logoru gdje je tada došao na konju njegov sin i sa konjem se zaletio u masu zatočenika, gdje je tom prilikom jedan zatočenik poginuo. Nakon toga sin Martina Nemeca naredio je zatočenicima (tako) da su petorica na svakih 10 metara morala ležati na zemlji, kada je preko njih sa konjem preskakivao.[3]
Iako logor Danica nije bio logor namenjen za masovno istrebljenje, već je imao funkciju sabirnog logora gde su koncentrisani zatočenici koji su potom sprovođeni u druge logore ili na stratišta gde su ih oduzimani životi, ipak je određen i nimalo zanemarljiv broj logoraša ubijen u Danici. U literaturi se pominje da je "200-300 ljudi izgubilo život u samom logoru". Neki od njih su podlegli torturi, dok su ostali streljani u obližnjoj šumi.[6]
Spomen područje Danica uredi
Spomen područje Danica egzistira kao izdvojena organizaciona jedinica Muzeja grada Koprivnice. Formiranje memorijala započelo je 1979. na lokaciji nekadašnjeg logora. Objekat koji je preuređen u spomen-muzej bio je do uspostavljanja logora 1941. konjušnica fabričkog kompleksa. Arhitekta Lenko Pleština realizovao je podizanje spomenika "Vješala" (1979) u krugu spomen područja. U okviru memorijala Danica podignut je i spomenik "Izvidnica" u slavu izginulih boraca NOR-a sa koprivničkog područja koji je izradio poznati hrvatski kipar Ivan Sabolić.
Spomen područje je bilo zapušteno i mestimično devastirano u razdoblju od 1991. do 2003. što je bio odraz kulturne politike nacionalističkog i desničarskog režima u Republici Hrvatskoj nakon 1990. Spomen područje je obnovljeno 2005. i danas se nalazi u okviru Muzeja grada Koprivnice.[7]
Izvori uredi
- ↑ ČOVJEK KOJI JE 37 GODINA TRAGAO ZA ISTINOM O PRVOM USTAŠKOM LOGORU
- ↑ Zdravko Dizdar, "Odnos ustaša prema HSS-u na koprivničkom području i u ustaškom logoru Danica kraj Koprivnice, 1941-1942.", Podravina, 9, Koprivnica, 2006. str. 94.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Franjo Horvatić, "Koncentracioni logor 'Danica'", Sjeverozapadna Hrvatska u NOB, Varaždin, 1976. str. 869-883.
- ↑ Zdravko Dizdar, "Odnos ustaša prema HSS-u na koprivničkom području i u ustaškom logoru Danica kraj Koprivnice, 1941-1942.", Podravina, 9, Koprivnica, 2006. str. 96.
- ↑ Centralna baza žrtava Jadovna: imenični popis - Opština Grubišno Polje
- ↑ Isto str. 869-883.
- ↑ Muzej grada Koprivnice - Spomen područje Danica