Lista turcizama u srpskohrvatskom jeziku
Turcizmi su riječi preuzete iz osmanskog turskog jezika. U srpskohrvatski jezik prodirali su u razdoblju od 1389. do 1913. godine.
Ispod je naveden abecedni popis turcizama u srpskohrvatskom jeziku. Na popisu je prva riječ u srpskohrvatskom sustavu, dok je druga riječ (poslije crtice) u izvornom turskom obliku. Potom su navedene arapska i perzijska izvorna riječ uz odgovarajuće napomene.
Opće imenice i riječi
urediA
uredi- aba – aba – arap. ̔abā̕ ; izved. abadžija (abadžinica/abadžinka), abadžiluk, abahija/abahijica/abahinka
- aber (vijest, poruka) – aber – osm. turk. خبر – arap. ḫabär خَبَر; v. haber
- ada (riječni otok) – ada – osm. turk. آطه – staroturk. *ātag
- adet, hadet – adet – osm. turk. عَدَد – arap. ̔ādä(t) عدد; izved. adetosum
- admiral – oramiral – arap. amīr al–bahr
- adžami–oglan, džamoglan – acami oǧlan
- adžija (bol) – acı; razlik./usp. hadž i hadžija;
- aferim – aferim
- ahar – ahır – perz. āḫōr, āḫūr
- ahbab – ahbap – arap. ahbāb, habīb
- ahlak – ahlȃk – arap. aḫlāq, ḫulq; izved. ahlak moral, ahlakli, ahlaksuz
- ahmedija – ahmediye – arap. aḥmädiyyä
- akča, akče – akçe; ak (vidi: akča)
- akrep – akrep – arap. ̔aqräb (vidi: škorpion)
- akšam (sumrak, večer, predvečerje) – akşam – perz. aḥšām; izved. akšamluk (večernji razgovor), akšamlučar, akšamlučiti
- akšamčiček (biljka noćurak) – akşamçiçeǧi
- ȁl – al – perz. āl
- ala (uzvik) – ala – osm. turk. آلا – staroturk. *āla
- ala, hala – hala/ala (velika zmija, zmaj) – osm. turk. آلا – staroturk. *āla
- alamet – alȃmet – arap. ̔alāmä
- alat – âlet
- alčak – alçak
- alem – alem – arap. ̔āläm (svijet)
- almas – elmas – arap. älmās – grč. adámas
- altun, altin (zlato) – altun, altın – osm. turk. آلتون – staroturk. *altun
- amajlija, hamajlija – hamȃil, hamaylı – osm. turk. حمایل hamayil – arap. حَمَائِل ḥamā̕il – arap. حِمَالَة ḥimālä
- amalin, hamalin, hamal, amal – hamal – arap. حَمَّال (ḥammāl)
- aman – haman – arap. ämān ; izved. aman zaman
- amanet (emanet) – emanet – arap. ämānä
- amidža – amca – arap. ̔amm
- amini (tj. amonijak NH3) – amin
- angarija tj. muka – angarya
- anterija – entari – arap. antärī
- araba tj. teretna zaprežna kola – araba ; izved. arabadžija
- argat – ırgat – grč. ergátēs (radnik) ; izved. argatin, irgatin, argatluk, argatovati, irgatovati
- aršin (vidi: aršin) – arşın
- arsuz, hrsuz – arsız tj. arap. ̔ār (stid) + tur. –sız (bez) ; izved. arsuzluk
- ašćare, ašićare (očigledno, očito)
- aščija – aşçı, ahçı – perz. āš (jelo, kuhana hrana); izved. aščinica (restoran, javna kuhinja)
- ašik – aşk, ȃşàk – arap. ̔išq, ̔āšiq, ̔ašiqa ; izved. ašiklija, ašigdžija, ašikli–pendžer, ašikovati
- at, hat – at
- atar – attar, aktar – arap. ̔aṭṭār, ̔aṭara
- avaz – avaz – perz. āwāz
- avet – afet – osm. turk. âfet آفت – arap. ʔāfa آفَة ; izved. avetinja, avetnjak
- avlija – avlu, avlı[α 1]
- aždaja ili ežder (zmaj) – ejder, ejderha, ejdeha – osm. turk. اژدرها – perz. اژدر i اژدرها – avest. Aži Dāhaka[α 2][α 3]
B
uredi- babo – baba – perz. bābā (otac, djed); usp. bȁba ; izved. babaluk
- badava – bedava – perz. bādihäwā tj. bād (loš) + häwā (zrak) ; izved. badavadžiti, badavadžija, badavadžiluk
- badža – baca – perz. bāǧe ; izved. badžanak
- bahat, bȃt (zvuk) – bastı ; basmak
- baht – baht – perz. baḫt ; izved. batli, batlija
- bailisati se – bayilmak
- bair, bajir – bayır
- baja, bajo – ??
- bajagi – bayaǧı ; izved. kobajagi
- bajat – bayat – osm. turk. بایات – arap. بَائِت
- bakalin – bakkal – osm. turk. بقال – arap. بَقَّال ; izved. bakalija, bakaluk
- bakar – bakır ; izved. bakrač, bakračac, bakračić, bakračlija, bakrdžija
- baksuz – bahtsiz ; izved. baksuzluk
- bakšiš – bakşiş tj. napojnica – perz. بخشش, bahšīš
- balaban – balaban – perz. balābān = ptica bukavac
- balčak – balçak
- balgam – balgam – osm. turk. بلغم – arap. bälgam بَلْغَم – grč. phlégma φλέγμα
- balija – Bāli (osobno ime) – arap. bālī (starina)
- balta – balta
- bamija – bamya (vidi: okra)
- barabar tur. beraber ← perz. berāber (prsa u prsa) ; izved. barabariti
- bardak tur. ← perz. bārdān
- barem, bar – bari
- barjak, bajrak – bayrak – perz. bajrak ; izved. bajraktar, barjaktar
- barut – barut ; izved. barutana
- basamak (stepenica) – basamak
- basati – basmak; izved. zabasati, nabasati, banuti, bazati
- baš – baş = prvi ; na pr. baš–majstor [ razl. i uspored. baš (etim. bъšь) tj. posve ]
- baška – başka
- bašta, bašća (vidi: vrt) – bahçe, baǧçe – perz. bāǧçe ; izved. baščovan, baštovan
- bašlik (vidi: bašlik) – başlık
- bašum sagosum – başınız sağ olsun
- batagdžija – batakçı
- batakluk – batakçı – bataklık – osm. turk. باتاقلق
- batal – battal – arap. battāl ; izved. bataliti
- bećar – bekār – perz. bīkār ; izved. bećarac, bećariti
- bekrija – bekriya – arap. bekri ; izved. bekrijati
- bedem – beden – osm. turk. بدن – arap. bädän بَدَن
- bedevija – bedevī – osm. turk. بدوی – arap. bädäwiyy بَدَوِيّ (beduin)
- begenisati – beǧendi
- behar – behar, bekaret – perz. behār ; izved. beharati, beharan, beharli
- behut – bihud – perz. bīhūd
- bejgir – beygir – perz. bārgīr
- bekčija – bekçi
- belaj – belȃ – arap. bälā̕ ; izved. belajisati
- belćim – belkim – arap. bäl + –ki
- beledija – belediye
- belegija – bileǧi
- ben (mladež) – ben
- berber – berber – perz. berber ; izved. berberin, berbernica
- berićet, berećet, bereket – bereket – arap. bäräkä ; izved. berićetan
- bešika (kolijevka) – beşik
- bešluk – beşlik, beş (pet)
- bezbeli – besbelli
- bezistan – bezistan – arap. bäzz + stān
- bidža – bücür
- bilesi, bile – bile
- bilmez – bilmez
- bina (kuća, zgrada) – osm. turk. بنا bina – arap. بِنَاء binā̕ (građevina); razl. bina (kazališni prostor, izved. njem. Bühne)
- bir – bir
- birvaktile (nekada, u ono doba) – bir vakitler
- bitisati – bitmek
- boja – boya ; izved. bojiti, obojiti, bojar, bojadisati, bojadžija, bojadiser itd.
