Historija Balkana

Balkan do 1815

Balkan od bronzanog doba do dolaska Slavena

Do bronzanog doba

Balkan u srednjem vijeku

Vizantija 1025. godine

Balkan od 1815 do 1914

Balkan poslije 1914

Balkan do 1825

Od početka 19-tog vijeka za ovaj deo Evrope u upotrebi je ime Balkan (turski:planina), Stari naziv ovog poluostrva bio je Helm ili Helmsko poluostrvo. Helm (hum) je drevna srpska reč i označava neki brdovit ili planinski predeo.Ova reč ima isto značenje u svim slovenskim jezicima. Istog porekla je i ime Homolje. Homoljske planine pripadaju vencu planina oko Stare planine koja je upravo u 19. veku nazvana Balkan. Poluostrvo se pretapa postepeno u Evropski kontinent tako da mu je teško odrediti tačne granice ali ćemo predpostaviti da se odnosi na teritoriju Grčke, Albanije, Bivše Jugoslavije, Bugarske i Rumunije. Balkansko poluostrvo je naseljeno od Starog kamenog doba (200,000-100,000 godina prije nove ere), ali se ne zna za postojanje kontinuiteta.

Minimalne industrije neandratalskog čovjeka iz ranog dijela posljednjeg ledenog doba 70,000-40,000 prije nove ere su dobro predstavljene. One su praćene ostacima od Novog kamenog doba (Aurignacian and Gravetian,40,000-8,000 prije nove ere) koji su povezani sa modernim čovjekom (Homo sapiens). Od toga doba možemo naći evidenciju o postojanju sakupljača hrane (klesani kamen) koji su živjeli u pećini poslije ledenog doba, što se poslije nastavlja u početak proizvodnje hrane.

Razvoj u Novom kamenom dobu oko 7,000 godina prije nove ere se karakteriše povećanim sedimentima koji su se odnosili na pripitomljavanje životinja i uzgajanje biljaka koji su s druge strane omoguđavali postojanje većih naselja. Od toga vremena, možemo govoriti o postojanje kulture Balkana.

Stara Evropska civilizacija

Zajedno sa istočnom centralnom Evropom Balkan je kolijevka najranije Evropske civilizacije (7,000-3,500). Stara Evropska civilizacija nije samo lokalni odsjev velike civilizacije Bliskog Istoka nego jedna osnovna kultura sa sopstvenim korjenima. Stari Evropljani su otkrili kopar i stanovali u manjim naseobinama koje su bile specijalizovane i imale su religiju i čak pismo.

Stara Evropska kultura se mogla podijeliti u sopstvene grupe: 1. Egejska i Centralni Balkan, 2. Jadransko more, 3. Srednji Dunav, 4. Istočni Balkan i 5. Moldavijska-zapadno Ukrajinska. Prvi region predstavljaju kulture Novog kamenog doba u prostorima sadašnje Grčke, bivše Jugoslavije (izuzev Jadranski dio), jugoistočne Mađarske i zapadne Rumunije čiji su ostaci pronađeni u Vinči, Butmiru i Tisi. Drugu grupu predstavlja obojena grnčarija nađena s obje strane Jadrana koja uključuje Matera-Serra d Alto u južnoj Italiji i Danilo u Dalmaciji. Treća grupa uključuje Langzel kulturu u srednjem Dunavskom bazenu, koja je slična Jadranskoj. Četvrta grupa je predstavljena sa lokalnim tradicijama u umjetnosti: Hamangija na obali Crnog Mora, Karanovo u Tračkoj, te Bojan i Gumelnita kompleksi nađeni u Makedoniji, Bugarskoj i Rumuniji. Petu grupu u Moldaviji i Ukrajini je pratilo formiranje Kukuteni (Tripolye) civilizacije.

Novo kameno doba je ostavilo veoma slične ornamente koji su uključivali: polirane kamene sikire, zemljane ornamente, lopatice od kosti, vaze oblikovane kao ptice. Zemljane i mramorne figurice su predstavljale Božice. Bila je poznata Zmijska Božica, Ptičja Božica i Velika Božica i njihove simboličke životinje u obliku ptice, žabe, pčele, leptira, jelena, medvjeda i psa. Također su se mogli pronaći figurine koje su predstavljale muško božanstvo. Vretena i tkani materijali na osnovama grnčarije svjedoče da im je bilo poznato tkanje. Tipična je bila poluokrugla vaza, na prstenastoj bazi sa crveno na bijelom ili bijelo na crvenom, dekoraciji. Groblja su bila nepoznata i sahranjivali su se unutar naselja. Djeca su sahranjivana u šrinama jajolikog oblika. Kuće su bile kružno, sa centralnom strukturom, ili paralelno orjentisane. Najčešće su bile polu-ukopane u zemlju sa drvenim osloncima, a u obliku pravougla. U primorskim krajevima kuće su imale kamene temelje.

U 1961. godini su otkrivene 3 glinene ploče sa slikovnim pismom u Tartariji, Transilvanija čija se osobine poredile sa Mezopotamijskim iz 3,000godina prije nove ere. Međutim, radio-aktivni karbon i grafička istraživanja su potvrdila da su morale nastati u 6,000 godina prije nove ere u regionima centralne i istočne kulturne civilizacije Balkana sa kojim definitivno počinje razvoj linearnog pisma.

• Centralni Balkanski region: Proto-Sesklo i Starčevo. Najranija naselja u Egejskom i centralnom Balkanu su nazvana prema jeziku zemalja u kojima su pronađeni ostaci: Proto-Sesklo, Starčevo, Koros, Kris ali su to regionalne variante raširenih kultura u to doba.

Osnova se zasniva na Emeru, što je primitivna vrsta žita i na pripitomljenoj ovci ili kozi. Prema ostacima kostiju se to ne može utvrditi jer su slični. Zato što nijedna od njih nije bila prisutna za vrijeme Pleistocena(ledeno doba) pretpostavlja se da su životinje uvezene iz Anatolije ili sa Bliskog Istoka odakle potiču. Njihova prisutnost govori o etničkim pokretima koji su zatrli ostatke kulture Srednjeg kamenog doba u dodiru sa ranim uzgojem životinja. Karbonske studije pokazuju da su Tesalijske i Makedonske prije keramičke i rane keramičke strane bile prva Evropska naselja. Iskopavanja napravljena između 1965 i 1971 na Dunavu iznad Željeznih vrata daju nam novi pogled na razvoj društva u Novom kamenom dobu. Najniže iskopine pokazuju stalna naselja bez keramike. Njihova osnova je ribolov i lov sa psom, tada jedinom domaćom životinjom. Mlađi slojevi pokazuju ta naselja sa žitom i kozama. U Starčevu su poljoprivrednici uzgajali krave i svinje, te lovili ribu i životinje. Najproučavanija iskopavanja su bila u Lepenskom Viru obavljena od D. Srejovića u 1965-1969 i Padina, koju je kopao B. Joranović u 1968-1971.

Sesklo. Materijali karakteristični za ovu stranu su otkriveni kroz cijelu Grčku. Većina govori o novim naseljima koja su proširena i kojima je povećana gustina naseljenosti.Početak ove faze karakteriše pojava bijele grnčarije, dekorisane plamenom i stepeničastim dizajnom, bojene tamno crvenim. Oblici su bili razni. Iskopine u Otzaki, u Tesaliji pokazuju razvoj grnčarije u tri faze. Kuće su bile konstruisane od cigle od blata i stajale su u dva reda. Temelji su bili kameni.

Vinča. Iskopavanje u Vinči je najbolje dokumentovano. Dokazi o životu toga naselja iznose 7 metara slojeva ponad Starčeva. Iskopavanje je vršio arheolog Miloje Vasić između 1908-1932. Lijepe vaze iz Vinče su bile narandžaste ili crne a dekorisane sa plitkim linearnim kanalima.

Porijeklo ovakve robe ne treba tražiti dalje od doline Marice. U svome vrhuncu Vinča je zauzimala prostore od Rodopa pa do Banata, zapadno do srednje Bosne a istočno do zapadne Bugarske, jugozapadne Rumunije i Transilvanije. O povećanom prometu svjedoče Egejske školjke od kojih su se pravio ukras i nakit. Ova iskopina zauzima ništa manje nego 20 hektara od riječne obale sa kućama organizovanim u dva reda.

