Istraga poturica
Istraga poturica [1] je naziv za istrebljenje crnogorskih muslimana, tzv. "poturica", koje su po nalogu vladike Danila I Njegoša (vladao 1697-1735) poduzeli crnogorski plemenski glavari krajem XVII [2] ili početkom XVIII vijeka.
Ovom akcijom muslimansko stanovništvo je likvidirano, ili prevedeno u pravoslavlje, a jedan broj je pobjegao u turske gradove.[3] Za izvršenje pokolja izabran je najveći hrišćanski praznik Božić, simbol mira i ljubavi među ljudima.[4]
Ovi događaji su opevani u čuvenom epu Gorski vijenac koji je napisao Petar II Petrović Njegoš.
Pozadina uredi
Oblast današnje Crne Gore je tokom 17. vijeka bila u sastavu Otomanskog carstva. U mnogim mestima su živeli muslimani zajedno sa hrišćanima. Do kraja XVII veka, domaći muslimani su neretko sa ostalim Crnogorcima učestvovali u borbama protivu turskih odreda.[5] Tako su se 14. jula 1663. nekoliko muslimana iz sela Komana (Osman Jusufov, Husein Muhamedov i drugi), zajedno sa knezom Radunom obavezali pred mletačkim sudom u Kotoru da će suzbiti svaku grupu Turaka iz Podgorice koja ne bi brojala više od 60 ljudi. Dokumenat je potpisao i cetinjski vladika.[5]
Tokom Velikog bečkog rata (1683-1699) evropske sile ujedinjene u "Svetu ligu" su oslobodile velike delove centralne Evrope od Turaka, i bitno oslabile otomansku vojnu moć. Evropske sile su vodile politiku dizanja hrišćanskog stanovništva na ustanak protiv Otomanske države. 1690. godine patrijarh Arsenije III Čarnojević, na poziv cara Leopolda I je pobunio srpski narod protiv Turaka, ali je nakon sloma ustanka usledila velika seoba Srba sa Kosova u Ugarsku.[6] Tokom istog rata, na inicijativu Mletačke Republike javlja se pokret za oslobođenje Crne Gore od Turaka.[7] Pokret u početku nije postigao uspeh, ali je napravio veliku omrazu između hrišćana i muslimana u Crnoj Gori. Ohrabreni vojnim uspesima hrišćanskih zemalja, crnogorski pravoslavci su nameravali da se oslobode tako što bi domaće muslimane pokrstili ili ih istrebili.[7]
Prema Marjanoviću, crnogorski muslimani su bili uspeli da podignu džamiju i na Cetinju, nakon čega se vladika Danilo rešio na njihovo istrebljenje.[8] Marjanović navodi da su Turci "na prevaru uhvatili vladiku i bacili ga u tamnicu u Skadru, odakle se otkupom spasao". Nakon izlaska iz tamnice, Danilo "uvide da više pravoslavni i poturice ne mogu zajedno živeti", te u sporazumu sa plemenima i bratstvima, gde još nije bilo "poturica", priredi pokolj.[8]
Tok događaja uredi
Akcija protiv domaćih muslimana je, prema predanju, izvedena pred zoru uoči Božića. Postoje nesuglasice oko same godine pokolja, pa se tako navode 1702[9], 1707[7][8], 1709.[3] ili 1711.[10] godina. Glavni pokretač ove akcije bio je vladika Danilo Šćepčević, rodom sa Njeguša, koji je izabran za crnogorskog vladiku 1697. godine, a hirotonisao ga je Arsenije III Čarnojević 1700. godine u Sečuju.[7]
Vladika Danilo je okupio plemenske glavare i naložio im da istrebe "domaće Turke" koji se ne htedoše pokrstiti.[8] Srpski istoričar Vladimir Ćorović navodi da su akcijom rukovodili Vuk Borilović i braća Martinovići, zajedno sa nekoliko vladičinih ljudi.[7] Na Božić, pre zore, oni su pobili sve cetinjske i ćeklićke muslimane, koji nisu pristali da se pokrste. Prema Ćoroviću, akcija je s crnogorske strane prošla gotovo bez žrtava; ranjen je bio samo jedan vladičin momak.[7]
Tokom narednih dana, oko Nove godine, pravoslavni Crnogorci su proterali muslimane iz okolnih naselja (Dupilo, Crmnica, Rijeka Crnojevića, itd.) ohrabreni pogibijom "Turaka" na Cetinju. Na brdašcu u blizini Virpazara se nalazila tvrđava Besac gde su muslimani pružili žestok otpor, te je oko "sedamdeset Srba iz Dupila" poginulo tokom borbi.[9]
Akcijom vladike Danila "očišćena je bila okolina Cetinja, plemena: Njeguši, Ćeklići, Brajići, Cuce, Grbljani itd., a u krajevima bliže Skadru ostali su poturice i dalje".[8] Prema Stamatoviću, tokom ovih događaja je desetak bratstava iz okoline Cetinja, čiji je osnov prezimena i dalje muslimanski, "vraćeno u staru vjeru".[3]
Uspeh koji je vladika Danilo pokazao istrebljenjem poturica učinio ga je starešinom i svetovne vlasti u Crnoj Gori.[8]
Kulturne reference uredi
U Njegoševom Gorskom vijencu, istraga poturica je predstavljena kao epohalan događaj po Crnu Goru, od kojeg datira njeno oslobođenje. Danas u Virpazaru, ispod sravnjenog grada Besca, stoji mermerna ploča na kojoj su ispisani sledeći Njegoševi stihovi: [11]
- Po Crmnici Turke isjekosmo
- i grad Besac s zemljom izravnismo
- sad ti nema u našu nahiju
- obilježja od turskoga uha
- do trupine ali razvaline.