- borija (truba) – boru, borı ; izved. borozan
- bošča – bohça – perz. boġče ; izved. boščaluk
- bre (vidi: bre) – grč. μορέ (budalo!) ; isto u tursko-rumelijskom govoru bre
- bubreg – böbrek
- bučuk – buçuk
- budak – budak
- budala – budala; zved. budalast, budalaština, budalijesati[α 4]
- budžak – bucak
- buđ – büǧe, büǧelek – ; izved. buđav, buđaviti
- bujuruldija – buyurmak
- bukadar – bukadar
- bukagije – bukaǧı
- bula – bula, bola
- bulbul (slavuj) – bülbül – arap. bulbul
- buljuk – bölük
- bumbar – bumbar – perz. būnbār, būmbār
- bunar – pınar – osm. turk. بوكار – staroturk. *bïŋar
- burazer – birader – perz. birāder
- buregdžija – vidi : burek
- burgija – burgu ; izved. burgijati
- burma – burmak
- burmut – burun otu tj. burun (nos) + ot (trava) ; izved. burmutica
- busija – pusu (arhaično: pusı); izved. busijaš
- but – but, bud
- butum – bütün
- buzdovan (vidi: topuz) – bozdoǧan – mađ. buzogány
C
urediČ
uredi- čagalj (šakal, Canis aureus) – çakal – osm. turk. چقال – perz. شغال – sankskrit शृगाल
- čaj – çay – mong. čai – kin. chá
- čajo – v. čauš
- čak – çak
- čakija – çakı ; izved. isčakijati
- čakšire – çakşır
- čalabrknuti, čalabrcnuti – çala; izved. čalabrčak
- čamac – çamac – çam (bor) ; izved. čamdžija
- čapraz–divan – çapraz–divan
- čarapa – çorap – osm. turk. چوراب – perz. جوراب ; izved. čarapar, čaraparstvo, čarapariti, čaraparnica
- čardak (vidi: čardak) – çardak – osm. turk. چارطاق – perz. چارطاق čȃrtȃq tj. چار + طاق ; izved. čardaklija
- čaršav, čaršaf, ćaršav, ćaršaf – çarşaf – perz. چادر شب čâdar-e šab tj. چادر čâdor (pokrivač) + شب šab (noć)
- čaršija – çarşı
- čatma (zid, kat) – çatma
- čatmali – çatmak
- čauš (čin, bubnjar) – osm. tur. چاوش – çavuş – turkijski čabïš; izved. čaušbaša
- čehra (izraz lica) – çehre – perz. چهره
- čehresuz (neizgledan u licu) – çehre / gehresiz
- čejiz, čeiz, čejz – geyiz; izved. čeizluk, čejzluk
- čejrek, čerek – çerek – osm. turk. چیرك – perz. چاریک
- čekić – çekiç – osm. turk. چكیچ – staroturk. *čekük, *čeküč; izved. čekićati, čekićast, čekićar
- čekrk – çıkrık
- čelik – çelik – osm. turk. چلیك – perz. چالیک ; izved. čeličana, čeličan
- čengele – çengel – osm. turk. çengel چنگل – perz. čangāl چنگال
- čengija – çengi – perz. čengī
- čerga – çerge
- česma – çeşme – osm. turk. چشمه – perz. چشمه
- čibuk – çubuk – osm. turk. چبوق – staroturk. čöpik
- čiča, čika, čiko – çiçe (tetak)
- čičak (vidi: čičak) – çiçek
- čifčija, čivčija – çiftçi
- čifluk, čitluk (seoski posjed) – çiflik, çiftlik[α 5]
- čifta – çıfıt[α 6]
- čik (uzvik) – çik, çikmak – osm. turk. چیقمق – staroturk. *čïk-; izved. čikati (izazivati)
- činija – çini – osm. turk. چینی (çini) – perz. چینی (čini), etimološki: Kina, iz Kine;
- čirak (vidi: čirak) – çırak – perz. čirāg
- čivčija, čifčija – çiftçi
- čivija (čavao, klin) – çivi ; izved. čiviluk, ćiviluk; usp. ekser
- čivit – çivit
- čizma – çizme
- čoban (vidi: čoban) – çoban – perz. šubān
- čoček – köçek
- čoha, čoja – çuha, çuka – perz. čūha
- čokanj – çokal
- čokot – çotuk
- čolak – çolak
- čukun– – kökün; izved. čukunbaba, čukundjed
- čunak (cijev) – künk – osm. turk. كنك – perz. گنگ
- čutura – osm. turk. چوتره – çotra – starogrč. κοτύλη
Ć
uredi- ćage – kȃǧit – perz. kȃgaz
- ćar – kȃr – perz. kār; izved. ćardžija
- ćasa (zdjela) – kȃse – perz. kāse
- ćato – kȃtib, kitap – arap. kātib, kätäbä كتاب
- ćebe – kebe; izv. ćebence
- ćela – kel ; izved. ćelav
- ćemane – keman (luk, violina) – perz. kemȃn
- ćeif, ćef – keyif – osm. turk. كیف – arap. كَيْف kȁyf
- ćenifa – kenef, kenif – arap. känf = zaštititi
- ćepenak, ćefenak – kepenk – osm. turk. kepenk كپنك
- ćerpič (vidi: ćerpič) – kerpiç
- ćeten – keten – arap. كَتَّان kattān; izved. ćeten halva, ćetenija
- ćilibar – kehribar, kehruba – osm. turk. كهربا – perz. کهربا kehrubā
- ćilim – kilim – perz. kilīm
- ćitab ili ćitap – kitap/kitab – osm. tur. kitab كتاب – arap. kitāb كِتَاب ; izved. ćitabija ili kitabija, ćitaplija, ćitapten ili kitapten;
- ćopati – çolpa – perz. čul (kriv) + pȃ (noga) ; izved. ćopav, ćopavac, ćopavost
- ćor – kör, körluk – osm. turk. كور – perz. کور kūr ; izved. ćorav, ćora', ćorak
- ćorsokak – kör + sokak
- ćoso, ćose – köse – osm. turk. كوسه – perz. کوسه kūse; izved. ćosavac
- ćošak – köse – perz. kūše
- ćulum – kulink – perz. kulunk; izved. ćulumak
- ćumez – kümes– osm. tur. كومس – starogrč. Koıμασιον
- ćumur – kömür – osm. tur. كومور – staroturk. *kömür (ugalj)
- ćup – kȕp – arap. kub
- ćuprija – köprü – osm. turk. كوپری köpri – staroturk. *köprüg;[α 7]
- ćurak (ogrtač) – osm. tur. كورك – kürk – staroturk. kürk
- ćurčija (krznar) – osm. tur. كوركجی – kürkcü – kürk – staroturk. kürk
- ćuskija – küskü
- ćutuk (panj) – osm. tur. كوتوك – kütük – lat. cōdex
- ćuvik (brdo) – kẉh – perz. kūh
D
uredi- dadilja – dadı – osm. turk. ﺩﺍﺩﻯ – perz. دادا dādā
- dahija – dayı – osm. turk. دایی – staroturk. *tāy, *dāj- (ujak); izved. dahijsko, dahiluk
- dahire, dahire, daire, daira (skup) – osm. tur. دائره – daire – arap. دَائِرَة dā̕irä;
- daidža – dayı ; izved. daidžinica
- damar (živac, žila kucavica, bilo) – damar
- darmar ili dar–mar – tarumar – perz. tār-u mār
- delija, deli – deli (jak, silovit, luđak)
- dembel, tembel (neradnik, lijenčina) – tembel/tenbel – osm. turk. تنبل – perz. تنبل
- demir – demir / timur[α 8] (željezo) – osm. turk. دمیر – staroturk. *temür ; izved. demirdžija; usp. Demir Kapija
- dernek – dırnek = udruga, skup (pravna osoba) ; izved. dernečiti
- ders (predavanje) – ders – arap. دَرْس ; izved. dershana (razred)
- dert (duševna bol) – ders – klas. perz. درد ; izved. dertlija
- deva (kamila) – deve
- dever – devir – arap. däwr ; izved. deverati (mučiti se, brinuti se)
- dimije – dimi – grč. δίμιτος
- dilber (dragi/draga, voljeni, zanosni) – dilber
- divān – divan – arap. dīwān ; u smislu : divan, knjiž. zbirka pjesama ; divan, polit. carski savjet i vlada Osmanskog carstva ; izved. divaniti