Uporedan sa tim širenjima je bio i umjetnički razvoj koji se pokazivao u broju figurica i drugih ritualnih objekata. To opet svjedoči o stapanju kultura i povećanom duhovnom životu. Umjetnost Vinče se može raspoznati više od milenijuma, za razliku od drugih, što opet nameće pomisao da su ona vremena bila mirna.

Tisa. Ova naselja su bila istovremena kao i u ona u Vinči. Osnovna je razlika je što su kuće daleko grublje pravljene, poluukopane u zemlji gdje su se vidjeli samo krovovi. Osnovna je razlika što je proizvodnja mlijeka bila bez presedana za tadašnje vrijeme.

Butmir. Unutrašnje Bosanska varijanta Vinče je imala dokaze o prozvodnji kopra. Ova strana je iskopavana 1893-1896 od W. Radimsky i F. Fiala. Pronađen je veliki broj skulptura i fine keramike, uključujući crnu poliranu sa trouglima i spiralom a obojene crveno i bijelo. Na Obru II, nastavku Butmira u šumskoj atmosferi iskopavanom 1967-1968 od A. Benca i M. Gimbutasa, pronađeno je da su više od polovine domaćih životainja bile krave i da se puno lovilo. Kukuruz je bio osnovna namirnica a bilo je hmelja i graha. Na samom Butmiru su pronašli sjeme kruške i jabuke. Na Obru II, nađene su kuće 15 metara dugačke koje su imale peći za kruh u obliku saća, drvene platforme, rupe za pepeo, vaze za ostavu, vretena i oruđe. Kalibrirani radioaktivni karbon datira ta tri mjesta između 5,000 i 4,000 godina prije nove ere.

• Jadran. Impresso. Rana kultura Novog kamenog doba je karakterisana sa robom koja je bila ukrašena školjkama ili tučena. Jednostavni ornamenti i uzgajanja životinja se smatraju karakterističnim za morsku plovidbu i razmjenu duž mora. Impreso kultura se smatra jednom značajnim dijelom kompleksnog i radnog Mediteranskog svijeta. To bi mogli biti ostaci kulture srednjeg kamenog doba koji su nestali. Naselja su karakterisana pećinskim i otvorenim naseljima, kao ono u Smiljićima koja su bila opkopana.

Danilo.Početak ove kulture karakteriše pojava crveno na krem obojene robe, sa geometrijskim motivima sličnim onim u Sesklu. Ova je kultura cvjetala krajem 6-tog i u početku 5-to vijeka sa izraženim kontaktom sa Grčkom i Južnom Italijom.

• Srednji Dunav. Lokalno stanovništvo kromanjomskog tipa je živjelo u ovom prostoru do 5-tog milenijuma kad su se špočeli osjećati povremeni uticaji Lengzel kompleksa iz zapadne Mađarske koja pokazuje drugačije umjetničke i arhitektonske osobine. Oni opet pokazuju sličnost sa naseljima u centralnoj Evropi i više sa Jadranskim regionom. Zbog opkopavanja naselja, novog oblika vaza i držača za voće upoređuju ih sa Danilo kompleksom. To opet može ukazati da je bilo pokreta sa Jadranske obale do Save i u region istočno od Alpa. Naselje je uzgajalo žitarice, držalo krave, ovce i svinje te lovilo.
• Istočno Balkanski predjeli. Ova civilizacija počinje od 6-tog milenijuma u dolini rijeke Marice. Najpoznatije strane su: Karanovo, Azmak i Kazanluk. Karanovski predjeli I-VI usvojeni su kao mjerilo vremena a rimski brojevi I do VI kao broj sloja gdje su oni niži brojevi najstariji.

Karanovo I-III. Pravilne jednosobne kuće dugačke 6 ili 7 metara prema strani, sa debelim zidovima i unutrašnjom peći su bile poredane u paralelnim redovima. Keramika je bila slična onoj u srednjem Balkanu a bogato oruđe uključivalo kamenje za mljevenje žita i prerađene rogove od jelena koji su imali zupce. To možemo govoriti o mješovitoj zemljoradnji. Grnčarija je bila cilindrična i u obliku kruške što je karakteristična i za Veselinovo. Elementi ove kulture su nošeni, najvjerovatnije kroz pokret ljudi sjeverozapadno u donji Dunav i južno do Rodopa do istočne Makedonije i trakije. Na sjeveru se neka nadiruća kultura je došla u kontakt sa Humangija grupom na Crnom Moru i sa linearnom kulturom centralne Evrope i donijela te uticaje u Karanovo. Na taj se način formirala kultura Bojan(po ostrvu u Bugarskoj). Vadastra kultura u Rumuniji je sestra ovoj.

Bojan. Ljudi ove kulture su uzgajivali žitarice, držali svinje, ovce, koze i najvažnije krave. Kuće su bile organizovane u paraleli i bile opkopane. Grnčarija je bila bijela sa meandrom. Ima pet različitih slojeva. Kroz svoju drugu fazu kultura se širila do Moldavije na sjeveroistoku, utičući na razvoj Kukuteni civilizacije. U njoj se može otkriti rani razvoj metalurgije. Kasniji slojevi otvaraju religiozne objekte i 2 pilara. Skeleti na velikom groblju u Černici ukazuju na tipične niske ljude Mediteranskog tipa.

Gumelnita. Napredni znaci istočne Balkanske kulture su pronađeni na najmanje 500 mjesta u Rumuniji, Bugarskoj i istočnoj Makedoniji. Gumelnita se nalazi kod Bukurešta a ostale važne strane su: Kascioarele, Tangiru i Hirsova, Ruse i Hotnica, Sitagroi i Dikili Taih. Ova kultura je okupirala sela i male gradove po hiljadu godina ili više. Keramički modeli kuća pokazuju okrugle prostore, prozore, malterisane zidove bojene u crveno, žuto i bijelo. Oni govore od dvospratnicama. Osjeća se veliki napredak u prozvodnji keramike da se predupredi oksidacija, metalne proizvodnje od kopra i željeza što predpostavlja podjelu zanata u nekom smislu. Zlato se donosilo iz Transilvanije a kopar iz Karpata.

Humangija. Ova naselja i groblja su nađena duž obale između Bugarske i Ukrajine. Najviše informacija dolazi iz groblja na Černa Voda gdje je bilo nekih 350 grobova. Ti ljudi su živjeli od mješane zemljoradnje ali su isto lovili ribu u dubokom moru. Figure koje rađene su imale karakter plodnosti, bez lica. Maljebezlične su bile dvije figurine koje su predstavljale mušku sjedeću i žensku ležeću figuru koje su imale masku.

Balkan od bronzanog doba do dolaska Slavena

Stare Evropske kulture su se razvijale u urbane ali je njihova moć neprestano bila uzurpirana upadanjem polunomadskih grupa iz područja ruske stepe tokom 3,500 godina prije nove ere. Njihova kultura je nazvana Kurgan zbog njihovog sahranjivanja u tumulusima koji su pokrivali grobove u dubokim slojevima. Ta kultura se pokazuje osnovom za Praindoevropski jezik koji je rekonstruisan pomoću običnih riječi. U periodu od 3,500-2,300 godine njegovo prisustvo je pronađeno u tragovima a poslije 2,300 njihov dolazak je dokumentovan u Egejskim i Jadranskim regionima. Promjene u socijalnoj strukturi, ekonomiji i religiji pokazuju da su to bili ljudi sa različitim načinom života. Novi centri moći se razvijaju i Vučedolu (kod Vukovara) i Nagyarpad (kod Pečuha). Kulturno jedinstvo od Dunavske ravnice do Makedonije je iskazano još prije 3,000 godina prije nove ere: Černa voda u Dobruji, Ezero u Bugarskoj, Kotofeni u Transilvaniji i Baden u srednjem Dunavskom bazenu.

