Kristalna noć
Kristalna noć (Kristallnacht,), takođe poznata i po nazivu Reichskristallnacht (carska kristalna noć), Pogromnacht (noć pogroma), je bio veliki pogrom koji se desio širom Nemačke u noći 9. novembra, 1938. (uključujući rane časove sledećeg dana). Pogrom je bio usmjeren protiv jevrejskih građana širom zemlje, i za mnoge posmatrače je bio prva naznaka onoga šta danas nazivamo Holokaustom (čiji je bio rani događaj).
Terminologija uredi
Ime ovog događaja je unekoliko kontroverzno. Nazivan je imenom Kristallnacht (nemački - kristalna noć) od strane mnogih ljudi zbog polomljenih izloga prodavnica čiji su vlasnici mahom bili Hebreji. Načelno postoje dva objašnjenja za ovaj termin:
Dr. Valter H. Pele, istoričar specijalizovan za modernu Nemačku je tvrdio da direktan prevod nije prihvatljiv jer je njegova originalna namjera bila da cinično propagira nasilje kao nešto metaforički "sjajno i blistavo" za Nemačku.
U terminu Reichskristallnacht, prefiks "Reichs-" je prisvojeni pridjev imenice "Rajh", što znači "carstvo". Obe forme ove riječi su široko korištene u nemačkoj vladinoj propagandi tokom nacističkog perioda, i u ovom slučaju bi se istaklo kako (nebitno koliko spontanim predstavljen ovaj događaj) se radi o događaju od značaja za celu naciju, a ne samo o skupu lokalnih događaja, čiji se značaj ograničava na te zajednice.
Mnogo verovatnije ali zaboravljeno poreklo reči Kristallnacht nije u nemačkoj propagandi nego u razgovorima običnih ljudi, pogotovo u Berlinu. Svesni činjenice da su mnogo ozbiljniji zločini nego što je razbijanje izloga počinjeni, ljudi su skovali ovaj eufemističan naziv jer su se bojali represije nacističkog državnog aparata ako bi nazvali stvari pravim imenom. Mnogim ljudima je bilo jasno da novembarski pogromi nisu bili izlivi "spontanog gnjeva nemačkog naroda" kao što je nacistička propaganda pokušavala da predstavi, već državno-organizovan i izvršen čin terora. Ovo objašnjava prefiks Reichs- (imperijalni), koji su ljudi koristili i u drugim kontekstima da ismiju i kritikuju aspekte nacističke diktature (npr. Reichswasserleiche - "Carski davljenik" za glumicu Kristinu Zederbaum). Značenje (Reichs-)Kristallnacht kao termina koji kritikuje i optužuje nacističko rukovodstvo je bio u velikoj meri zaboravljen.
Danas se u Nemačkoj uglavnom koristi izraz Pogromnacht ("noć pogroma"), što oslikava konsenzus da je "Kristallnacht" isuviše eufemističan izraz.
Događaji uredi
Uvod uredi
Tokom 1930-ih, mnogi Hebreji poljskog porekla su živjeli u Nemačkoj. Petka 28. oktobra, 1938, 17.000 njih je bez upozorenja okupljeno u sred noći i deportovano iz Nemačke u Poljsku. Mnogi od njih su bili u Nemačkoj veći deo svog života; neki su čak bili odlikovani nemački veterani iz Prvog svetskog rata.
Poljska vlada je odbila da ih primi, zbog čega su se oni vukli između nemačkih i poljskih graničnih ispostava tokom hladnih dana i noći, dok nemačke vlasni nisu konačno ubedile poljsku vladu da im odobri ulaz.
Herschel Grynszpan (Heršel Grinspan), jevrejski Nemac koji je pobegao u Francusku, je primio pismo od svoje porodice u kome su opisani užasni uslovi koje su oni iskusili tokom ove deportacije. U ponedjeljak 7. novembra, on je upucao sekretara nemačke ambasade u Parizu, Ernsta fom Rata.
Dva dana kasnije, Rat je umro u bolnici, i to je dalo povoda nacistima da organizuju pogrom.
Kristalna noć uredi
Ubistvo fom Rata je služilo kao izgovor da se lansira divljanje protiv jevrejskog stanovništva širom Nemačke. Planirano je da napad izgleda kao spontani čin, ali ga je u stvari organizovala nemačka vlada. Ovo znači da je sa organizacijom bilo saglasno vođstvo NSDAP-a, i da se kao u čestim slučajevima vlada oslanjala na partijsku organizaciju kao dodatak zvaničnim vladinim linijama autoriteta.