- divanhana (soba za razgovor) – divan–hane
- divit – divit – perz. dewīt
- dizdar – dizdar – osm. turk. دزدار perz. دزدار dizdār (čuvar tvrđave)[α 9]
- dolap – dolap – perz. dūlāb[α 10]
- dućan – dükkan
- dugme – düǧme – osm. turk. دوگمه – perz. tukme ili staroturk. *düg-
- duhan, duvan – duhan – arap. duḥān
- dunja (svijet, ovosvjetska prolazna dobra) – dünya – arap. dunya ; izved. dunjaluk
- durbin (ručni dalekozor) – dürbün – perz. dūrbın
- dušek – döşek
- dušman, dušmanin – düşman – perz. dušmen
DŽ
uredi- džaba, džabe – caba; izved. džabaluk
- džada – cadde
- džamadan – camadan – perz. ǧāme + dān جامه + ـدان
- dželat – cellät – osm. turk. جلاد cellat – arap. جَلَّاد jallād
- džemijet – cemiyet – arap. جَمْعِيَّة ǧamiyyä; izved. džemijetlija
- džep – cep ; izved. džeparac, džeparoš
- džezva, đezva – cezve – osm. turk. جزوه – arap. جَذْوَة
- džibra – cibre
- džidža – cici – osm. turk. جیجی
- džigera – ciǧer – osm. turk. جگر – perz. جگر ǧiger; izved. džigerica, džigernjača
- džimrija – cimri – osm. turk. جمری – perz. جمری ǧimri; izved. džimrijati
- džin – cin – arap. ǧinn
- džoka – çuha – perz. čūḫā
- džukela – cühela – arap. ǧuhälā̕
- džuma – cuma – arap. al-ǧum̕a اَلْجُمْعَة
- džumle, đumle – cümle/cumhur – osm. turk. جمهور – arap. جُمْهُور jumhūr
- džumbus – cümbüs – osm. turk. جنبش – perz. جنبش ; izved. džumbusati
Đ
uredi- đem – gem
- đemija – gemi – osm. turk. كمی – staroturk. *kēmi; izved. đemidžija
- đene – gene
- đerđef – gergef – perz. kārgāh ili kārkef
- đerdap – girdap – osm. turk. گرداب – perz. girdāb گرداب (vrtlog)
- đeriz (odvodni kanal) – geriz – perz. kȃrȋz
- đon – gön ; izved. pođoniti
- đubre – gübre – osm. turk. گوبره – grč. κόπρος kópros; izved. đubrivo, đubriti, đubretar, đubretarac, đubrenik, đubrenjak
- đugum – güǧüm
- đul – gül = ruža[α 11]; izved. đulistan, đul–behar, đul–nar, đulić
- đule – gülle
- đuturum – götürüm
- đuture – götürü – osm. turk. گوتوری ili گوتری – staroturk. kötür
- đuvegija – güveyi
E
uredi- ećim – hekim – osm. turk. حكیم ḥakim/ḥekim – arap. حَكِيم ḥakīm glag. حَكَمَ ḥakama
- ejdovale (zbogom) – eyi dua ile/ey, dovale – arap. du̔ā (molitva) ; usp. dova
- ekser (čavao, čivija, klin) – osm. turk. ekser اكسر – arap. akṯar أَكْثَر; usp. čivija;
- elem – hele
- ergela, hergela – hergele – perz. har (magarac) + gele (stado)
- esanija – senai – arap. tänàžī
- esnaf – esnaf – osm. turk. اصناف – arap. ṣinf صِنْف / množina: aṣnāf أَصْنَاف ; izved. esnaflija, esnafluk
- evlad – evlȃt – arap. äwlād, wäläd
F
uredi- fajda – fayda – arap. fā̕ida
- fes – fes
- fićir – fıkır – osm. turk. فكر fikr, fikir – arap. فِكْر fikr
- fišek – fişek ; izved. fišeklija
- fitilj – fitil – arap. fätīl
- fukara – fukara – arap. fuqarā̕, faqīr tj. siromah
- furuna – furun; izved. furundžija
G
uredi- gajde – gayda – osm. turk. غایده – bug. га́йда; izved. gajdaš
- gajret – gayret – osm. turk. غیرت – arap. غَيْرَة gayrä; izved. gajretiti
- gajtan – gaytan, kaytan – arap. gayṭān; izved. gajtandžija
- galama – aġlama – dijal. aǧlama; izved. galamdžija, galamiti, izgalamiti, zagalamiti
- grimiz – kırmız – arap. قِرْمِزِيّ qirmiziyy; v. krmez; izved. grimizan, grimizno
- gulanfer – gulȃmpare – arap. ġulām (mladić) + perz. bāre (ljubavnik)
- gungula – gulgule – perz. ġulġule
- gurbet – gurbet – osm. turk. غربت – arap. ḡurbä غُرْبَة; izved. gurbetluk
H
uredi- haber – osm. tur. خبر – haber – arap. خَبَر ḫabär; izved. haberiti, haberdar, haberdak, habernik, haberdžija; v. aber
- hair, hajir (dobro, korist, sreća) – hayır – arap. ḫayr ; izved. hairli
- hajat – hayat – arap. ḥayāṭ, ḥāiṭ
- hajde, ajde – haydi
- hajduk, ajduk – haydut tj. bandit, razbojnik ; izved. hajdučija, hajdučki, hajdukovati
- hajvan, ajvan – hayvan tj. životinja
- halal, alal – helȃl – arap ḥalāl; izved. halaliti, alaliti, alal vjera
- halka, alka – halka – arap. halqa[α 12]
- halvat – halvet – ḫalwä
- hamal – hamal – arap. ḥammāl
- hamam (vidi : hamam), amam – aman – arap. ämān
- hambar, ambar (spremište) – osm. turk. انبار – anbar, ambar – perz. انبار anbār; izved. hambarina
- han – han – perz. hān, hāne
- hanuma – hanım
- haps, aps – hapis – arap. habs ; izved. (1) u haps, uhapsiti, hapšenje, hapšiti; izved. (2) hapsana, apsana
- harabatija – harabati – arap. ḫarābātī, ḫarābä
- harač, arač (vidi: harač) – harç – arap. ḫarǧ ; izved. haračlija, harčiti, arčiti
- harambaša, arambaša tj. vođa grupe hajduka – harami (zabranjeno) + başı (glava);[α 13]
- hasta – hasta – perz. haste ; izved. hastaluk (bolest, bolesnik)
- hašarija – haşarı – arap. ḥašr ; izved. hašarijast (vragolast, nestašan)
- hašiš – haşiş ; arap. hašīš = suha trava
- hava – hava – arap. häwā̕
- havan ili avan – havan – perz. hāwen
- hećim ili hekim – hekim – osm. turk. حكیم – arap. حَكِيم ḥakīm; izved. hećimbaša
- helać – helȃk – arap. hälāk
- heljda – helda
- hikaja, hikjaja – hikȃye – arap. ḥikāyä
- hizmet – hizmet – arap. ḫidmä
- horda – ordu
- huja, uja – huy – osm. tur. خوی – perz. خو hūy; izved. hujali, hujati
I
uredi- ibrišim – ibrişim – perz. ebrīšum (vrsta konca)
- ikram – osm. turk. اكرام – ikram – arap. إِكْرَام ikrām
- inat – inat – arap. ̔inād ; izved. frazem u inat; zainatiti se, zaintačiti se
- insan, isan – İnsan tj. čovjek, ljudsko biće – osm. turk. انسان (insan) – arap. إِنْسَان (ʾinsān); [α 14]
J
uredi- jabana – yaban – perz. یابان yābān; izved. jabandžija, jabandžiluk, jabanski, jabanac
- jag – yaǧ
- jagma – yaǧma – osm. turk. یغما (yağma) – perz. yaǧmā; izved. jagmiti se, ujagmiti
- jamak – yamak
- japija – yapı – osm. turk. یاپی
- jarak (oružje) – yarak
- razl. jarak (prokop) – ark
- jaramaz – yaramaz
- jaruga – yarık
- jastuk – yastık
- jašmak, jahmak ili jasmak (v. jašmak, veo) – yaşmak – osm. turk. یاشمق yaşmak – staroturk. *yaĺ-mak
- jatagan – yatağan – osm. turk. ییتاغان (v. jatagan)
- jatak – yatak – osm. turk. یاتاق
- javaš – yavaş ; izved. javašluk