Do 2,000 godine formirane su Ilirske, Armenijske, Venetianske, Frigijske, Mizijske, Dačanske, Tračanske i Grčke govorne grupe čija je osnova ista jezična porodica. Oni su imale vojnu aristokraciju, mala sela, brdske tvrđave, konje i vozila. Arheološki kompleksi su kopani u Otomani i Wietenberg u Transilvaniji, Monteoru u Moldaviji, Tei u donjem dijelu Dunava i Trakiji, te u Panoniji. Transkontinentalna trgovina Baltičkim amberom i Transilvanijskim i Micejskim zlatom i bronzom imala je bogatu evidenciju u 17-tom i do 15-og vijeka prije nove ere.

Oko 1400 godine ljudi koji su gradili tumuluse (Kurgan) su proširili svoj uticaj preko cijelog srednjeg Dunavskog bazena do Jadranske obale. Kao ljudi polja urni oni su izazvali upliv na Balkanu u Anatoliji i u istočno Mediteranskom području prije i oko 1,200-te godine prije nove ere. Njihovi grobovi i posuđe su nađeni u Makedoniji, dok je njihovo oružje nađeno u Grčkoj, Kreti, Kipru, Siriji, Palestini i Egipstu. Uništenje Micejske kulture se pripisuje invaziji ljudi polja urni kroz Balkansko poluostrvo i Jadransko more. Ljudi polja urni su govorili Indo-evropskim jezikom i pretpostavlja se da se bili preci Venećanskome i možda Frigijskom, Mizijskom i Armenijskom. U prethodnim istraživanjima je bilo predpostavljeno da su oni bili Iliri, ali to ime je vrlo široko korišteno i ne smije se pomiješati sa pravim Ilirima koji su bili poznati kao stanovnici Dalmacije, Bosne i Hercegovine a poznati su bili još za vremena Heroda. Taj period upadanja i migracije urnskih ljudi (pogrešno nazvan Egejska) imao je za rezultat istjeravanje Frigijskih, Mizijskih i Armenijskih ljudi u Anatoliju, uništenje Hetitskog kraljevstva, spajanje Dorana sa Grcima, uvođenje željeznog doba i novu etničke pokrete na Balkanu.

Iliri i Tračani kroz prvi milenijum prije nove ere. Pravi Iliri su okupirali zapadni dio bivše Jugoslavije,Albaniju i Epir, sa granicom Morava-Vardar na istoku; sjeverozapadno do jugozapadne Rumunijue. Plemena sjeverno od Save, Venećanci i Panonci su tretirana kao sjeverni Iliri. Generalno ime za njih u periodu od 750 do 450 godine je bilo "Ilirian Hallstatt". Eksploatacija željezne rude, naročito u sjevernozapadnoj Bosni je povećavala trgovinu. Od 7-og do 5-og vijeka su iznikli jaki plemenski centri, zajedno sa aristokratijom, što potvrđuju prebogati kraljevski grobovi. Samostalnost ove kulture se održala premda je imala na njih uticaja kultura Grčke i Jadranskih kolonizatora oko 600 godine. Glasinac, Ilirski centar u blizini Sarajeva je pokazao jedan miran razvoj sve do perioda od Kelta u 4 vijeku prije nove ere.

Od kasnog 6-og vijeka Grčki uticaj se ogleda u majstorskim djelima koji su došli iz sjeverne Italije. Tom poeriodu pripada trezor sa Trebeništa kod Ohridskog jezera, koji uključuje veliki bronzani krater (mjesto gdje su se mjuešali metali). Grčki uticaj je porastao od 4 vijeka poslije formiranja gradova na Jadranu: Issa, Pharos, Corcyra Melaina, Salomae, Epidaurus, Iader i Tragurion. Pisana dokumentacija o Ilirskom kraljevstvu sa Grčkim svijetom se javlja krajem 5-og vijeka. Njegov glavni grad je bio Skodra. Prije nego je Ilirija pripala pod Rimsko kraljevstvo u 168-oj godini prije nove ere, bila je vođena sa 15 monarha koji su nosili Ilirska imena.

Tračka kultura formirana u bronzanom dobu se miješala sa onom nomadskih plemena iz Ukrajine. Tome miješanju svjedoče ostaci u Noua, datirani u 12-tom vijeku prije nove ere. To se smatra osnovom Dačko-Tračke kulture. Česti upadi nomadskih plemena sa sjeveroistoka su donijeli Kavkaske elemente u umjetnost i proizvodnju oružja. Taj se period zove Tračko-Cimerijan jer se poklapa sa porazom Cimeranijske grupe sjeverno od Crnog mora od Skita ali o tome nema evidencije. Pravi Skiti su se pojavili sredinom 6-og i početkom 5-og vijeka ali nije bilo sve do 4-tog da su oni se počeli nasilno useljavati na teritoriju. Taj je pokret formirao Tračko-Skitski stil u umjetnosti.

Krajem 7-og i početkom 6-og vijeka Grci su formirali mnoge gradove na sjeveru Crnog mora: Apollonia Pontica, Mesembria, Odessus, Callatis, Tomis i Istria. Grčki uticaj je od velike važnosti jer su oni uveli grnčarski točak i štampanje novca, koje su oni sami posudili od Lidijaca u Anatoliji. Grci su bili zainteresovani za timber i žito iz Moldavije i Ukrajine i srebro i zlato iz rudnika u jugozapadnoj Tračkoj.

Dačani, sjeverni Tračani, su poznati iz Grčkih pisaca u 4-tom i 3-ćem vijeku: Homera, Herodota i Xenofona. Tračanske vođe su predstavljene na Grčkim vazama sa kapama od krzna, dekorativnom odjećom i kožnim čizmama. Društvo se dijelilo na vođe, ratnike, obične ljude i robove. Sredinom 5-og vijeka prije nove ere stvorena je prva Tračka država u dolini Marice koju je vodio Odrizijan kralj Teres. Odrizijan kralj Sitalces se udružio sa Atenom i u 429 godini prisvojio Makedoniju. Prije sredine toga vijeka Filip II od Makedonije je donio jedinstvo između Trakije i Albanije i nova sila-Makedonija se pojavila. Filipov sin Aleksandar III Veliki je prešao donji Dunav u 335 godini i napao Getae.

Na početku 3-ćeg vijeka horde Keltskih ratnika su počele da se pojavljuju istočno od Tise i napreduju prema Olteni i Transilvaniji. Taj pokret ima tragova u ostacima ratničkih grobova. Kelti su bili vojno moćniji jer je njihovo željezo bilo naprednije. Keltski ljudi su bili prisutni u Rumuniji vijekovima prije toga ali je ovaj pokret donio razvoj rala što je pospješilo zemljoradnju. Keltski uticaj je ostavio traga i u Getsko-Dačanskim srebrninama i kovanju novca. Južni val Keltske invazije je prekinut kod Delfa u zimu 279-278. Dačka država se protezala između Rijeke Tise i donjeg Dunava između 200 i 31 godine i bila najjača za vrijeme Burebistasa (60-44)

Pobjeda Rima i barbarizacija. Kad se Makedonija smrvila, Tračani, Iliri i Dačani su ostali sami da se bore sa dolaskom Rimljana na kraju 3-ćeg vijeka. Tračani i Iliri su se međusobno ujedinili i patili za 150 godina. Južni Iliri su bili pobjeđeni i pripojeni 168 godine ali su se trpljenja nastavila do 6-ste godine kada ih je potpuno podredio Tiberije (kasnije imperator). Teritorija Jadrana, Dalmacije, Iapode i Liburnije je bila ujedinjena u Rimsku provinciju Iliricum. U 29 godini prostor između Dunava i Balkan planine je osvojio Krasus i nazvan je Mezija a južni dio je pripojen Tračkoj provinciji. Domicijanova expedicija protiv Dačana je 85-e konsolidovala njegovu poziciju sjeverno od Dunava. U 89-toj godini kralj Dačana, Decebalus je bio prisiljen da se udruži sa Rimom protiv Germanskih Makromana, Kvada i Iranskih Samarićana koji su dolazili iz stepe.

