Kulturna dobra Srbije

Kulturna dobra Srbije su kulturna dobra od opšteg interesa za Republiku Srbiju. U kulturna dobra se ubrajaju predmeti i tvorevine materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa. Kulturna dobra su definisana, kategorizovana i zaštićena posebnim zakonom ("Zakon o kulturnim dobrima"). U zavisnosti od značaja, kulturna dobra se razvrstavaju u tri zakonom definisane kategorije: zaštićena kulturna dobra, kulturna dobra od velikog značaja i kulturna dobra od izuzetnog značaja.

U zavisnosti od fizičkih, umetničkih, kulturnih i istorijskih svojstava, kulturna dobra se dele na nepokretna i pokretna. U nepokretna kulturna dobra spadaju: spomenici kulture, prostorne kulturno-istorijske celine, arheološka nalazišta i znamenita mesta. U pokretna kulturna dobra spadaju: umetničko-istorijska dela, arhivska građa, filmska građa i stare i retke knjige.

Nepokretna kulturna dobra Srbije

Kategorije nepokretnih kulturnih dobara

Nepokretna kulturna dobra Srbije su definisana Zakonom o kulturnim dobrima (čl. 19-22) i podeljena su na četiri kategorije:

• Spomenik kulture jeste građevinsko-arhitektonski objekat od posebnog kulturnog ili istorijskog značaja, kao i njegova graditeljska celina, objekat narodnog graditeljstva, drugi nepokretni objekat, deo objekta i celine sa svojstvima vezanim za određenu sredinu, delo monumentalnog i dekorativnog slikarstva, vajarstva, primenjenih umetnosti i tehnička kulturatehničke kulture, kao i druga pokretna stvar u njima od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.

• Prostorna kulturno-istorijska celina jeste urbano ili ruralno naselje ili njihovi delovi, odnosno prostor s više nepokretnih kulturnih dobara od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.

• Arheološko nalazište je deo zemljišta ili površine pod vodom koji sadrži ostatke građevina i drugih nepokretnih objekata, grobnih i drugih nalaza, kao i pokretne predmete iz ranijih istorijskih doba, a od posebnog su kulturnog i istorijskog značaja.

• Znamenito mesto je prostor vezan za događaj od posebnog značaja za istoriju, područje s izraženim elementima prirodnih i radom stvorenih vrednosti kao jedinstvene celine, kao i spomen grobovi ili groblja i druga spomen obeležja koja su podignuta radi trajnog očuvanja uspomene na značajne događaje, ličnosti i mesta iz nacionalne istorije (memorijali), od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.

Centralni registar nepokretnih kulturnih dobara

U centralnom registru Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture trenutno je upisano 2.536 nepokretnih kulturnih dobara, od toga 2.192 spomenika kulture, 77 prostorno kulturno-istorijskih celina, 191 arheoloških nalazišta i 77 znamenitih mesta.

Kategorisanih nepokretnih kulturnih dobara ima 782 od čega 200 od izuzetnog značaja a 582 od velikog značaja.

Među nepokretnim kulturnim dobrima od izuzetnog značaja nalazi se 155 spomenika kulture, 11 prostorno kulturno-istorijskih celina, 18 arheoloških nalazišta i 16 znamenitih mesta.

Među nepokretnim kulturnim dobrima od velikog značaja su 512 spomenika kulture, 28 prostorno kulturno-istorijskih celina, 25 arheoloških nalazišta i 17 znamenitih mesta.

Spisak nepokretnih kulturnih dobara Srbije

Spisak nepokretnih kulturnih dobara predstavlja bazu kulturnih dobara u Srbiji koja uživaju najviši nivo državne zaštite. U cilju da se nađu na listi, lokaliteti moraju da ispunjavaju najmanje jedan od sledećih kriterijuma:

• Otelotvoruje poseban značaj koji se odnosi na društveni, istorijski i kulturni razvoj naroda u istoriji nacije i razvoj prirodnog okruženja nacije;
• Svedoči ključnom istorijskom događaju i ličnostima i njihovih aktivnostima u istoriji nacije;
• da je unikatna ili retke kreacija ljudskog stvaralaštva određenog vremenskog perioda ili jedinstven primer iz prirodne istorije;
• predstavlja izuzetne umetničke ili estetske vrednosti.

Registar sadrži 2409 mesta i lokaliteta, i podeljen je u dvanaest kategorija:

Izuzetni značaj	Veliki značaj	Zaštićen
Arheološka nalazišta od izuzetnog značaja	Arheološka nalazišta od velikog značaja	Zaštićena arheološka nalazišta
Spomenici kulture od izuzetnog značaja	Spomenici kulture od velikog značaja	Zaštićeni spomenici kulture
Znamenita mesta od izuzetnog značaja	Znamenita mesta od velikog značaja	Zaštićena znamenita mesta
Prostorno kulturno-istorijske celine od izuzetnog značaja	Prostorno kulturno-istorijske celine od velikog značaja	Zaštićene prostorno kulturno-istorijske celine