- jelek (vidi: jelek) – yelek
- jendek i hendek – hendek – osm. turk. خندق – arap. ḫandäq خَنْدَق – perz. kende کندک
- jok – yok
- jorgan – yorgan ; izved. jorgandžija
- jorgovan – erguvan – perz. ergevwn
- juriš – yürüyüş, yürümek (glag. ići, hodati) ; izved. jurišati, juriti
K
uredi- kabast – kaba (grub) – osm. turk. قبه – staroturk. *kāp-
- kaftan (vidi: kaftan) – kaftan – perz. خفتان ġaftān
- kaiš, kajiš – kayış ; izved. kaišar, kaišariti, kaišati
- kalabaluk, kalabalak (vidi: kalabaluk) – kalabalık ; izved. kalabalučiti
- kalaj – kalay – osm. turk. قالای arap. قَلَعِيّ qalaʕiyy; izved. kalajdžija, kalajisati, kalajisan ili kalaisan
- kaldrma (vidi: kaldrma) – kaldırım, kaldırımı
- kalem (valjak) – kalem – arap. قلم qaläm – grč. κάλαμος
- kalpak – kalpak
- kalup – kalıp
- kamara (hrpa, gomila) – kamara ; izved. nakamarati
- kandža – kanca
- kantar (mjerenje) – kantar – arap. qintār
- kapak – kapak
- kapija – kapı = vrata; izved. kapidžik
- kapućehaja – kapukähyası
- kara (crno) – kara
- karabaš (turska pasmina) – karabası
- karabatak – kara + bacak (vidi: batak)
- karamut – kara armut – tur. kara (crn) + armut (kruška) – perz. emrūd
- karanfil – karanfil – osm. turk. قرنفل – arap. qaranful قَرَنْفُل – novogrč. καρυόφυλλον
- karapandža – karapançe (vidi: pandža)
- karasevdah – karasevda – kara + sevdah
- karaula – karavulhane, karakolhane; karakol + hane
- karavan – karavan
- karavansaraj (vidi: karavansaraj) – kervansaray – perz. kārvānsarā, kārvān
- kargija – kargı
- kasap, kasapin – kasap – arap. قَصَّاب (qaṣṣāb); izved. kasapiti, kasapnica
- kasaba – kasaba; izved. kasabalija
- kat, dio kuće (vidi: kat) – kat
- kaval (vidi: kaval) – kaval
- kavez – kafes
- kavga – kavga – osm. turk. غوغا (ğavğa, kavga) – perz. غوغا (ğouğâ, ğavğâ) ; izved. kavgadžija, kavgaš, kavgašica
- kazan – kazan, kazǧan – perz. hāžgān ; izved. kazandžija
- kefa (četka) – kefe – osm. turk. كفه – arap. كَفَّة
- kesa – kese – perz. kīse
- keser – keser
- kesten (vidi: Castanea) – kestane – lat. castanea – grč. kástana
- kidisati – kıymak
- kijamet – kıyamet – arap. kijāma, qiyāmä
- kiosk – köşk
- kirija – kira – arap. kirā̕ ; izved. kirijaš, kirijašiti
- kofa – kova
- komšija – komşu ; izved. komšiluk – komşuluk
- konak (vidi : konak) – konak ; izved. konačiste, konačiti, konakovati
- kopča – kopça ; izved. kopčati, zakopčati, prikopčati
- kreč – kireç; izved. krečana
- krevet (vidi: krevet) – kerevet – grč. krábbatos
- krmez – kırmız – osm. turk. قرمزی – arap. قِرْمِزِيّ qirmiziyy i perz. قِرمِز qermez – perz. کِرمِست kêrmêst; v. grimiz
- kubura – kubura – osm. tur. kubur قبور ; izved. kuburiti
- kula – kule – perz. koleh
- kuluk – kulluk – osm. turk. قوللق
- kundak – kundak – novogrč. κοντάκι
- kundura – kundura – osm. turk. قوندورا kundura – biz. gr. κουντοῦρα / κόντουρος;
- kurban – kurban – قربان kurban – arap. قُرْبَان qurbān
- kuršum – kurşun; izved. kuršumli; kuršumlija[α 15]
- kurtara – kurtarmak, kurtulmak ; izved. kutarisati se, kurtalisati se
- kusur – kusur – arap. quşur ; izved. kusurati se, iskusuriti
- kutija – kûtu – grč. kouti
L
uredi- lakrdija – lakırdı; izved. lakrdijaš
- leđen – leǧen
- lejlek (roda) – osm. turk. لكلك – leylek – arap. لقلق – perz. leklek لکلک
- lenger – lenger – osm. turk. لنگر lenger – perz. لنگر
- lepeza – yelpaze ; izved. lepezast
- leš – leş – perz. لاشه läše
- libada – libade – arap. lubbādä
- lola ili lala – lȃle – perz. lāle
- lula – lüle – perz. lūle; izved lular, lulaš, lulav, lulavost
M
uredi- magaza – maǧaza – arap. mäḫāzin
- mahala ili mala – mahalle (gradska četvrt)
- makaze – makas – arap. maqaṣṣ, miqaṣṣ
- majdan (rudnik) – maden – arap. ma̔dän
- majmun – maymun – arap. maimūn
- mamuran – mahmur – osm. turk. مخمور (mahmur) – arap. مَخْمُور (maḫmūr), vinom opijen; vidi: arap. خَمْر (ḵamr), vino – izved. mahmurluk, mamurluk
- mamuza – mahmuz – osm. turk. مهموز – arap. مِهْمَاز mihmāz; izved. mamuzati
- mandal – mandal; izved. zamandaliti
- mangup – menkup – arap. mänkūb: unesrećen; izved. manguparija, mangupčina, mangupiranje
- marama, mahrama – mahrama – arap. miqräm
- marifet – marifet – arap. ma̔rifä; izved. marifetluk
- mašala, mašalah – maşallah – arap. mā šā̕llāh = ono što Bog hoće
- megdan, mejdan – meydan = trg; izved. megdandžija
- mehana, mejhana (gostionica) – meyhane – perz. میخانه (meyhāne) tj. می (mey, vino) + خانه (hâne, kuća); izved. mehandžija
- mehraba, meraba – mehraba – osm. turk. مرحبا (merhaba) – arap. مَرْحَبًا (marḥaban)
- melek – melek – arap. mäläk
- memla – nemli – perz. nemli, nem (vlaga)
- merak – merak – arap. mariki, märiqı (hipohondrija); izved. meraklija, meračiti
- merdevine tj. ljestve – merdiven – perz. nerdubān
- mermer – mermer – arap. märmär – grč. μάρμαρος mármaros
- minder – minder; izved. minderluk
- minđuša (naušnica) – mengẉş – perz. mengūš; izved. minđušar
- mintan – mintan – perz. mīnten
- miraz (vidi: miraz) – miras – arap. mīrāt; izved. miradžihja
- muhur, mur – mühür – osm. turk. مهر (mühr, mühür) – perz. مُهْرْ (mühr) ili مهر (mohr)
- mušterija – müşteri
- muštuluk (vidi: muštuluk) – muştuluk – perz. mužde; izved. muštulugdžija
- mutap – muytap, mutaf – perz. mūytāb, mūy + tāb ; izved. mutabdžija
N
uredi- nadžak – osm. turk. ناجاق nacak – perz. ناچخ nâčax
- nafaka – nafaka – arap. nafaga
- nanule – nalin – na̔l, dualni obl. na̔läyn; izved. sedefli nanule (vidi: sedef)
- naut – nohut – osm. turk. نخود – perz. نخود nuḫūd, noḫūd
- neimar – mimar – arap. mi̔mār
- nišan – nişan – osm. turk نشان – perz. nešān نشان; izved. nišandžija, nišaniti, nanišaniti
O
uredi- oda – osm. turk. اوطه oda – staroturk. ota
- odak – odak – staroturk. *ōt (vatra)
- odžak (vidi: odžak) – ocak ; izved. odžaklija, odžačar
- oka (tj. 400 dirham ili 1,2829 kilograma) – osm. turk. اوقه okka – arap. أُوقِيَّة ili وُقِيَّة
- oklagija – osm. turk. اوقلاغی oklağı – oklava – staroturk.
