Jevrem Marković
Jevrem Marković (Zaječar, 18. maj 1839 — planina Javor ili Aranđelovac, 5. septembar 1878) je srpski socijalista, borac u Poljskom ustanku 1863. godine, bivši radikalski poslanik i stariji brat Svetozara Markovića. Streljan je 1878. godine zbog učešća u Topolskoj buni. Njegov grob se nalazi na Jagodinskom groblju.
| Jevrem Marković | ||
|---|---|---|
| Lični podaci | ||
| Datum rođenja | 18. 5. 1839. | |
| Mesto rođenja | Zaječar (Osmanlijsko carstvo) | |
| Datum smrti | 5. 9. 1878. (dob: 39) | |
| Mesto smrti | Javor ili Aranđelovac (Kneževina Srbija) | |
| Vojska | Srpska vojska | |
| Najviši čin | Potpukovnik | |
| Godine služenja | Užička brigada II klase | |
| Nagrade | Takovski krst | |
Biografija uredi
Marković je rođen 18. maja 1839. u Zaječaru, od majke Stane Zdravković (čiji je otac bio Jeremija Zdravković tadašnja vodeća ličnost Crnorečkog okruga) i oca Radoja Markovića. Otac Radoje je bio kao mladić pisar u trgovačkoj kompaniji u vlasništvu kneza Miloša koja se bavila uvozom soli, da bi potom 1833. bio postavljen za pisara sreza vražogrnskog sa sedištem u Rgotini. Premeštaj za Jagodinu Radoje Marković je dobio 20. novembra 1851. godine i sledeće godine 12. februara postao je načelnik sreza Resavskog.
Školovanje uredi
Prva dva razreda osnovne škole pohađao je u Zaječaru, dok je ostala dva završio u Niševcima. Školovanje je nastavio u Negotinskoj polugimnaziji, dok se porodica nije preselila u Jagodinu kada je počeo da pohađa Kragujevačku polugimnaziju (1852). Četvrti razred kragujevačke polugimnazije završio je juna 1854. godine, kada je školovanje nastavio u Beogradu. Završivši gimnaziju u Beogradu, upisao je 1855. godine Vojnu akademiju, kao pitomac treće klase. Vojnu akademiju je završio 1860. godine, kao četvrti u klasi.
Služba uredi
U oficira je proizveden 17. avgusta 1860. godine i prvo službovanje mu je bilo u Beogradu, u prvom eskadronu konjičkog diviziona. Početkom septembra iste godine premešten je sa službom u Knjaževac.
Pruska uredi
Srpska vlada je poslala grupu oficira na stručno usavršavanje u Prusku, među njima je bio i Jevrem Marković. Oficiri su krenuli 1. decembra 1861. za Prusku i stigavši tamo određen je za konjičko usavršavanje. Jevrem Marković je učestvovao u Poljskom ustanku koji je počeo januara 1863. godine. Bio je komandant jednog poljskog konjičkog eskadrona, što je formacijski odgovaralo činu pukovnika. Njega su pruske vlasti uhvatile 17. aprila iste godine na delu Poljske koja je bila pod vlašću Pruske.
Povratak uredi
Jevrem Marković se vraća u Jagodinu oktobra 1864. godine pošto je izgubio državnu stipendiju zbog učešća u Poljskom ustanku. Vraćen je u aktivnu službu sa činom potporučnika u pionirskoj polubateriji. Ubrzo je postavljen za profesora u Artiljerskoj školi i dalje sa činom potporučnika. Čin poručnika dobija 1867. godine, a dve godine kasnije zbog sukoba sa namesnicima daje ostavku na vojnu službu. Radio je sa Drugom bugarskom legijom, koja je osnovana u Beogradu 1867. godine, koja je trebalo da bude okosnica bugarskog oficirskog kadra. Postao je njen komandant mesto Jovana Dragaševića. Kao komandant je ocenjen od strane Bugara kao izuzetno strog, ali pravičan. Njegova predavanja su cenjena, pa je bugarski revolucionar Vasil Levski tražio da mu nabave Jevremova predavanja koja bi služila u obuci bugarskih ustanika. Bugarska legija je rasformirana zbog nediscipline aprila 1868. godine.
Porodica uredi
Jevrem Marković oženio se Jelenom Ilkom Bajić 24. novembra 1867. godine. Nisu imali dece. Ilka je izvršila atentat na kralja Milana Obrenovića 11. oktobra 1882. godine.