Pokretna kulturna dobra Srbije

Kategorije pokretnih kulturnih dobara

Pokretna kulturna dobra Srbije su definisana Zakonom o kulturnim dobrima (čl. 23-26) i podeljena su na četiri kategorije:

• Umetničko-istorijska dela su predmeti, odnosno grupe predmeta, koji samostalno ili zajednički imaju poseban značaj za upoznavanje istorijskog, kulturnog, naučnog i tehničkog razvitka, kao i prirode i njenog razvitka bez obzira na to kad i gde su nastali i da li se nalaze u ustanovama zaštite ili izvan njih.
• Arhivska građa obuhvata izvorne i reprodukovane pisane, crtane, kompjuterizovane, štampane, fotografisane, filmovane, mikrofilmovane, fonografisane ili na drugi način zabeležne dokumentarne materijale od posebnog značaja za nauku i kulturu, koji su nastaoli u radu državnih organa i organizacija, organa jedinica teritorijalne autonomije i lokalne samouprave, političkih organizacija i njihovih organa, ustanova i drugih organizacija, verskih zajednica, kao i pojedinaca, bez obzira na to kad je i gde nastao i da li se nalazi u ustanovama zaštite ili van njih.
• Filmska građa obuhvata filmaske materijale (original negativ slike i ton negativ) i kopije filma, originale i kopije video trake i druge nosače zapisa registrovane slike u pokretu, bez obzira na tehniku snimanja i na to kad su i gde nastali, kao i prateće filmske materijale (scenario, knjiga snimanja, dijalog lista, filmski plakat, filmske fotografije, skice dekora i kostima, notni zapisi filmske muzike, reklamne publikacije i drugi dokumenti nastali pre, za vreme i posle snimanja filma).
• Stare i retke knjige obuhvata rukopise, rukopisne i štampane knjige, periodiku i drugu bibliotečku građau nastalu do kraja 1867. godine, retke knjige, određene primerke periodičnih izdanja i druge retke bibliotečke građe nastale i posle ove godine, određenu bibliotečku građu koja se na osnovu ovog zakona dostavlja ovlašćenoj biblioteci kao obavezni primerak i dokumentacija o njoj, kao i posebne bibliotečke celine koje su zbog svog sadržaja, umetničke, kulturne i istorijske vrednosti značajne za nauku i kulturu.

Centralni registri pokretnih kulturnih dobara

Centralne registre pokretnih kulturnih dobara u Srbiji vode (prema kategorijama): Narodni muzej u Beogradu, Arhiv Srbije, Narodna biblioteka Srbije i Jugoslovenska kinoteka (Zakon o kulturnim dobrima, čl. 61).

Vidi još

• Prirodna dobra Srbije
• Svetska baština Srbije

Literatura

• Pravilnik o stavljanju oznaka na nepokretna kulturna dobra (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 51/96)
• Budimir, Milorad (1997). „Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture - Priština”. Enciklopedija srpske istoriografije. Beograd: Knowledge. str. 249. 
• Jelena Vilus, Pravna zaštita kulturnih dobara, Beograd 2007.
• Milica Vučković, "Ograničenja prava svojine na kulturnim dobrima", u: Zaštita ljudskih i manjinskih prava u evropskom pravnom prostoru: Tematski zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu, knj. 6, Niš 2016, str. 121-132.
• Marija Kaličanin-Krstić, Marko Grković, Predrag Vukašinović, "Problem uništavanja arheoloških nalazišta i pokretnog arheološkog materijala prilikom nelegalnih iskopavanja", Glasnik Srpskog arheološkog društva, br. 30 (2014), str. 263-272.
• Predrag Malbaša, "Inventar kulturnih dobara", Glasnik Društva konzervatora Srbije, br. 33 (2009), str. 49-50.
• Jovan Popović, "Zaštita arhivske građe i drugih pokretnih kulturnih dobara u vreme NATO agresije na SRJ 1999. godine", Pravni život: Časopis za pravnu teoriju i praksu, god. 55, knj. 504, br. 12 (2006), str. 591-603.
• Marko Popović, "Rad Komisije u oblasti zaštite kulturnih dobara od izuzetnog značaja i dobara srpskog porekla u inostranstvu", Glasnik Društva konzervatora Srbije, br. 34 (2010), str. 16.
• Milena Popović-Subić, Nenad Predojević, "Neki problemi u primeni Zakona o kulturnim dobrima", Arhivski anali: Časopis arhivskih radnika Vojvodine, god.. 2, br. 2 (1994), str. 151-155.
• Trajković, Nenad (1997). „Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Prištine”. Enciklopedija srpske istoriografije. Beograd: Knowledge. str. 250. 
• Šutaković-Andrić, Nataša (1997). „Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture u Prizrenu”. Enciklopedija srpske istoriografije. Beograd: Knowledge. str. 248-249. 
• Konzervacija pokretnih kulturnih dobara u Srbiji danas, Beograd 2017. (zborik radova)

Spoljašnje veze

• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• Nepokretna kulturna dobra
• Lista spomenika
• Baza podataka graditeljskog nasleđa Srbije