Proces romaniziranja je bio sličan drugima. U Rumuniji Latinski jezik je potpuno zamijenio Dački i Tračanski. Trgovina i zanati su cvjetali. Trgovačke rute su povezivale rastuće gradove. Sjeverni put je vezivao: Sirmium, Singidunum, Viminacium i Ratiara. Južni put je povezivao Stobi i Skupi. Istočni put je vodio u Sardicu (Sofija) kroz Naissus i Margum do Viminaciuma na Dunavu. Na zapadu su putevi spajali Salonu i Narina na Jadranu, kroz Bosnu, do Sirmijuma. Ekonomski napredak je bio najočigledniji u drugom vijeku kada je Rim postao decentralizovan i umjetnost kosmopolitanska. Na kraju trećeg vijeka Sirmijum je postao prestonica. Dioklecijan je sagradio svoju palatu u Saloni a zvanična umjetnost je stvarana u Dalmaciji, Meziji i Panoniji. Od vremena Marka Aureliusa imperija je živjela pod zaštitom Ilirsko-Tračke armije. Kad je Konstantin I ozvaničio Konstantinopolj kao drugi Rim, u 330 godini, istočni dio se rastavio na dva dijela. Trakija je bila priključena prefekturi Orijenta a ostatak Balkana prefekturi Ilirije.

U trećem vijeku Gotski narodi su se počeli pojavljivati na granicama. Oni su 214 osvojili Daciju od Rima a nakon toga napadali Tračane. Njihova država se razvijala skoro 200 godina dok nije došlo do invazije Huna. Upropaštavanje države prolaskom Huna, praćenih Bugarima u 5-tom i Avara u 6-tom, pripremalo je teren za dolazak Slovena sjeverno od Karpata u Ukrajini.

Balkan u Srednjem vijeku

Sa naseljavanjem Germanskih Ostrogota u Italiju i raspadom Zapadnog Rimskog Carstva u zadnjim dekadama 5-tog vijeka, Balkan se ponovo našao pod kontrolom Istočnog Carstva u Konstantinopolju, barem teorijski. Upadi nomadskih naroda u tome vijeku su ostavili Balkan upropašten i nedovoljno naseljen što je opet, sa svoje strane, otvaralo mogućnosti za nove upade ali i stalne naseljenike. Kao pripadnici Indievropske zajednice, Slaveni su se smjestili kroz središnji dio Poljske tokom velikih predhistorijskih migracija. U prirodi domaćinski ljudi, sa kulturnim tradicijama u zemljoradnji, stočarstvu, lovu i ribolovu, Slaveni su lako postajali žrtve prvobitnim nomadskim plemenima, strogo ujedinjenim, koji su gotovo potpuno obrisali Evropu. Osnovni razlog zbog kojeg su se nomadi dolazili do vlasti nad klanovima je bio što su oni bili uvijek demokratski, to jest postojao je župan i to je sve. Kao vazali susjednim grupama, Sloveni su se proširili u Južnu Rusiju i Panoniju. Iz ta dva predjela oni su nastavili sistematičan pokret na Balkan. Do 517-te godine oni su prešli Donji Dunav i dolazili do Trakije,Makedonije, Tesalije i čak Epira. Gotovo istovremeno, drugi su naseljavali sjeverozapadni korner Balkana prema Dalmatinskoj obali. Zbog nedostatka sopstvenih trupe koje su bile angažovane u doba Justinijana I, Istočno kraljevstvo je imalo za cilj da ponudi Slovenima status plaćenika Foederata kako bi mu čuvalo granicu. Za divljenje, oni su postali vazali Avarima, plemenu Azijskog porijekla koje se pojavilo na Južno-Ruskoj stepi.

Avari, slični Hunima, su pokušali da slijede puteve prethodnika. Istjerujući ostatke Germanskih plemena iz Panonije, oni su tu formirali državu koja je logično kontrolisala Slavene u Češkoj i Slovačkoj, Balkanu, Donjem Dunavu i Južnoj Rusiji. Udruženi, oni su počeli kontrolisati predjele do Peloponeza i istočno sve do velikog Tračkog zida, prve linije odbrane Konstatinopolja. Uobičajeno im je bilo da se Sloveni nastane u porušenim selima. Tek nakon 591 godine, Vizantijska odbrana je proradila ali je je tada za njih već bilo kasno. Razljućeni, oni su u 602-oj godini potukli Avare i protjerali ih iza Dunava, dok su Sloveni neprimjećeni naselili Balkan. Ostaci lokalne poljoprivredne kulture su djelimično ostali u njihovim naseljima ali je veliki broj stanovništva koji je govorio Grčki i Latinski potražio zaštitu u gradovima. Sigurnost ni tim gradovima nije bila garantovana i uskoro nije ostalo ni manje ostrvo da pripada Imperiji. Singidunum, Sirmium i Naissus su tada pali pod Slovene. Od toga vremena Balkan se naziviao u izvorima kao Sklavinija i nije pripadao u reorganizovanu Imperiju. Čak šta više Heraklius je plaćao velike iznose novca Avarima, da spriječi nasrtaje, kad su ga napadali iz Perzije, kako bi sačuvao Konstantinopolj.

Ipak, 626 godine snaga Konstantinopoljskih zidina zajedno sa velikom Vizantijskom navalnom moći je dala Imperiji iznenađujuću, ali sigurnu pobjedu nad udruženim Avarima i Perzijancima. Od toga momenta nadalje obje ove države su počele propadati. Avarska država je slabila već ranije zbog pobuna Slovena u Češkoj ali se taj raspad nastavio kada je Car Heraklius pozvao dva jaka Slavenska plemena iza Karpata, Hrvate i Srbe da nasele sjeverozapadne dijelove Balkana koje su držali Avari. Podržavani Vizantijskom mornaricom i sa nekoliko utvrđenih gradova koji su ostali na Dalmatinskoj obali, ta su plemena prvo preuzela kontrolu nad Dalmacijom a ond nad teritorijama koje sada nose njihova imena. Jednom naseljena, teorijski kao Vizanstijski vazali, oni su se pomiješala sa ranijim Slavenskim doseljenicima.

Grčka od 7-og do 15-og vijeka

Od 7-og vijeka nadalje južni Balkan (Trakija, južna Makedonija i Grčka) se počeo ponovo integrisati ne samo u Vizantijsku upravu i kulturno preporođenje nego i u Grčki jezik.Najvažniji faktor u toj reintegraciji je bila Kristijanizacija novih doseljenika. Uporedo sa Vizantijskom crkvom su dolazili i predstavnici nove vlasti (Teme). Prisustvo Grčkog stanovništva sa Slovenima je dovelo do novog raseljavanja u gradove. Povremene vojne akcije su samo tome doprinosile. Krajem 7-og vijeka teme su postojale u Trakiji i jugoistočnoj Grčkoj a do 9-tog u Peloponezu, Makedoniji i duž čitavog južnog Balkana. Istorija predjela koji zauzima današnja Grčka je zapravo istorija regije Vizantijskog carstva. U tom periodu taj predio je izdržavao napade iz Bugarske i Srbije i sa zapada. Normanski vladari u Siciliji su smatrali Grčku vratima za ulazak u Vizantiju. Stoga su na Grčku uspješno napadali tri puta. Francuske i Italijanske vođe Črtvrtog Krstaškog Rata nisu imale mnogo problema da uspostave kontrolu. Boniface of Montferrat je krunisan za kralja i uveo je svoju vazalske vlasti. Ipak, malo se bilo čega promijenilo u društvu. Feudalna vlast je nastavila da postoji i već postojeće obaveze vazali su plaćali novoj vlasti.

Iskoristivši slabost Latinske vlasti, Grčka vlada je osnovala u zapadnim dijelovima Epirsku državu koja je ubrzo zahvatala i djelove Makedonije a 1224 i Tesaloniki. U međusobnim previranjim 1264 ta država je kao i ona Latinska ponovo potpala pod Vizantijsku vlast. Osamdeset godina poslije nije bilo slobodne Grčke države na Balkanu. Čak su i Albanska plemena koja su učestvovala u Grčkoj raspala i potpala ponovo pod vizantiju. Do 1340 Vizantija je ponovo kontrolisala čitav peloponez, izuzev nekoliko luka, i nazvala taj dio "Despotat Morea". Period od 1340 je vidio velike promjene na Balkanu. Vizantijsko kraljevstvo je bilo u civilnim ratovima i socijalnim nemirima a ta je situacija komplikovana Srpskom invazijom Makedonije i Grčke pa južno sve do Korinta. Tokom 1340-te godine i Otomanski Turci su uspostavili svoje prvo stalno naselje u Evropi. Ipak, iako je u sljedećih 100 godina Grčka potpala pod Tursku vlast, nastao je veliki vjerski i umjetnički preporod. Mistra, glavni grad Moreje je postala živući centar za Grčke studije i Renesansni Humanizam. Malo iza toga svi su ti gradovi (Tesaloniki-1430, Konstatinopolj-1453, Atena-1456 i Mistra-1460) pali.