U pogromu je oštećeno i u mnogim slučajevima uništeno oko 1574 sinagoga (skoro sve koje su postojale u Nemačkoj), mnoga jevrejska groblja, više od 7.000 hebrejskih radnji, i 29 velikih trgovina. Više od 20.000 Jevreja je uhapšeno i odvedeno u koncentracione logore; nekolicina je prebijena na smrt dok su ostali bili primorani da gledaju. Broj ubijenih Hevreja nije sa sigurnošću utvrđen, ali procjene variraju od 36 do oko 200 tokom dva dana nemira. Najčešće se govori o broju 91. Prirodu nasilja oslikava i činjenica da su neki Nemci koji nisu bili Jevreji ubijeni samo zato što je neko smatrao da "izgledaju kao Jevreji".
Tadašnji odjek u svetu uredi
Kristalna noć je uzrokovala bes širom svjeta. Diskreditovala je pro-nacističke pokrete u Evropi i Severnoj Americi, i vremenom dovela do njihovog opadanja. Mnoge novine su osudile ovaj pogrom, a neki su ga poredili sa ubilačkim pogromima u carskoj Rusiji tokom 1880-ih. SAD su povukle svog ambasadora (ali nisu prekinule diplomatske odnose) dok su druge vlade prekinule diplomatske odnose sa Nemačkom u znak protesta.
Dalji događaji uredi
Progon i ekonomska šteta učinjena nemačkim Jevrejima nije stala sa pogromom, iako su njihove radnje opljačkane. Bili su takođe primorani da plate kolektivnu kaznu od 1 milijarde maraka nacističkoj vladi. Ovo predstavlja formu kolektivnog kažnjavanja, koje je kasnije zabranjeno Ženevskim konvencijama.
Kad je najavljivao nasilnu naplatu, vrhovni nacistički zvaničnik, Herman Gering koji se još ranije zalagao za mere protiv Jevreja, je omaškom opisao teške uslove kojima su bili izloženi Jevreji nakon Kristalne noći:
"Nemačko jevrejstvo će kao kaznu za njihove gnusne zločine, itd. moraju da daju doprinos od jedne milijarde maraka. Svinja neće počiniti novo ubistvo. Uzgred, moram primetiti da ja ne bih voleo da budem Jevrejin u Nemačkoj. "
Ova noć je uvela novu fazu u anzi-semitskim aktivnostima nacističke partije i državnih aparata, vodeći do deportacija, i konačno istrebljenja većine Jevreja koji su živeli u Nemačkoj. Mada je u to vreme malo ljudi to znalo, pogrom kristalne noći je bio prvi korak u sistematskom progonu i masovnim ubistvima Jevreja širom Evrope u onome šta će postati poznato kao Holokaust.
Dalja literatura uredi
- George L. Mosse, Toward the Final Solution: A History of European Racism
- ---- Confronting History: A Memoir
- ---- Nazi Culture: Intellectual, Cultural, and Social Life in the Third Reich (George L. Mosse Series in Modern European Cultural and Intellectual History)
- ---- The Crisis of German Ideology : Intellectual Origins of the Third Reich
- Christopher R. Browning , Collected Memories: Holocaust History and Post-War Testimony (George L. Mosse Series in Modern European Cultural and Intellectual History)
- William L. Shirer The Rise and Fall of the Third Reich, 1959.
- Leni Yahil, The Holocaust: the Fate of the European Jewry
- Herbert Schultheis, Die Reichskristallnacht in Deutschland nach Augenzeugenberichten, Rötter Druck und Verlag GmbH, Bad Neustadt a. d. Saale, ISBN 978-3-9800482-3-1
Moderni odgovor uredi
Mnogo decenija kasnije, veza sa godišnjicom kristalne noći je isticana kao glavni razlog protiv biranja 9. novembra, dana rušenja Berlinskog zida, 1989, za novi nemački nacionalni praznik; izabran je 3. oktobar 1990, za praznik ponovnog ujedinjenja Nemačke.
Izraz "kristalna noć" se danas često koristi kao opis sličnih događaja tokom etničkih ili vjerskih nereda.
Eksterni linkovi uredi
dhm.de: "Die Reichspogromnacht" (o.D.)
http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/antisemitismus/kristallnacht/
http://www.shoa.de/content/view/176/210/
http://www.nrw2000.de/ns/pogrom1.htm Arhivirano 2005-09-24 na Wayback Machine-u