- oluk – oluk
- oroz, horoz – horoz – arap. horaz – perz. hurūz
- ortak – ortak ; izved. ortakluk
P
uredi- palanka – palanka, palanga, parkan usp. mađarska etimologija
- papuča – pabuç – perz. pāpūš, pāypūš, pāy + pūšīden ; izved. papučar, papučetina
- pamuk – pamuk, panbuk – perz. penbe, pambeh
- pandža – pençe – perz. penǧe, penǧ (pet)
- para (novac) – para – perz. pāre
- parče – parça – perz. pārče
- pazar – pazar – perz. bāzār ; izved. pazariti
- peksin (prljav, nečist, zamazan) – ?? ; izved. zapeksiniti, peksinkuk
- pelivan – pehlivan – perz. pehlewān, pehluwān
- pendžer, penđer – pencere – perz. penǧere
- pervaz – osm. turk. پرواز parvâz – perz. پرواز parvâz
- peškeš (vidi: peškeš) – peşkeş – perz. pīškeš
- peškir – peşkir – osm. tur. pîşgîr پیشگیر – perz. pīšgīr پیشگیر
- pljačka – plaçka – ngrč. πλακώνω ; izved pljačkaš – plaçkacı
- pohasiti se – asi – osm. tur. asi عاصی – āṣin عَاصٍ
R
uredi- rahat – rahat – osm. tur. rahat راحت ; arap. raḥa رَاحَة
- rahmet – rahmet – arap. raḥmä ; izved. rahmetli, rahmetlija, Allahrahmetile
- raja – reaya / râiya / rȃya – arap. راعي (rā'ī)
- raskalašan – kalleş – osm. turk. قلاش – arap. qälläš قَلَّاش – perz. qalāš قلاش; izved. raskalašiti se, raskalašen, raskalašenica, raskalašenjak, raskalašenost;
- rospija – orospu – osm. turk. اورسپی – perz. روسپی rūspi
Š
uredi- šadrvan, šedrvan (vidi: šedrvan) – şadırvan – perz. šādirwān (doslovce : veselo teče)
- šalvare – şalvar = široke hlače
- šaman, šamanizam – şaman [ruski – čuvaški]
- šamar – şamar ; izved. šamarati, ošamariti
- šah (vidi: šah) – şah – perz. شاه = kralj
- šargija – şarkı, şark – osm. turk. شرق şark – arap. شَرْق šarq (istok)
- šator, čador – çadır – perz. čader, čatr
- šegrt – şakirt – perz. šāgird شاگرد; izved. šegrtić, šegrtica, šegrtovati, šegrtski
- šedrvan – şadırvan – osm. turk. شادروان (şadırvan) – perz. شادروان (šâdorvân)[α 16]
- šeher tj. grad – şehir – perz. šehr
- šukun– → vidi: čukun–
S
uredi- sačma – saçma – osm. turk. صاچمه
- sahat–kula (vidi: sahat–kula) – saat, sahat + kule
- sakat – sakat – arap. saqaṭ ; izved. osakatiti, sakatiti
- saksija – saksı – osm. turk. ساقسی
- samar – samar, semer – grč. σάγμα (ságma) tj. sedlo; izved. samardžija
- sandale (vidi: sandale) – fr. sandale – grč. sandálion, sándalon / tur. sandal – arap. ṣandäl (drvo Santalum)
- sanduk – sandık – arap. sandūq
- sapun – tur. sabun – osm. turk. صابون – arap. صَابُون / srednjev. lat. sapō – frančki *saipā – starogerm. *saipǭ ; izved. sapundžija, sapunica, sapunati, nasapunati
- sarač – saraç – arap. سَرَّاج – aramejski סַרָּגָא i סְרַג
- sargija – sargı – osm. turk. صارغی
- sarhoš – sarhoş – osm. turk. سرخوش – perz. سرخوش serhōš
- sat – saat – osm. turk. ساعت – arap. سَاعَة – aramejski שָׁעְתָא
- satlarosum – sıhhatlar olsun
- sećija – seki
- sedef – sedef – osm. turk. صدف – arap. ṣadaf صَدَف; izved. sedefli, sedefni, sedefast,
- sefte, sefta – gr. σεφτές – osm. turk. سفتاح siftah – arap. اِسْتِفْتَاح istiftāḥ
- sevab, sevap – sevap – osm. turk. واب – arap. täwāb ثَوَاب
- sevdah – sevda (ljubav), sevmek – arap. säwdā̕ (crna žuč) ; izved. sevdalija
- sevdalinka – sevdalı
- sijaset – siyaset (tj. politika, uprava, kazna) – arap. siyāsä
- sokak – sokak
- sofra – sofra – arap. sufrä
- srča – sırça
- subaša, šubaša – subaşı, sübaşı[α 17]
- sulundar (cijev) – silindir – osm. turk. سلندر – strgrč. κύλινδρος – strgrč. κῠλίνδω
- sunđer – sünger
- surduk (vidi: surduk) – surmek, surduk
- surla – zurna: truba, v. zurna (zurla)
T
uredi- tabak – tabak – osm. turk. طبق – arap. ṭabaq طَبَق ; izved. tabačiti
- taban – taban (ravan) ; izved. istabanati, tabati, tabanaš, tabandžija, utabanati
- tabor – mađ. tábor – tur. tabur (bataljun vojske), tabkur (utvrda, barikada) ; izved. taboriti
- talib – arap. ṭālib طَلَبَة – tur. talebe – osm. turk. ṭaläbä طلبه; izved. taliban[α 18]
- taman – tamam
- tambura, tanbura, tamburica – tambur
- tandara – tandır
- tandara–mandara tj. zbrda-zdola – tandır + mandra
- tandrnama (besmislica) – tandırname[α 19] – izved. tandrkati, tandrma
- tane – tane – osm. turk. دانه – perz. دانه (dâne)
- tapija – tapu – osm. turk. طاپو – anadol. turk. طاپو
- tarabe, taraba – taraba tj. dialektalni oblik od daraba – arap. دَرَّابَة daraba̔
- tarak (češalj) – tarak – osm. turk. طراق – staroturk. *targak; izved. tarakčija
- tatli – tatlı – osm. turk. طاتلو; izved. tatlija
- tavan – tavan = strop ili plafon
- tavla – tavla – osm. turk. طبله ili تاوله – ital. tavola – lat. tabula; usp. igru tavla
- tavli – tavlı / tav; izved. tavlaisati
- taze – taze – osm. turk. تازه – perz. تازه ; izved. tazeluk
- teferič – teferrüc – arap. täfärruǧ ; izved. teferičiti
- teđel – teyel ; izved. tegetlija
- tekija (vidi: tekija) – tekke – arap. täkyä
- telal – tellȃl – osm. turk. دلال dellal – arap. دَلّال dallāl; izved. telaliti, telalija, telalnica
- temelj – temel – osm. turk. تمل – grč. θεμέλιο – starogrč. θεμέλιος
- tenđera, tendžera, tenžera – tencere
- tepeluk – tepelik
- terazije – terazi – osm. turk. ترازو – perz. ترازو terāzū
- terzija – terzi – osm. turk. ترزی terzi – perz. درزی darzi
- teskera – tezkere – osm. turk. تذكره – arap. تَذْكِرَة täḏkirä
- teslim – teslim – osm. turk. تسلیم teslim – arap. تَسْلِيم taslīm; izved. teslimiti ili teslimiti se
- testera (vidi: testera) – testere – perz. destere, desterre ; izved. testeraš, testerica, testerati, testerast
- testija – testi – perz. dasti
- tevabija – tevabi – arap. tawābi̔
- tezga – tezgȃh – osm. turk. تزگاه (tezgâh) – perz. دستگاه (dastgâh); izved. tezgar, tezgarica, tezgariti, tezgaroš, tezgarošica
- top – top ; izved. tophana, topčija, tobdžija
- topal (šepavac) – topal; izved. topalast
- topuz – topuz – arap. dabbūs ; na turskom se kaže također gürz ili bozdoğan (vidi: buzdovan)
- torba – torba – osm. turk. طوربه (torba) il u puku طوبره (tobra); izved. torbak, torbar, torbarica
- tozluci – tozluk
- trampa – trampa – ital. tramuta; izved. trampiti
- tulipan – tülbent
- turban – turban, tülbent – perz. عمامه
- tulum – tulum tj. turske gajde
- turpija – törpü
- tutkalo – tutkal
- tutun – mak. тутун – tur. tütün – osm. turk. توتون ; izved. tutundžija
- tuz – tuz (tj. sol NaCl); izved. tuzluk
U
uredi- učkur – uçkur
- ugursuz – uğursuz, nesretan ; izved. ugursuzluk (tj. neurednost, zapuštenost) – uğursuzluk, neurednost
- ujdurma – uydurma, uydurmak ; izved. ujdurisati
- uzengije, uzenđije – üzengi
V
uredi- vajat – hayat – osm. turk. حیات – arap. حَيَاة
- vajda – fayda – arap. fā̕ida
- vakat – vakit – arap.