Bugarska

Kada se Avarska moć kršila, tako se pojavila nova opasnost za mir na Balkanu: Bugari, Turski "mješanci"-Bulgari, kad su rastjerali ostatke Avara, su počeli prelaziti Dunav. Nakon što su uspješno odbili udruženi morski i kopneni napad Vizantije u 680-toj godini, vođeni njihovim kanom Asparukhom (Isperić) zauzeli su predio između rijeke Dnjestar i Balkanskih planina, te pokorili Slovene. Nova Balkanska država, koja je imala Tursko-Bugarsku aristokraciju koja je vladala nad Slavenima, je uskoro bila toliko ojačala da je tražila tribute od Vizantije. Od tada je Bugarska stalni faktor na Balkanu.

Poslije zadnje pobjede nad Avarima u 796, Bugarska država se još više proširila, zahvativši Vizantijsku tvrđavu Sardicu (Sofija) i pobjedivši ključni Vizantijski grad Adrianopolj (Turska). Vizantijci su se krvavo osvetili, ali je Vizantijski vođa Nikoforus bio ubijen u novoj osveti. Dvije godine kasnije Bugarski kan Krum je sravnjavao predgrađe Konstatinopolja. Ipak, do 864 Vizantijsko carstvo je pregrupisalo svoje snage dovoljno da natjera novoga Bugarskog vladara Borisa I da prihvati krštenje i dozvoli Vizantijskim misionarima da uspostave državnu religiju. S tim su se vrata otvorila za poplavu Vizantijske kulture. Kada se stara aristokracija pobunila protiv toga kan Boris, sada kršteni Mihajlo, podržavan Slavenima je skršio otpor. Čitava država je uskoro Poslavenjena.

Vlada Boris-Mihajlovog sina Simeona i nasljednika (893-927) je bila važna za Balkan. Naprosto nepobjediva Bugarska vojska je zaposjela većinu Balkana, dok se država nije protezala od Crnog Mora skoro do Jadranske obale i srednjeg Dunava do sjeverne Grčke. Vizantijsko carstvo u Evropi se smanjilo na Trakiju, južnu Makedoniju, Grčku, ostrva i teritoriju duž Jadrana. Međutim, ni oni nisu bili mirni. U 913-toj godini napali su sam Konstatinopolj i primorali Vizantiju da kruniše Simeona za cara. Njegova vladavina je daleko poznata ali se karakterisala promjenom unutrašnjem uređenjima cijele ove države gdje je od oligarhije postala jedna jaka centralizovana država. Oni su imitirali Vizantiju sve do imena prestavnika i ponovo do oblačenja istih. Kao vodič i zaštitnik crkve, Simeon je i tu uveo jednu promjenu: umjesto Grčkih, uveo je sveštenike koji su govorili Slavenskim jezikom. U toj situaciji Bugari su imali dva simbola unutrašnje nezavisnosti: državu i crkvu. Nova prestonica se zvala Preslav i bila poznata po svojim građevinama, crkvenoj umjetnosti i prvim pisanim zakonicima.

Ovakva država je imala veliki broj pobornika ali isto tako i gubitnika. Oni su se organizovali u Bogumilskoj sekti (Bogumili) koja je odbijala sve promjene, pa čak i vladu, nadajući se boljem životu iza smrti. Oni su takođe odbijali i bilo kakva materijalna posjedovanja. Ovaj se pokret proširio u Srbiju a iz toga i u Bosni. Bugarska je prilično oslabila poslije Simeona, tako da je nadvladana u 971-oj godini od Cara Džona I koji je odveo Bugarskog cara u zatvorenike. Jedva nakon 5 godina poslije ove pobjede pojavio se otpor u Makedoniji koji je nedugo zatim potpuno oživio istu državu skoro isto tako veliku kao Simeonova. Vodila su ga 4 brata, od kojih je najmlađi bio Samuil. On se zacario i formirao svoju prestonicu u Ohridu. Odatle je pokorio dijelove Srbije, Tesaliju, Epirus i većinu Albanije i Makedonije. U 1014 je ipak, poslije dugog rata, Vizantijski vladar Bazil II-Bugaroubica pobijedio. On je sistematski oslijepio čitavu Samuilovu vojsku. To se smatra krajem I Bugarskog Carstva.

Za malo vremena Balkan je opet pripao Vizantiji. Osnova Samuilove države je podjeljena po temama i ostala vazal. Užas Bazilove vladavine je nestao nekon njegove smrti. Ipak, teški nameti, haos koji je vladao za vrijeme krstaških ratova i nepostojanje centralne vlasti je utemeljilo postojanje Drugog Bugarskog Carstva. Najmoćniji početak su pružila braća Petar i Asen, sinovi jednog od temskih upravljača. Oni su bili Vlasi. Njihov otpor je urodio plodom i uskoro je Asen bio car koji je izabrao novog bišopa u Turnovu. Bugarske vođe su tražile načina da ožive Samuilovu državu izgrađivanjem predivnih crkvi i manastira zajedno sa razvojem literature i umjetnosti. Ni napadi armije, ni pokušaj da se država oslabi izvana ili iznutra nisu davali nikakvog ploda. Kad su Krstaši osvojili Konstatinopolj u 1204-toj godini, Bugarska je bila najjača država na jugoistoku Evrope.

Pad drugog kraljevstva nije bio za očekivanje. Poslije smrti cara Ivana Asena II, u vrijeme traženja pravog nasljednika, Mongolska armija je skršila tu državu uništavanjima i traženjem tributa za moćne kanove u sljedećih 59 godina. Nastale su razne promjene u vladarima među kojima se čak jedno vrijeme pojavio i Kumanski (Kumani su bili ostaci od nomadskih plemena iza Dunava koja su bila pozivana da ojačaju otpor njihove vojske). Unutrašnji nemir i vanjska upropaštavanja su otvorila mogućnost Turskoj da osvoji ovu teritoriju. U periodu između 1393 i 1396 Bugarska je bila prva Evropska država pokorena.

Srbi i Hrvati

Nakon naseljavanja Srba i Hrvata na teritoriju Balkana, pozvani su misionari Zapadne crkve da iznova uvedu kršćanstvo u provincije Ilirije. Nakon misionara, Dalmacija i Hrvatska su potpale pod zaštitu Frankopanskog carstva. Frankopanska dominacija nikako nije bila bez velikih problema. U to vrijeme Vizantijska mornarica je nadgledala Jadransku obalu a takođe se širila i Bugarska država koja je dopirala zapadno od Beograda. Panonski Hrvati su se bunili, iako bez uspjeha, dok su se Dalmatinski udruživali sa Vizantijskim primorskim gradovima.

U 879-toj godini, Zdeslava, zadnjeg pro-vizantijski orjentisanog vladara, je smijenio Branimir. Međutim, uskoro je bilo jasno da ni vladari Svetog Rimskog Carstva, kao ni oni daleki Vizantijski, nisu u stanju da garantuju sigurnost Dalmacije i Hrvatske. Uskoro zatim, u 925-toj godini, Tomislav je dobio kraljevsku krunu u Rimu i uspješno ujedinio Dalmaciju i Panoniju u to isto kraljevstvo. On je organizovao snažnu odbranu protiv Simeonovog Bugarskog kraljevstva i postavio vanrednu osnovu za razvoj Hrvatskog kraljevstva tokom 11-tog vijeka.