Politika uredi
Jevreme Marković pripadao je levom krilu Ujedinjene omladine srpske, koja se nije slagala sa politkom kneza Mihaila. I pored toga knez Mihailo je računao na njega u planovima za oslobođenje srpskog naroda od strane vlasti. Po Jevremu Markoviću sva pitanja u Srbiji su se svodila na oslobođenje i ujedinjenje srpstva. Posle ubistva kneza Mihaila Obrenovića Jevrem Marković se izjasnio za ostanak na presto dinastije Obrenović. Pod uticajem svoga brata Svetozara Markovića i levog krila Ujedinjene omladine srpske okreće se unutrašnjim problemima Kneževine Srbije. Tada dolazi u sukob sa namesnicima Milivojem Petrovićem Blaznavcem i Jovanom Ristićem. Njih napada preko lista Pančevac tokom 1869. i 1870. godine. Prilikom izbora za poslanika Narodne skupštine 1869. godine Jevrem Marković je došao u sukob sa liberalima pa je bačen u zatvor i u Čačak premešten na službovanje. Odmah avgusta 1869. podnosi ostavku u vojnoj službi. Posle toga Jevrem se još više upleo u poltiku, podržavao je napredne omladince. Postaje saradnik prvog socijalističkog lista Radenik gde je napisao seriju članaka o opravdanosti izgradnje železničke pruge kroz Kneževinu Srbiju, gde je izrazio sumnju u korist od nje. U vreme demonstracija u Kragujevcu, poznatih kao Crveno barjače, Jevrem Marković je zajedno sa Nikolom Pašićem dolazio do Kragujevca kod Pavla Vukovića. Kandidovao se za narodnog poslanika 1871. godine iz Jagodine. Njegov brat Svetozar Marković je vršio agitaciju preko zborova u Jagodini, Levču i Jasenici. Pobedio je vladinog predstavnika na izborima Mijalka Radenonkovića sa 120 prema 108. Pošto nijedan nije imao podršku više od polovine birača izbori su ponovljeni i na kojima je pobedio vladin prestavnik usled represije lokalnih i državnih vlasti. Na sledećim izborima 1874. godine Jevrem Marković je i pored represije državnih vlasti izabran za narodnog poslanika sa 115 glasova, ali je taj njegov izbor poništen. Veliki udarac za Jevrema Markovića bila je smrt njegovog brata Svetozara Markovića 1874. godine koji je umro u Trstu. Jevrem Marrković je postao ipak narodni poslanik posle ostavke narodnog poslanika iz Jagodine 1875. godine.
Srpsko-turski rat uredi
Kada je Srbija objavila rat Turskoj 1876. godine Jevrem Marković podneo je ostavku na mesto narodnog poslanika i zatražio da ga raspored u neku vojnu jedinicu. Postavljen je u činu generalštabnog majora i bio je poslat u Šabačku brigadu koja se borila na Javor. Postavljen je za šefa štaba Ibarske vojske sredinom jula 1876. godine. Na ratištu je oboleo od dizinterije pa je upućen na lečenje u Jagodinu i Ćupriju. Odlikovan je medaljom za hrabrost i ordenom Takovskog krsta. Raspoređen je posle primirja za inspektora srpske konjice u vojnom ministarstvu 22. novembra 1876. godine. Na početku Drugog srpskog-turskog rata postavljen je za komandanta Knjaževačke vojske. Učestvovao je u oslobođenju Bele Palanke, Pirota i Niša, čak je bio postavljen za komandanta Pirota. Knjaževačka vojska je posle tih uspeha poslata da oslobađa Kosovo gde je stigla do linije Trpeza-Mačija stena-Hrtica i gde ih je zateklo primirje.
Suđenje uredi
Jevrem Marković optužen je za učestvovanje u Topolskoj buni posle čega je zatvoren i osuđen na smrt. Streljan je 12. maja 1878. godine u Aranđelovcu ispred zgrade kod mineralne vode.
U popularnoj kulturi uredi
Jevrem Marković se pojavljuje kao lik u biografskoj TV-seriji Svetozar Marković gde ga je tumačio Petar Božović.
Reference uredi
Literatura uredi
- D. Jovanović, Jevrem Marković, Ispred svog vremena, Jagodina 2009.
- Stokes, Gale (1990). Politics as Development: The Emergence of Political Parties in Nineteenth Century Serbia. Duke University Press.