- vala, valah, valaj – vallah – arap.
- veresija – veresi
Z
uredi- zabit (starješina, pretpostavljeni) – osm. turk. ضابط zabıt, zabit – arap. ضَابِط ḍābiṭ
- zahmet, zamet – zahmet – osm. tur. zahmet زحمت ; arap. zaḥma زَحْمَة; izved. zahmetli
- zanat – zanaat ; izved. zanatstvo, zanatlija
- zapt – osm. turk. ضبط (zabt) – ضَبْط (ḍabṭ); izved. zaptija, zaptadžija, zaptiti, zaptivati, zaptivač
- zar1 (kocka kojom se igra tavla) – osm. turk. زار zar – arap. زَهْر zahr
- zar2 (zastor, zavjesa) – osm. turk. زار zar – arap. إِزَار ʔizār, izār
- zavrzlama (ćudljiv, zamršen čovek) – za- + vrz, vrgnuti + tur. sufiks -la + ma za tvorbu gl. im.
- zehra (malo, mrvica) – osm. turk. ذره zerre – arap. ذَرَّة ḏarra
- zelenkada (Narcissus) – zerrin kadeh
- zeman (vrijeme) – zeman – osm. turk. زمان zamân – staroanadolski turk. زمان zamân – perz. زمان zamân
- zembilj – zembil – osm. turk. زنبیل (zembil) – arap. زَبِّيل (zabbīl)
- zijan – ziyan – perz. زیان ziyān; izved. zijančar (zijančarica/zijančarka)
- zindan – zından – osm. turk. زندان – perz. zindān زندان
- zulum – zulüm ← arap. ẓulm ظُلْم; izved. zulumčar
- zumbul (vidi: zumbul) – sümbül – osm. tur. سنبل – perz. سنبل sunbul
- zurna, zurla – zurna = truba – perz. sūrnā, sūrnāy
Ž
uredi
|
Kuharstvo i prehrana
uredi- agda (voda i šećer) – aǧda – arap. ̔aqīd
- ajvar – havyar – osm. turk. خاویار – perz. خاویار; usp. kavijar
- aleva paprika (crvena paprika) – acı alevli biber
- aščija – aşçı, ahçı – perz. āš ; izved. aščibaša, aščinica, aščiluk
- avan, havan – havan ← perz. hāwen
- badem – badem – osm. turk. بادم – perz. bâdâm بادام
- baklava – baklava – osm. turk. باقلوا
- batak – bacak (noga); izved. badžak, batačina
- biber – biber – osm. turk. ببر – perz. bābāri – grč. πιπέρι, πιπεριά ; izved. zabiberiti
- boranija, buranija – borani – osm. turk. بورانیه – arap. būrāniyyä بُورَانِيَّة[α 20]
- bostan – bostan (lubenice i dinje) – perz. būstān (vrt) ; izved. bostandžija
- boza – boza – perz. būza (jelo)
- burek – börek
- bujrum – buyrun!, buyrunuz! ; buyurmak
- čaj – çay
- ćevap – kebap – osm. turk. كباب – arap. kabâb كَبَاب; usp. kebab
- čankoliz – çanak
- čorba – çorba ; izved. čorbaluk
- ćitir ili kitir – kitir (v. kokice)
- ćufte – köfte – osm. turk. كوفته – perz. kufte کوفته
- dolma – dolma[α 21]
- dud – dut – osm. turk. طوت – perz. tut توت
- đevđir (metalna posuda) – kevgir – perz. کفگیر
- đevrek – gevrek
- đulabija – gülabi – perz. gulābī گلاب
- đul–baklava – gül – perz. gul گل
- đul–pita – gül – perz. gul گل
- đulbastija – gül, külbastı
- đulbešećer – gül – perz. gul گل
- đuveč – güveç
- džezva – cezva
- ekmek (kruk) – ekmek – osm. turk. اكمك ekmek – turkijski *etmek – staroturk. *ek-; izved. ekmedžija, ekmedžinica, ekmedžija
- fildžan, fildižan, findžan – fincan – arap. finǧān – perz. pingān
- gurabija – qurabiye – arap. غربية ġurābiyyä
- halva, alva – helva – arap. halwā ; izved. alvadžija, alvar
- ibrik – ibrik [arap. – perz.]
- jogurt – yoğurt
- kafa, kava, kahva – kahve – osm. turk. قهوه – arap. qahwah قَهْوَة ; izved. (1) kahvana, kavana, kafić ; izved. (2) kahvedžija, kavedžija, kafedžija ; izved. (3) kahvenisati
- kajgana ili kajgan – kaygana – osm. turk. قایغنه – perz. hāygene خاگینه – srednj. perz. خایه + ـگین
- kajmak – kaymak = mlječni proizvod, ponekad meki sir
- kajsija – kaysı
- kapama – kapama
- karamanka, karavanka – grad Karaman
- kašika – kaşık
- kavijar – njem. Kaviar – ital. venez. caviaro – osm. turk. havyar خاویار – perz. خاویار; usp. ajvar
- kavurma, kaurma – kavurma – osm. turk. قاورمه (kavurma)
- kefir – kefír
- leblebija – mak. леблебија – leblebi
- limun – limon – ital. limone – arap. läymūn, läymū – perz. līmūn, līmū
- meza, meze – meze ; izved. mezetiti
- nar (šipak) – nar – perz. enār, nār
- narandža – naranç, narenc – perz. nārenǧ, nāreng ; izved. narandžast
- nana, nena (metvica) – nane – arap. na̔na̔
- pastrma – pastırma
- patlidžan – patlıcan – perz. bādinǧān, bâdendžân
- pekmez – pekmez
- pirinač (riža) – pirinç – osm. turk. برنج – perz. برنج
- pita – pita – arap. pitta usp. pide
- rahat lokum, rahat-lokum, rahatluk, ratluk – rahat + lokum
- rakija – rakı – arp. arak
- sač – sac – osm. turk ساج – staroturk. *siāč
- sarma – osm. turk. صارمه (zamotati) – staroturk. *sạr-
- šafran – şafran – arap. zafarān زَعْفَرَان
- šećer – şeker – perz. šekar
- šerbet, šerbe – şerbet
- sirće – sirke – perz. sirkē
- sudžuk – suçuk
- sutlijaš – sütlü, sütlaç, sütlü pilav
- tarana, tarhana – tarhana – osm. turk. تارخانه – perz. ترخوانه
- tava – tava – osm. tur. tâva تاوه – perz. tābe, tâve تاوه
- tavuk – tavuk
- tepsija – tepsi – osm. tur. tepsi تپسی
- tufahije – otom. turk. تفاحة (tuffāḥa)
- tulumba – tulumba
- turšija – turşu – sm. turk. ترشی (turşı) – perz. turuš (kiselo); izved. turšijara
- urma ili hurma – hurma – perz. خرما (hurmā)
- višnja – vişne
- zamezetiti – vidi : meze
- zameziti – vidi : meze
- zejtin – zeytin – arap. زَيْتُون zäytūn i زَيْت zäyt; izved. zejtinjast
Vjerski pojmovi
uredi- abdes, abdest – abdest – arap. الوضوء al-wuḍū – perz. آبدست ābdast ; izved. abdeshana, abdeslija
- adab – (edep) – arap. أدب adab
- ahiret – ahiret – arap. الآخرة al-Ākhirah
- ajet – ayet – arap. آية, ʾāya, āyät
- akšam – akşam – perz. aḥšām
- Alah – Allah – arap. الله Allāh
- Allah-birum – Allah bilir = Bog zna...
