Kazimir IV Jagelović
Kazimir IV Jagelović (poljski: Kazimierz IV Andrzej Jagiellończyk, litvanski: Kazimieras Jogailaitis, Krakov, 30. novembar 1427. - Grodno, 7. jun 1492.) bio je jedan od vladara iz Dinastije Jagelovića, koji je kao Veliki knez Kneževine Litvanije vladao od 1440.-1490. a od 1447.-1492. i kao poljski kralj.[1]
| Kazimir IV Jagelović | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Kazimirov portret | |
| Veliki knez Kneževine Litvanije | |
| Vladavina | 1440. - 1490. |
| Krunidba | 1440. Katedrala u Vilniusu |
| Prethodnik | Sigismund Kęstutaitis |
| Nasljednik | Aleksander Jagelović |
| Poljski kralj | |
| Vladavina | 1447. - 1492. |
| Krunidba | 1447. Wawelska katedrala |
| Prethodnik | Vladislav I. |
| Nasljednik | Jan I Olbracht |
| Supruga | Elizabeta Habsburška |
| Djeca | Vladislav II. Hedwiga Sveti Kazimir Jan I Olbracht Aleksander Jagelović Zofia Sigismund I Stari Fryderyk Anna Barbara |
| Dinastija | Jagelovići |
| Otac | Jagelo |
| Majka | Sofia Holstainska |
| Rođenje | 30. novembar 1427. Krakov |
| Smrt | 17. jun 1492. Dvorac u Grodnu |
| Pokop | 1492. Wawelska katedrala |
Kazimir je strpljivom, ali upornom politikom nastojao očuvati personalnu uniju između Kraljevine Poljske i Velike Kneževine Litvanije i povratiti izgubljene domene Stare Kraljevine Poljske. Veliki trijumf njegove vladavine bilo je konačno potčinjavanje Teutonskog viteškog reda 1466.[2]
Biografija uredi
Kazimir je rođen kao treći po redu sin poljskog kralja Jagela i njegove četvrte supruge]] Zofije Holsazanske (otac mu je imao 75 godina kad se Kazimir rodio), pa je njegov tri godine stariji brat Vladislav II. bio očekivani prijestolonasljednik. Zbog tog nitko nije računao sa Kazimirom, pa nije ni prošao neko obrazovanje i nije naučio latinski.[2]
Vladislav je nasljedio oca kad je on umro 1434. Brat ga je 1440. poslao u Vilnius da bude njegov guverner, nakon što je ubijen dotadašnji litvanski Veliki knez Sigismund.[2]Litvanski magnati iskoristili su priliku i mladog i neiskusnog Kazimira nakon puča proglasili Velikim knezom, nadajući se da će njime moći manipulirati po svojoj volji.[2]
Puč je praktički prekinuo veze između Velike Kneževine Litvanije i Poljske, koje su obnovljene nakon pogibije njegova brata Vladislava u Bitci kod Varne 10. novembra 1444. Poljski Sejm nije imao druge opcije nego da izabere Kazimira za novog kralja.
Mladić je unatoč nedostatku iskustva, znao iskoristiti svoju novu moć. Radio je sve da očuva jagelonska nasljednih prava u Litvaniji bez ikakvih veza sa Poljskom osim kao personalna unija. Kad je konačno okrunjen za poljskog kralja (25. juna 1447., uspio se izboriti da živi u Litvaniji i po svojoj volji izabire savjetnike. Sve u svemu može se zaključiti da je sebe više smatrao vladarom Dinastije Jagelovića nego izabranim poljskim kraljem, kad je trebao birati između interesa porodice, ili države, prva je uvjek imala prioritet.[2]
Kazimir se iz čisto pragmatičnih interesa 1454. oženio Elizabetom Habsburg, koja je kao kći Albrechta II imala nasljedna prava na češki i ugarski tron. Veza sa Habsburgzima omogućila mu je da svih svojih šest sinova i sedam kćeri (rođenih između 1456. i 1483.) odlično zbrine. Najstariji Vladislav postao je 1471. češki a 1490. i ugarski kralj, drugi po redu postao je nadbiskup, kasnije i kardinal, ostali su bili litvansko- poljski prijestolonasljednici, a pet kćeri supruge moćnih njemačkih vladara.
Kad je umro Dinastija Jagelović postala je poznata na evropskim dvorovima.[2]
Što se tiče vanjske politike Kazimir nije imao nikakvih strateških planova, a niti volje da se time bavi. On nije kao njegov brat poveo križarski rat protiv Osmanlija, a nije izgradio ni efikasan obrambeni sistem protiv agresije iz Velike moskovske kneževine. Ali isto tako nije htio pomoći moskovskom knezu, protiv njegovih neprijatelja, već se zadovoljio povoljno sklopljenim mirovnim ugovorom sa njim - 1449. Tako da nije učinio gotovo ništa protiv napada na Litvaniju koji su započeli 1486. Zbog tog su su brojni ruski kneževi dotadašnji litvanski vazali, nakon 1486. okrenuli Veliko moskvovskom knezu, jer nisu dobili nikakvu zaštitu od Kazimira.[2]
Ni u Poljskoj nije pokazivao neku inicijativu, sve do 1454. kad su se Prusi 1454. pobunili protiv svojih vladara Teutonskih vitezova, i zatražili Kazimirovu zaštitu. Kazimir je bio svjestan da mu je to jedinstvena prilika da uništi moć Reda. U oktobru 1453. gradovi i pruska šljahta, zavađena sa Redom (kog je [[papa ekskomunicirao a Sveto Rimsko Carstvo zabranilo), proglasili su Kazimira svojim suverenom, a u februaru 1454. prekinuli sve odnose sa Teutonskim viteškim redom.[2]
Nakon tog su zauzeli 57 gradova i zamaka, pa je 6. marta 1454. Kazimir je cijelu Prusku anektirao u Poljsku, uz garanciju autonomije i slobode oporezivanja. Zbog tog je izbio rat u kom su poljske trupe teško poražene od Teutonskog viteškog reda u Bitci kod Chojnice (18. septembar 1454.). Nakon tog je Kazimirova metodičnost i tvrdoglavost dovela do pobjede kod Pucka (17. septembar, 1462.). i papine intervencija koja je rezultirala mirovnim ugovorom u Toruńu 19. oktobra 1466. Nakon tog je cijela zapadna Pruska (nazvana Kraljevska Pruska), pripala Poljskoj dok je ostatak i nadalje zadržao Teutonski viteški red kao poljsku krunsku domenu. Iako je Red i nadalje zadržao dio bivše domene, a Kraljevska Pruska nije de fakto ujedinjena sa Kraljevinom Poljskom već samo kao personalna unija, uz zadržavanje vlastite Dijete i administracije, ipak je taj ugovor bio Kazimirov najveći uspjeh.[2]
Kazimir je u svemu bio relativno pasivan, osim kad se radilo o kraljevskim prerogativima koje je želio zadržati, naročito pravo da imenuje biskupe. Kad se radilo o tom kom će pripasti neka domena uvjek je stao na stranu Velike Kneževine Litvanije kao u slučaju Volinja. Za vrijeme rata sa Teutonskim viteškom redom bio je primoran dati poljskoj šljahti brojne privilegije (statut iz Nieszawe, novembar 1454), one su stupile na snagu tek kad je umro, tako da su mu kraljevski prerogativi nisu bili bitno smanjeni za njegova života. [2]