Do promjene je došlo kada je ubijen Zvonimir, zadnji izvorni Hrvatski kralj. U 1089. godini plemići su pozvali Zvonimirovog zeta Kralja Ladislava I Ugarskog da preuzme Hrvatsko žezlo. Ladisavljev brat i nasljednik Koloman je napravio vrstu pakta (Pacta Coventa-1102. godina) pod kojim se otada Kralj Ugarske smatra i Kraljem Hrvatskog Kraljevstva a predstavlja ga Ban. Primorski gradovi su zadržali svoje povelje i privilegije a tradicija Hrvatskog naroda je ostala netaknutom. Gradovi u unutrašnjosti su zadržali svoju vlast župana koja je najvjerovatnije ostala od nasljednika prvih doseljenika. Župani su sastavljali kraljevski koncil a narodna skupština je sazivana za važne odluke. Na taj način je sačuvana osnovna tradicija Hrvatskog naroda iako ga je teška politička situacija tjerala da bude više učesnik Centralno Istočno Evropskih događaja.

Istorija Srba je bila u mnogim stvarima drugačija od Hrvata s razlogom što se Srpsko pleme naselilo dalje na jug i istok Balkana. Srbi su se sjedinili sa Slavenskim narodom koji je već zadugo bio ondje. Političko uređenje tog prostora ipak nije jasno sve do sredine 9-tog vijeka kad se pojavio Veliki Župan Vlastimir da ujedini Srpska plemena protiv invazije Bugara. Vlastimir je takođe tražio i pomoć Vizantije i najvjerovatnije je ta konekcija dovela Vizantijske misionare koji su proširili Vizantijsku kulturu u Srbiji skoro istovremeno sa širenjem Latinskog krišćanstva u Hrvatskoj.

U unutrašnjosti zemlje Vizantijski uticaj je bio ograničen na hrišćanstvo jer je većina te teritorije uskoro potpala pod Simeonovo Carstvo u 10-tom vijeku. Kad se to dogodilo, lokalni Župani su nastavili da budu vazali samo ovaj puta Bugarskog a ne Vizantijskog Cara. Slično tome i crkva je čuvala svoje jedinstvo samo pod drugom vladavinom. Kad se poslije Simeonove smrti Bugarska raspala, oni su bili Vizantijski vazali sa prekidom za vrijeme Samuilovog vladanja. Oko 1036. godine Stefan Vojislav, princ Zete se odvojio od Vizantije. Do 1077. Zeta je postala dovoljno poznata da postane kraljevstvo. Za vrijeme Kralja Konstantina Bodina je zahvatala skoro sve Srpske pokrajine ali oko 1101., nakon njegove smrti, srpsku teritoriju je ponovo zahvatila buna. U toj situaciji centar političke moći se preselio u Rašku. Nešto iza 1165. godine Stefan Nemanja je preuzeo žezlo u svoje ruke kao Veliki Župan u Raškoj i zasnovao dinastiju koja je vladala više od dva vijeka.

Znak za rođenje Srpske dinastije Nemanjića bila je smrt Vizantijskog cara Manuel I Komnena u 1180. godini nakon čega Vizantija više nikada nije bila u poziciji da vlada Srbijom. Prije svoga povlačenja u 1196. godini u manastir, Stefan Nemanja je zauzeo Zetu i velike predjele duž Jadrana, te osamostalio državu. Nemanjin sin i nasljednik Stefan II (1196-1228) učinio je mnogo za jedinstvo ove države. On je dobio kraljevsku krunu od Pape za sebe a od Vizantijskog cara u izbjeglištvu u Nicei titulu Arhibišopa za Srpsku crkvu za njegovog brata Svetog Savu, čija je sudbina bila da bude osnivač Srpske crkve. Sljedećih 100 godina su bile vrlo istančane. Izabrani župani su se pretvarali u plemiće kod kojih je bilo važno nasljedstvo a slobodni siromasi su se počeli vezivati u kmetski odnos. Za taj period bile su karakteristične i kratkotrajne koalicije i ratovi sa drugima i u okviru same monarhije. Ipak je država nastavljala jačati sve do pojave Stefana Dušana.

Vlastodršci, željni teritorije, koji su krunisali cara Dušana 1331.godine, nisu bili razočarani. Briljantni državnik i vojni vođa, mladi car je iskoristio situaciju koju mu je pružio građanski rat u Vizantiji. Pomoću diplomatije i rata on je pomjerio granice do ispod Makedonije zahvativši i većinu Albanije. U 1346. godini on je bio zavještani car nove patrijaršije Srpske crkve potpomognute Bugarskom patrijaršijom, jer je i Bugarska bila sada više nego ovisna o novom kraljevstvu. Uskoro su Epirus i Tesalija priključeni. Stefan Dušan je bio takođe briljantan administrator koji je potpomagao trgovinu, donosio zakonike, osnovao uspješan civilni sistem, zasnovan na Vizantijskom modelu, i svagdje donosio mir i napredak. Isto kao i njegovi prethodnici, Car je gradio crkve i manastire, potpomagao umjetnost i nastavio pisanu riječ koju je osnovao Sveti Sava. U vrijeme njegove smrti on se smatrao vladarem Srba i Grka, Bugara i Albanaca. Njegova vlada u Skoplju je bila priznata od Dunava do Korinta i od Jadrana do Egejskog zaliva. On je imao samo jedan cilj neostvaren a to je da zauzme Konstantinopolj.

Nekoliko godina nakon njegove smrti Srbija, čija su snaga i jedinstvo umnogome zavisile od ličnosti vladara, ponovo je postala teritorija natjecanja malih kraljeva i despota. Njen neprijatelj nije više bila razjedinjena Vizantija nego uniformisana i ponovo rastuća Otomanska imperija. Srpsko kraljevstvo u Bosni je pružalo nadu ali je bilo kompromitovano kao mogući vladar Balkana svojom heretskom, radikalno asketskom, Bogumilskom crkvom i blizinom Ugarske. Makedonija je postala Turski vazal do 1371 (Bitka na Marici) a kada je 15. Juna 1389. godine Sultan Murat I uništio hrišćanske snage na Kosovu polju, koje je vodio Srpski car Lazar, došao je kraj samostalnim Hrišćanskim Balkanskim državama. Jedan po jedan Slavenske vođe su prihvatile nadmoćniju Tursku što je bio put za potpuno pokorenje. Do 1463. godine je zauzeta Bosna a jedina slobodna teritorija je ostala u Crnoj Gori, sakrivena u neprohodne planine duž Jadranske obale.

Rumunija i Albanija

Zadnje dvije etničke skupine koje su se ujedinile u državu u srednjevjekovnom Balkanu su začudo, su potomci dva najstarija Balkanska naroda. Rumuni ili Vlasi, kako su nazivani u Srednjem vijeku, su potomci Latinskih Tračana stare Rimske provincije u Daciji. Oni su bili naseljenici Dunavskog regiona koji su se povukli u ploaninsku Transilvaniju nakon povlačenja Romanske armije iz Dacije u 271. godini. Oni su tu živjeli kao ovčarski nomadi, relativno zaštiđeni od upada nomadskih polemena, sve do kasnog 12 vijeka, kada se veći dio njih preselio u predjele Makedonije, Tračke i Dobrudže, najvjerovatnije kao rezultat Ugarske kontrole njihovih naseobina u Tr5ansilvaniji. Oni su bili glavni sudionici u Drugom Bugarskom Carstvu, čiji je vođa bio Ivan Asen I. Njega su nazivali Carem Bugara i Vlaha.

Pojava prve isključivo Rumunske države, Vlaške, može se datirati u ranom 14-tom vijeku, kad su se velike grupe Vlaha, koje su se preselile sa Karpata i naselile u ravnicu Donjeg Dunava, ujedinile sa grupama Drugog Bugarskog Carstva pod vodstvom Princa Besaraba. U 1349. Moldavija, Druga Rumunska Država, je formirana istočno od Karpata u dolini Prut. Njen vojvoda je bio Bogdan, prethodno predstavnik Ugarske države. Kao i njena sestra država, Moldavija je posljedica prelaska Vlaha iz Transilvanije, u koju je Ugarska pomagala Romansku katoličku crkvu u Istočno-pravoslavnoj populaciji. Na kraju je Vizantijska vlada bila prisiljena priznati države Vlašku i Moldaviju i omogućiti im da imaju svoje bišope. Rumuni su uredili države po ugledu na Vizantijsku s razlikom što su njihovog Vojvodu birali predstavnici plemstva vojne vlasti iz svake države.