- alim – ȃlim – arap. ̔ālim
- bajram – bayram [vidi : īd al-fiṭr ﻋﻴﺪ ﺍﻟﻔﻄﺮ] ; izved. barjramluk, bajramovati, bajramije
- bektaši, bektašija – Bektaşîlik[α 22]
- bismila – besmele – arap. bäsmälä (بِسْمِ اللّٰه bismi-llȃh); izvorno arap. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم Bismillâhirrahmânirrahîm
- binamaz – perz. bī + namāz
- Bašum sagosum – başınız sağ olsun (žao mi je za tvoj gubitak); vidi: dostum sagosum
- burak – البُرَاق burāq
- ćaba – Käbe ← arap. Ka'bä (kocka)
- ćafir (nevjernik) – kȃfir – arap. káfir ; izved. ćafirluk
- derviš – derviş – osm. turk. درویش – perz. درویش derwiš ;[α 23] izved. dervišluk
- din (vjera) – din – arap. دين – perz. den
- dova – dua – arap. du̔ā̕
- Dostum sagosum – dostum sağolsun (hvala); vidi: bašum sagosum
- đulbek–dova – gülbank – perz. gulbāng
- džamija – cami
- džehennem – cehennem tj. pakao – arap. ǧehennem – hebr. Gayë̕ Hinnom (dolina Hinnom)
- džemat – cemaat – osm. tur. cema'at جماعت – arap. ǧamā̕a جَمَاعَة ; izved. džematile, džematlija
- dženaza – cenaze – جنازه – arap. جَنَازَة ǧenāzä
- džennet – cennet = raj
- džin – cin – arap. ǧinn
- džumadelahire – cemȃziyelȃhir – arap. ǧumādā al-āḥira جمادى الآخرة
- džuma – cuma – arap. ǧum̕a
- đaur, đavur, đaurin, kaur – gâvur
- Elhamdulilah (Hvala Bogu) – Elhamdülillah – arap. ٱلْحَمْدُ لِلَّٰهِ
- ezan – ezan – arap. ädān
- farz – farz – arap. farḍ
- fetva, fatva – fetva – arap. فتوى fätwā
- gasal – gassal – arap. ġassāl ; vidi : gasal
- gasul – gasil – arap. ġasil ; vidi : gasul
- hadis – osm. turk. حدیث – perz. حدیث – arap. حَدِيث
- hadž, hadždž – hac – arap. حج Hajj = hodočašće u Mekku
- hadžija, hadži – hacı – osm. turk. حاجی – arap. حَاجِي – arap. حَاجّ
- hadžiluk – vidi : hadž
- hafiz – hafiz ← arap. ḥāfiz
- halal – helȃl – arap ḥalāl
- kalif, halifa – kalıf/halife – arap. خَلِيفَة ; izved. kalifat/halifat
- haram – haram – arap. ḥarām
- hatib – hatib – arap. ḫaṭīb
- hatma – hatim – arap. ḫatmä
- hidžab – hicab (ili tesettür)
- hodža – hoca
- hurija (rajska ljepotica) – huri – arap. hūr, ḥawrā̕ (krupnooka ljepotica) ; vidi : dženetska hurija
- ibrišim-serdžada – ibrišim
- iftar – iftar – arap. iftār إفطار
- ikamet – ikamet – osm. turk. اقامت (ikamet) – arap. إِقَامَة (ʾiqāma); izved. ikametiti
- ikindija, ićindija – İkindi
- imam – imam – arap. إمام
- imaret – osm. turk. عمارت – İmaret – arap. عِمَارَة imāra
- islam – İslam – arap. اَلْإِسْلَامُ el–’İslām (pokornost Božjoj volji)
- jacija – Yatsı – arap. عشاء
- kafir, ćafir – kâfir – arap. كافر kāfir
- kalif – hilafet, halife – arap. خلافة
- Kuran – Kur'an – arap. أَلْقُرآن al-qur'ān
- kurban-bajram – Kurban Bayramı tj. arap. عيد الأضحى ʿĪd al-Adhā tj. perz. عید قربان Eyd-e Qorbān
- medresa – medrese – arap. درس (ders)
- merhamet, merhametli (milost) – merhamet
- minaret – minare – osm. turk. مناره – arap. مَنَارَة manāra
- mubarek, mubareć – mübarek – osm. tur. mübarek مبارك – arap. mubārak مُبَارَك
- muftija – müftü – arap. muftī
- mula – molla – arap. مولی mäwlā – perz. ملا
- munara – v. minaret
- namāz – namaz – perz. namāz
- okujisati – okumak
- ramazan – ramazan – arap. رمضان, ramaḍān
- sabah – sabah – arap. ṣabāḥ
- sunet – sünnet – osm. tur. sünnet سنت – arap. sunna سُنَّة ; izved. sunećenje, osunetiti
- sura – Sure – arap. سورة ; usp. frazem uvesti u suru
- šejtan – şeytan – arap. šaytān (sotona, đavao, vrag) ; izved. pošejtaniti
- tabut – tabut – arap. tābūt
- tekija – tekke – arap. täkyä
- tespih – tespih – osm. tur. tesbih تسبیح – arap. tasbīḥ تَسْبِيح
- turbe – türbe – osm. turk. تربه – arap. تُرْبَة ; izved. turbedar, turbelija
- ulema – ulema – arap. علماء
- vaiz – vaiz
- vakuf – vakıf
- vakufnama – vakifname
Vojska, vojni činovi, upravne podjele, titule
uredi- aga – ağa = vođa, vladar ; izved. aginica tj. agina žena[α 24]
- agabeg – ağabey
- ajalet, ejalet, ejalat – eyalet
- akindžija – akıncı
- alajbeg – alaybeyi[α 25]
- arpaluk – arpalık
- asker – asker – arap. ̔askär
- bȁba (titula) – baba – perz. bābā (otac, djed) ; razl. baba tj. stara žena
- bašibozuk, bašibozluk – başıbozuk
- beg – bey : izved. begluk (tur. beylik), begovina
- beglerbeg ili beg begova – beylerbeyi
- beglerbegluk – beylerbeylik
- berat (povelja) – berat – arap. bärāt
- bimbaša – binbaşı
- buljukbaša, buljubaša – bölükbaşı, bölük + başı
- čeribaša – çerge + baş, çeribaşi
- čorbadžija, čorbadži – çorbacı
- čelebija – çelebi
- defter, tefter – defter
- delibaša – delibaşı
- derbendžije – derbent, derbenci
- divan – divan
- dragoman – tercüman – arap. ترجمان tarjumān – grč. δραγομάνος
- džemat – cemaat – arap. ǧämā̕a (opstina, općina, zajednica)
- efendija, efendi – efendi tj. gospodin
- elčija, elćija – elçi – osm. turk. ایلچی
- emir – emir – arap. أمير ʾamīr
- esnaf – esnaf – arap. äṣnāf ; izved. esnaflija, esnafluk, esnafski
- ferman – ferman
- janjičari, janičari – yeniçeri = nova vojska
- jatagan – yataǧan
- kadija – kadı – arap. qāti ; izved. kadiluk
- kadiluk, kaza – kadılık
- kajmakam – kaymakam
- kan, kagan – kaan, kağan ; izved. kaganat
- kediv – hıdiv
- mehter, mehteran – mehter, mehter takımı
- milet – millet
- mirija – mirȋ – perz. mīrī – arap. ̕ämīr (vladar)
- muhurdar – mühürdar – perz. muhurdār
- muhtar, muktar – muhtar – arap. مختار muḫtār
- mulk – mülk
- muselim – müsellim – arap. musällim
- nahija – nahiye – arap. ناحية nāhiyä