- (U potpisu: P.P. Njegoš – Narod Crne Gore 1997. god.)
Savremena tumačenja uredi
Među naučnicima ima sporenja je li "istraga poturica" bila jednokratan događaj sa širokim zamahom (neka vrsta crnogorske vartolomejske noći), ili duži proces. Postoji i tumačenje da "istraga" poturica iz Crne Gore predstavlja niz mjesnih sukoba s muslimanima, koji su imali za posljedicu njihovo iseljavanje, a djelimično i pokrštenje, a dešavali su se u toku dosta dugog vremenskog perioda: "od crnogorskog ustanka (1684-1685), pa do u drugu polovinu 18. vijeka".[12] Neki srpski istoričari naglašavaju da je sam događaj bio "izrazito lokalnog karaktera", ali je njime započet proces koji će trajati kroz ceo 18. vek .[13]
Srpsko-slovenački publicista Pavle Rak ovaj božićni pokolj muslimana navodi kao drastičan primer "totalne inverzije smisla Božićnog praznovanja koje bi celom svetu trebalo da donese mir Božiji", čime Srpska pravoslavna crkva radi ostvarenja svojih političkih ciljeva odustaje od samih hrišćanskih vrednosti.[14]
U nekim bošnjačkim krugovima istraga poturica se navodi kao Drugi genocid nad muslimanima Balkana.[10]
Povezano uredi
Izvori uredi
- ↑ Arhaični pojam "istraga" znači "zatiranje traga" i ne podudara se sa suvremenim značenjem.
- ↑ Prema Njegoševom datiranju zbivanja u Gorskom vijencu.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Aleksandar Stamatović, Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića Arhivirano 2011-09-16 na Wayback Machine-u (pristupljeno 23.05.2010.)
- ↑ Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine Arhivirano 2012-12-14 na Wayback Machine-u (str. 89.)
- ↑ 5,0 5,1 Sl. Mijušković, Jedan prilog istoriji Crne Gore; Istorijski zapisi, Cetinje, 1953. VI, sv. 1.
- ↑ Vuk Karaždić, Opisanije naroda - Pregled stare istorije
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Vladimir Ćorović, Oslobođenje Crne Gore
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 dr. Čedomir Marjanović, „Istorija srpske crkve“, knj. II, Srpska crkva u ropstvu od 1462-1920. Beograd. „Sv. Sava“, 1930. str. 56-57.
- ↑ 9,0 9,1 Земљопис Књажевине Црне Горе
- ↑ 10,0 10,1 prof. Rizah Gruda: DESET GENOCIDA NAD MUSLIMANIMA BALKANA[mrtav link]
- ↑ „dr Esad Bajtal, GOR'KI VIJENAC kroz prizmu postgenocidnog iskustva Sreberenice”. Arhivirano iz originala na datum 2017-04-29. Pristupljeno 2010-05-21.
- ↑ Dr Đuro Batrićević: Crnogorsko pleme Ćeklići, bratstvo Gvozdenovići
- ↑ Crna Gora od kraja XV veka do 1914. godine
- ↑ Žanrovske metamorfoze kosovskog zaveta
Literatura uredi
- Čedomir Marjanović, Istorija srpske crkve, knj. II, Srpska crkva u ropstvu od 1462-1920. Beograd. „Sv. Sava“, 1930.
- Slavko Mijušković, Jedan prilog istoriji Crne Gore; Istorijski zapisi, Cetinje, 1953. VI, sv. 1.
- Gligor Stanojević, Crna Gora u doba vladike Danila. Istorijski Institut Crne Gore, Cetinje, 1955.
- Vladimir Ćorović, Istorija srpskog naroda poglavlje Oslobođenje Crne Gore
- Aleksandar Stamatović, Kratka istorija Mitropolije Crnogorsko-primorske (1219-1999)