Rumuni nisu imali sreće zbog vremena kada se njihova država formirala. Pritisnuti sa leđa njihovim pređašnjim gospodarima Ugarima oni su imali da se suoče sa Turskom u usponu ispred njih. Povremeno briljantno vodstvo je uspijevalo da uspori napredovanje i napravi zastoj u rezultatima islamaskog carstva. Ipak u 1393.Vlaški Vojvoda Stari Mirče je bio prisiljen da postane vazal. Ni savezi, ni učestvovanja u Ugarski inspirisanim pohodima, niti udruživanja sa Moldavijom nisu pomogli da se skrši ta vlast a ni da se izbjegnu međusobni sukobi unutar njih samih. Vlaška je bila rijetko u situacijama da se oslobodi teških sultanskih nameta, dok je Moldavija uspjela da se malo duže održi iako je osim Ugarske imala razmirice i sa Poljskom. U 1455. je i Moldavija počela plaćati danak. Slično Mirči i Veliki Stefan je postao nacionalni heroj kad je uspio da se za neko vrijeme oslobodi. U njegovom slučaju, kao i svim ostalim, te su pobjede bile teške. Vlaška i Moldavija su se zadržale po Islamskim uticajem sve do nacionalističkih pokreta 19-tog vijeka.

U istoriji, Albanci su prošli vrlo slično Rumunima. Kako su Rumuni ostaci Tračana koji su se zadržali u planinama za vrijeme nomadskih pokreta. tako su i Albanci zapadnog Balkana ostaci starog Ilirskog naroda koji se povukao u planine duž Jadranske granice za vrijeme velikih Slavenskih useljavanja na Balkan u 6-tom vijeku. Tu su oni, opet slično Rumunima, živjeli najviše kao pastiri, nemajući puno zajedničkoga sa velikim svijetom politike nekoliko stoljeća. Mada su oni teorijski pripadali Vizantiji, mješanja gotovo da nije ni bilo. Promjena nastaje od 10-tog do 14-tog vijeka kada je svaka od država zainteresovana za Balkan nastojala da zaposjedene Albaniju zbog njenog strateški držanog položaja na Jadranskoj obali: Bugarska, Srbija, razni vladari Južne Italije, Venecija, Grčka i naravno Vizantija. Borba za prevlast nad Albanijom je imala dugosežne posljedice na stanovništvo: mnogi Albanci su se selili istočno i južno, posebno u Tesaliju i na Peloponez. Počele su se povećavati razlike između Albanaca na sjeveru, koji su bili Rimski katolici i onih na jugu, koji su pripadali Pravoslavlju. Mnogi od Grčkih vlasnika zemlje su pobjegli tako da su bezemljaši upravljali. Sa postepenim povlačenjem stranih sila na tome prostoru je ostala takva situacija da ga je Otomansko kraljevstvo jednostavno prisvojilo 1385.godine.

Albanski nacionalni heroj Đorđe Kastriota (George Castriota), bolje znan po svome Turskom imenu Skender Beg, je počeo svoju karijeru kao zarobljenik. On je prešao na Islam i istakao se kao poznati general. U 1443. godini on je dezertirao i vratio se na Hrišćansku vjeru i u svoju zemlju gdje je vodio odbrambeni pokret. Njegova karizmatska osoba je imala mnoge pobornike, a politička sposobnost mu je donijela pomoć kraljevstva u Napulju, pape, pa čak i ravnodušne Venecije. Ipak, najvažnije je da je on uspio da drži Tursku silu 24 godine unazad, što ga činilo herojem ne samo u Albaniji nego u čitavom Hršćanskom svijetu. Po njegovoj smrti 1468. Otomanska kraljevstva su još jače stegla uže zemljama koje su bile opušteno za njih vazane vazalskim odnosom i počela trenutnu Islamizaciju.

Balkan pod Turskom vlašću

Otomanska osvajanja

Otomanska imperija originalno potiče od jednog malog Turskog emirata formiranog u drugoj polovini 13-tog vijeka u sjeverozapadnoj Anatoliji, blizu Miramarskog jezera a blizu granice sa Vizantijom. Ime Otoman je nastalo od Osmana I, vođe koji je vodio Emirat od 1281. do 1324. godine. Kao vrlo aktivna i agresivna vojna organizacija od graničara, ta država se pojavila prvi puta na Galipolju u 1354. godini. u 1362.godini oni su zauzeli Adrianopolje, koje je postalo njihova glavna baza. Iz toga prostora, Otomanska imperija je napala dolinu Marice i Vardara boreći se protiv Hrišćanskih Balkanskih država.

Otomanski uspijeh je bio omogućen jer je njihova vojska bila jača od ostalih. Bazirala se na pokretnom oružju i dobrom vodstvu. Hrišćanske snage su bile nadvladane iz dva razloga: nisu međusobno bile složne s jedne strane a sa druge nisu uspjele da dovedu pomoć Evropske zajednice. Armija Pape Bonifacija, koja je bila poslana da pomogne Ugarsku je bila pobjeđena u Nikopolisu u 1396.godini. Drugi veliki napor da se oslobodi je bio u sljedećem vijeku kad su se za vrijeme Pape Eugenija IV udružile vojske vođene Janošem Hunjadijem i Kraljem Vladislavom III iz Poljske kod Varne u 1444.godini. Međutim, i taj je bio neuspješan.

Pobjednički marševi Otomanske vojske su bili samo konstantovani početkom 14-tog vijeka zato što je Imperija imala problema i sa Timurom koji je prijetio sa istoka. Pod vodstvom Mehmeda I (1413-21), koji se izborio za nasljedstvo, a kasnije Murada II (1421-51) prodiranje je nastavljeno. Imperija je u to vrijeme morala da razvije i mornaricu kako bi se borila protiv Venecije. Do kraja 18-tog vijeka Venecija je bila glavna sila istočnog Mediterana i imala je neprestane duele sa Otomanskom vojskom oko kontrole ostrva i poluostrva na tom moru-posebno Krete, Kipra i Moreje.

Najveća vojna pobjeda Otomanske Imperije se dogodila za vrijeme vlade Mehmeda II Osvajača. Iako je ova vlast zadirala duboko u Evropu, ostaci Vizantijske Imperije, smanjeni na Konstantinopolj i okolinu, su još uvijek stajali. Oni su zauzeti u 1453.godini, dana koji se u Grčkoj istoriji računa jednako Kosovskoj bitki. Pad Konstantinopolja označava završavanje procesa potpadanja Balkana pod Islamsku vlast. Iako su neke izolovane teritorije još bile slobodne, nije bilo nijednog centra koji bi organizovao otpor. Poslije zauzimanja kraljevskog grada, osvajači su ga napravili vlastitim centrom moći koji je dominirao regionom Balkana u sljedećih 5 vijekova.

Otomanska imperija je bila na vrhuncu moći i prestiža za vrijeme vladavine Sulejmana I, poznatog na zapadu kao Veličanstveni a u svojoj zemlji kao Zakonodavac (1520-66). Veliki vojni vođa i organizator vlasti, on je proširio teritoriju do srednje Evrope: Beograd je pao u 1512., 1526. Ugarska armija je pobjeđena kod Mohača, a u 1529. godini napadan je Beč. Nakon neuspjeha ovog zadnjeg, postavljena je zapadna granica osvajanjima, ali je Sulejmanova država imala otada pod kontrolom velike djelove Ugarske i Tansilvaniju. Transilvanija, baš kao i Vlaška i Moldavija u 15-tom i 16-tom vijeku je postala autonomna pokrajina Islamskog carstva.

Iako je dolazilo do nekim teritorijalnih promjena na Balkanu sljedećih dva vijeka, ova Imperija nije gubila većih teritorija sve do 1683. godine. Čak šta više, držala je makar nominalnu vlast nad većinom Balkanskih zemalja sve do 1878.godine. Skoro 5 vijekova narodi Balkanskog poluostrva su živjeli pod tuđom, Islamskom vlasti što nije novo iskustvo za te zemlje ali je jedno od onih koje su oblikovale njegovo sadašnje stanje.