- paša – paşa – perz. padšah; izved. pašaluk – paşalık
- sandžak, teritorijalna jedinica – sancak
- sandžakbeg – sancakbey
- spahija, sipah – sipahi – perz. سپاهی sepâh
- sultan – sultan – arap. سلطان sultān
- tanzimat – tanzimât – perz. tänzimāt, tänśīm
- timar – tımar – arap. timār; izved. timariot
- tug – tuǧ – perz. tūg; izved. učtuglija
- tugra – tantuğrazimât – arap. طغراء
- tura (lik i ime vladara na novcu) – tura
- ušur – öşür – arap. ̔ušr (desetina)
- većil – vekil
- vezir – vezir – الوزير
- vilajet – viláyet – arap. ولاية, wilayah
- vojnuci – voynuklar – stsl. vojinъ
- zijamet, ziamet – ziyamet – arap. zäāmä
- Ada – ada (otok, ostrvo)
- Ada Ciganlija (Beograd) – ada tj. otok, ostrvo + çingeneler tj. cigani, romi (Çingene Adası)
- Ada Međica (Beograd) – ada
- Adaševci – adaş
- Adrani – ada
- Adrovac – Hıdır
- Adžići – hacı
- Akmačići i Akmačići – ekmekçi
- Alibegovac (Novi Sad) – Ali + bey
- Alibunar – Ali + pınar
- Alija – hali : Azanjska alija, Markovačka alija
- Altina (Zemun) – altın
- Atina (srp.) – Atina
- Avala – havale
- Avlija – avlu
- Bajina Bašta – bahçe
- Begluci – bey : Begluci (Derventa), Begluci (Gračac)
- Begov Han – bey + han
- Begova Glavica – bey
- Begovac – bey
- Begovača – bey
- Begović Kula – bey + kule (toranj)
- Begovići – bey
- Begovina – bey
- Begovo Brdo – bey
- Begovo Brdo Žumberačko – bey
- Begovo Razdolje – bey
- Bit-pazar (Skoplje) – bit (vaš, uši) + pazar (bazar)
- Ćuprija – köprü = most
- Čazma – çesme[α 26]
- Česma – çesme[α 27]
- Čitluk – çiflik
- Čukurovac – çukur
- Derventa – Derbent = osmanska postaja
- mak. Demir Kapija ; srb. Demir Kapija tj. Đerdap – Demir kapı = gvozdena vrata
- Džemat – cemaat
- Đerdap – girdap = vrtlog; nekada se zvalo Demirkapı, gvozdena vrata;
- Dorćol (Beograd) – dört (četiri) + yol (cesta), isto kao Dörtyol u provinciji Hataja
- Elbasan – il–basan = mala tvđava ili postaja
- Gevgelija – po priči, gel geri = »vrati se«
- Han – han: Gadžin Han, Vladičin Han i mnogi drugi
- Jalija, staro ime Dorćola – yali
- Jarak – yarık: Lisičji jarak
- Kale – kale : Markovo Kale, Marino Kale, Bregovina Kale
- Kalemegdan (Beograd) – kale (dvorac) + meydan (trg)
- Karamani – kara ili Karaman
- Karepovac (Split) – kara
- Skender–Vakuf – vidi : Skender
- Košava – koş (brz) + hava (zrak)
- Kula – kule (toranj)[α 28]
- Kuršumlija – kurşun
- Mahala – mahalle[α 29]
- Majdanpek preko arap. madän tj. kamenolom, rudnik
- Miljakovac (Beograd) – mülk
- Mirijevo (Beograd) – miri
- Novi Pazar – na tur. Yeni Pazar, yeni (nova) + pazar (tržnica)
- Odžak – ocak[α 30]
- Rumunija, Rumunjska – Rûm, Rûmi, Rumeli
- Pašino Brdo – paşa, vidi u Hrvatskoj, Bosni-Hercegovini i u Srbiji
- Pašino Polje – paşa
- Pavlov bardak – bardak
- Sandžak – Sancak vidi : sandžak, teritorijalna jedinica
- Sarajevo – Saraybosna = tvrđava Bosne
- Savamala (Beograd) odn. Sava Mahala – mahalle
- Skender – İskender = Aleksandar, Aleksander tj. car, carsko
- Uskub – Üsküb, tursko ime za Skoplje
- Skenderaj – Skenderay vidi : Skender
- Surdulica – sürdük
- Terazije (Beograd) – terazi tj. vaga
- Topčider (Beograd) – topçu dere
- Tuzla – tuz = sol > solana [α 31]
- Vakuf – vakıf = temelj, ili zaustaviti, zadržati[α 32]
Etnonimi
urediBilješke
uredi- ↑ usp. Andrićevu Prokletu avliju (1954.)
- ↑ Āži-Dahāk: ime mitskoga zmaja u mazdaističkoj mitologiji.
- ↑ Usp. izraz Sveti Georgije ubiva aždahu ili Sveti Đorđe ubiva aždaju, također film Sveti Georgije ubiva aždahu Srđana Dragojevića iz 2009.
- ↑ Turski naslov romana Идиот autora Dostojevskog je Budala.
- ↑ usp. mjesto Čitluk.
- ↑ usp. etnonim Čifut.
- ↑ Andrićev roman Na Drini ćuprija (1945.)
- ↑ usp. Timur.
- ↑ usp. Mak Dizdar.
- ↑ Rakićeva pjesma Dolap (1902.)
- ↑ Vrazove Đulabije 1840.
- ↑ Sinjska alka.
- ↑ usp. Sinjski arambaši; usp. August Harambašić, pjesnik.
- ↑ usp. na suvr. turskom «ljudska prava» se kaže İnsan hakları.
- ↑ usp. mjesto Kuršumlija.
- ↑ usp. roman I. Horozovića Talhe ili šedrvanski vrt.
- ↑ usp. Ivan Šubašić.
- ↑ vidi: Talibani.
- ↑ Tandırname: priča koju jedan čita a ostali okupljeni oko njega i oko tandare slušaju.
- ↑ بُورَانِيَّة : jelo od riže, povrća i kiselog mlijeka.
- ↑ Dolma: na srpskohrvatskom (i drugdje na Balkanu) dolma je najčešće sarma u lišću vinove loze, ali na turskom sva punjena povrća su dolma, na pr. punjene paprike su biber dolması.
- ↑ Bektaşîlik: prema filozofu Hacı Bektaş Veli (1209 – 1271)
- ↑ usp. Selimovićev roman Derviš i smrt (1966.)
- ↑ usp. Asanaginica.
- ↑ usp. Vinaverova parodija Alajbegova slama.
- ↑ Moguća paretimologija u kojoj se zbližavaju glas Česma i Čazma, mada alternativna etimologija za Čazmu vodi prema latinskim srednjevjekovnim izvorima (libera villa Chasmensis, 1290).
- ↑ Česma: Banjalučka Č., ili rijeka Česma, pored Čazme.
- ↑ Kula: Kutjevska K. Bačka K. Gacka K. Sokolovačka K. Bihaćka K. Konjicka K. Rudovska K. Zvečanska K.
- ↑ Toponim Mahala, primjeri: Podgorička M., Brezovačka M., Rogatička M., Osmačka M., Beogradska M.
- ↑ Toponim Odžak, primjeri: Odžaci, Posavski O., Pljevljaški O., Vlasenički O., Nevesinjski O., Hadžicki O., Goraždenski O., Glamočki O.
- ↑ usp. istanbulsku četvrt Tuzla pokraj Pendika.
- ↑ Vakuf je bio imovina vjerske zajednice.
Reference
urediLiteratura
uredi- Škaljić, Abdulah (1966). Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku. Sarajevo: Svjetlost. str. 661.