Karakter Otomanske Vlasti Kad su ljudi Balkana prvi put pali pod Otomansku kontrolu, postali su dio jedne od velikih carstava u svjetskoj istoriji, nasljednika Rimskog i Vizantijskog, koje su takodje imali svoje centre u Konstantinopolju. Negativno mišljenje o ovoj imperiji je najviše posljedica njenog stanja u 18-tom i 19-tom vijeku koje je istovremeno vrijeme i njenog očiglednog pada. U 15-tom i 16-tom vijeku, naprotiv, Otomanska vlast je mogla ponuditi Balkanskim hrišćanskim zemljama bolji život nego što su ga vodili pod feudalnom domaćom vlasti.

Da bi se razumjelo političko stanje na Balkanu, prvo je neophodno shvatiti da osvajači nisu bili Turci, nego Islamske snage. Otomanske vodje su dijelile ljude po religiji a ne po nacionalnoj pripadnosti. Svaki pojedinac se mogao pripojiti vladajućoj grupi onda kada prihvati Islam. Osnova te političke strukture je bila da su se sve ne islamski narodi dijelili u pet krugova: Pravoslavci, Gregorijanski Aramejci, Rimski Katolici, Jevreji i Protestanti. Svaka od tih skupina je bila po direktnom vlasti svojih religioznih vodja. Na taj način Balkanski narod, koji je većinom pripadao pravoslavcima je bio pod vodstvom Konstatinopolja. Ali u stvarnosti, Balkanski narodi su bili podijeljeni na nacionalne. Tako su Grci imali centar u Konstantinopolju, Srbi su imali Pećku patrijaršiju a Bugari svoj metropolinat u Ohridu. Na taj način su nacionalne organizacije i lokaln podijeljenost opstali. Otomanska vlast je očekivala da crkvene vlasti preuzmu mnoge civilne dužnosti, a naročito sudstvo i ubiranje takse. Na taj način su hrišćanske crkve zapravo postale dio Otomanskog državnog sistema.

Centar Države je bio Konstantinopolj. Balkanske zemlje su bile dio Rumelije. Osnovni interes Otomanskih vlasti je bio ubiranje takse, koja je trebala da plati za vojsku i administraciju. Policija, vojska i sudstvo su služili u iste svrhe. Neke zemlje,kao što su bile Valahija i Moldavija su imale administraciju i aristokraciju. Neki od gradova u regiji su imali posebna prava jer su bili previše daleko ili toliko beznačajni da ih nisu previše zanimali. Iako su muslimanski vojnici držali biro i administraciju, uskoro se pojavilo da novi muslimani dobijaju značajne pozicije. Tako je administracija držana, za vrijeme Sulejmana, najčešće od robova koji su bili kupljeni, zarobljeni u ratu, ili pripadali Janjičarima. Od 14-tog vijeka, pa do sredine 17-tog, uzimano je jedno od 4 djeteta, otprilike svakih 5 godina, u Janjičare. Oni su odgajani u fanatične i odane vojnike. U prvo vrijeme. pozicija seljaka na Balkanu je možda bila bolje od zapadne Evrope. U teoriji sva je zemlja pripadala sultanu. Sultan je onda tu zemlju dijelio spahijama za uslugu formiranja vojske. Sa vremenom je daleko važnije bilo unapredjivanje oružja, pa je za to ubirana taksa. Iako je bila činjenica da je ne-muslimanska vjera podnošena, nije se moglo govoriti da je ostvaren napredak. Potlačeni Krišćani nisu mogli nositi lijepo odijelo, na primjer, ili zelenu boju, svetu za Islam. Ako je neko imao konja, morao ga je sjašiti u prisustvu muslimanskog čovjeka. Stare su crkve popravljane ali se nove nisu gradile. One nisu smjele imati zvona.

Iako to nije bilo u njihovom interesu, ne može se govoriti o masovnom prelasku Balkanskih ljudi na Islam. Jedini izuzeci su bili Bosna, Albanija i Kreta, gdje su prethodne situacije bile izuzetno teške. Ipak, može se reći da su svi ti ljudi, pod direktnom muslimanskom vlašću, vodili jedan vrlo sličan život. Većina ih se bavila obradom zemlje i stočarstvom. Naseljavali su male, neugledne kućice vezane u sela, gdje su svi njihovi problemi rješavani od strane kmeta ili posebno crkve. Veliki gradovi su bili centri za trgovinu i administraciju, i tu je uglavnom i živjelo muslimansko stanovništvo. Ručni radovi i trgovina su bili organizovani po principu gilde. Prosječan stanovnik Balkana je živio u jednostavnim, primitivnim uslovima, odsječen od svijeta. Pošto je crkva kontrolisala obrazovanje, pismenost skoro nije ni postojala. Sav je život bio u selu. Ono što je tu kulturu održalo bile su sopstvene, usmeno prenošene pjesme i priče, koje su zamjenjivale pismo. Ono što je interesantno u ovom periodu je da su svi oni bili slobodni putovati kroz cijelu imperiju. Tokom 4 vijeka Otomanskog carstva, ne samo da je bilo masovnih pomjeranja zbog ratova i takvih uzroka, nego su se odredjeni narodi specijalizovali u odredjenim zanimanjima koja su ih izvela iz nacionalnih okvira. Na primjer Grčki trgovci su bili u većini gradova imperije a Vlasi (Rumunski ovčari) su bili u brdima čitavog poluostrva. Neki Turci su se preselili sve do Crnog mora, Makedonije, Bosne i Trakije. Albanci su služili kao policija ili garda u mnogim mjestima. To veliko mješanje naroda je kasnije dovelo do komplikovanih odnosa kad je trebalo napraviti granice izmedju nacionalnih država.

Iako je ova imperija dugo postojala, slabosti su se pojavljivale još u doba Sulejmana. Njegovi nasljednici, bilo ih je 17 nisu bili toliko jaki ljudi. Vladala je korupcija u ofisima, koje su vodili robovi, sve su se funkcije morale kupovati. Najveće promjene su se dogodile janjičarima koji su bili primorani zaradjivati na strani. Time je u mnogome oslabio vojni pritisak. Veliki napredak zapadnih zemalja u izradi oružja je zadao zadnji udarac ovome sistemu. Krišćani, jednako kao muslimani su podrobljeni velikim taksama koje su nakon toga uništavale i centralnu vlast. Do tada se zemlja nije nasljedjivala nego je davana u zamjenu za vojne uslove, ali nakon toga je pala u ruke ljudima koji su htjeli velike zarade. Otuda su zemljoradnici praktično radili samo za goli život. Najstrašnija posljedica odumiranja vlasti je bilo bezakonje. Lokalne vlasti su postajale toliko samostalne da su mogle povesti rat protiv sultana, a u medjuvremenu su se pojavili hajduci. Njihove akcije, zajedno sa uništavanjima Otomanskog carstva u 18-tom vijeku su dovele do pustošenja pojedinih područja za dugo vremena. Ti uslovi su doveli do Srpskog ustanka u 1804-toj godini i do Grčke revolucije u Moreji 1821.

Iako je situacija slabila ove zemlje, Grci koji su najčešće bili administracija ili trgovali su imali koristi. Oni su kontrolisali u mnogome trgovinu izmedju Mediterana i Crnog Mora. Na njih su isto više uticale ideje zapadnog svijeta. Osim njih Rumuni, kao vlasnici zemlje su isto imali jak uticaj, ali nakon upada Rusije u 18-tom vijeku, oni su s njima suradjivali. Od toga perioda, Turci su više uticaja davali Grcima. U poredjenju sa njima Srbi i Bugari koji nisu imali sopstvenu aristokraciju su došli u teže situacije, opterećeni bezakonjem. U 18-tom vijeku su oba naroda našle svoje crkve u Grčkim rukama. Posebno je istaći Crnu Goru koja je tokom vladavine, zbog planinskog reljefa, uglavnom bila slobodna.

Vidi još

Historija Balkana na Wikimedijinoj ostavi

• Ilirija
• Hrišćanstvo na Balkanu
• Glasinačka kultura
• Vinčanska kultura