Interlingva
Jezik > Planski jezici > interlingva
| interlingva Intelingua | |
|---|---|
| Klasifikacija | Umjetni Interlingua |
| Službeni status | |
| Regulatori | --- |
| Jezični kôd | |
| ISO 639-1 | ia |
| ISO 639-2 | ina |
| ISO 639-3 | {{{iso3}}} |
| SIL | INA |
ime:
jezik govori:
'zemlje:
poreklo: kreiran od Aleksandra Godea, 1951, kao sinteza engleskog, francuskog, italijanskog, španskog i portugalskog.
pismo: latinica
primer: Očenaš (Zvučni insert[mrtav link])
Nostre Patre, qui es in le celos,
que tu nomine sia sanctificate;
que tu regno veni;
que tu voluntate sia facite
super le terra como etiam in le celo.
Da nos hodie nostre pan quotidian,
e pardona a nos nostre debitas
como nos pardona a nostre debitores,
e non duce nos in tentation,
sed libera nos de malo.
Ovaj se članak odnosi na jezički projekat interlingva (Interlingua) Aleksandra Godea (Alexander Gode) a ne Interlingua Peano-a. Interlingua niti jeInterlingue, drugo ime za okcidental.
Interlingva, je kreirana 1951, kao planski jezici iz grupe novih latinskih projekata. On je sinteza sačinjena od engleskog, francuskog, italijanskog, španskog i portugalskog.
Istorija uredi
Interlingvu je uglavnom kreirao Aleksandar Gode. On je delom uzeo već urađeni materijal u fondaciji IALA (International Auxiliaru Langag Association). a delom je samostalno kreirao ovaj jezički projekt. To je uradio posle smrti glavnog finansijera projekta Alice Vanderbilt MORRIS, koji je podržavao tu instituciju u vremenu od 1924-1950.
Interlingva se predstavila javnosti kao projekt vredan izučavanja zbog toga što je vrlo naturalistička, u potpunoj saglasnosti, kako po fondu reči, tako i gramatici , sa glavnim zapadnoevropskim jezicima, i onaj kao takva sledi njihov način izražavanja i kulturne odlike. Neki od pristalica, potvrđuju da //interlingva// vredi, ne toliko kao sredstvo za sporazumevanje, jer nije u širokoj upotrebi, kolko u nastavi stranih jezika, kao uvod u jezičke studije, pomenutih zapadnoevropskih jezika.
Govorno područje uredi
Interlingva je teorijski, manje-više razumljiva bez izučavanja govornoj populaciji iz čijih je izvornih jezika nastala. — oko 1240 miliona, jednu četvrtinu čovečanstva. Faktički, razumeju je obrazovani ljudi koji govore romanske jezike, to jest, verovatno oko 100 ili 150 miliona ljudi. Početkom ovog veka interlingva je glavni konkurent esperantu, od svih dosad kreiranih planskih jezika.
Inerlingvu govori tečno pripbližno hiljadu ljudi. Između mnogih upotreba, u upotrebi je i kao rezime u naučnim člancima. U te svrhe, upotreba ovog jezika je idealna: upotrebljavana kao jezik čitljiv od onih koji dobro poznaju latinsku korensku osnovu potrebnu za naučne studije i naučni rad. Zbog toga se interlingva eksperimentalno izučava u Švedskoj i Danskoj ma da interlingva, kao korisan projekat, još uvek nije dobila podršku od bilo koga.
Gramatika i leksika uredi
Interlingva inkorporiše u svoju leksiku postojeće reči iz prirodnih jezika po sledećom pravilima:
- Reč ulazi u jezički fond interlingve ako postoji najmnje u tri od četiri izvorna jezika: engleskom, francuskom, italijanskom ili španskom odnosno portugalskom. (ova dva zadnja, vrede kao jedan). Ako reč postoji samo u dva izvorna jezika, tada njeno postojanje u nemačkom ili ruskom jeziku, čine je podobnom za ulazak u leksiku.
- Forma reči koja ulazi u upotrebu je pretpostavljena praforma, po običaju latinska, francuska ili engleska.
Interlingva tako, direktno ili indirektno izvlači i grčke ili latinske reči, koje su već postale internacionalne, a najčešće upotrebljavane u načnoj ili stručnoj terminologiji. U poredenju sa esperantom, interlingva ne obiluje tvorbom reči po šablonu koje afiksi tvore jezički fond ovog prvog.
| na način esperanta | na način interlingve |
| sana | san |
| sano | sanitate |
| malsana | malade |
| malsano | maladia |
| malsanulejo | hospital |
| sanigxi | recovrar |
| sanigi | curar |
| malsanigxi | cader malade |
Izgovor i literatura uredi
Baznih 26 slova imaju konstantne glasovne vrednosti, a u nekoliko slučajev glasovna vrednost slova zavisi od predhodnog ili sledećeg slova (videti naprimer kod "c"). Najpoželjniji je izgovor koji je u skladu sa orginalnim jezikom/jezicima od kojih reč izvorno potiče (npr. Nemačko walzer, izgovara se kao [valtser]). Zbog toga doslednih pravila nema baš uvek, te se izgovor uči zajedno sa učenjem pisanog oblika neke reči U odnosu na esperanto, izgovor kod interlingve toleriše više mogućih varijacija. U donjoj listi moguće varijacije date su u zagradama:
- a [a], b [b], ch [k] ili [ʃ] / [tʃ], c [k] ili [c] (ispred i e y), d [d], e [e], f [f], gi [ʒ] ispred a, o, u, g [g] ili[ʒ] (kod "-age"), h [h] (osim kod ph rh th), i [i] ili [j] (ispred vokala), j [ʒ] / [dʒ], k [k], l [l], m [m], n [n], o [o], ph [f], p [p], qu [kw] ili [k] (u rečci "que" "qui" i derivatima), rh [r], r [r], s [s] ili [z] (između vokala), th [t], t [t] ili [ts] (ispred i), u [u] ili [w] (ispred vokala), v [v], w [w] ili [v], x [ks], y [i] ili [j] (ispred vokala), z [z]
Dvostruke konsonante se izgovaraju kao jednostruke: "ecclesia" kao [e'klejza ].
Izgovaraju se kao diftonzi sledeći parovi: "ai" [aj], "au" [aw], "ei" [ej], "eu" [ew], "oi" [oj], "ou" [ow].
Akcenat je na silabu ispred zadnje konsonantne grupe, ne računajući svršetke na "-s" kod množine: "regula" [re'gula], u množini se izgovara "regulas" [re'gulas], "trovar" [tro'var]. Primeri: "corde" ['korde], "concerto" [kon'certo], "schola" ['skola], "choc" [ʃok], "agente" [a'gente], "avan'tage" [avantaʒe], "secretario" [sekre'tarjo], "mangiar" [man'ʒar], "quanto" ['kwanto], "que" [ke], "absolute" [abso'lute], "accusativo" [akuza'tivo], "telephono" [tele'fono], "nation" [na'tsjon], "industria" [indus'tria], "puero" ['pwero], "typo" ['tipo], "yogurt" [jo'gurt]
Postoji dvojna ortografija, slična kao i u jezicima koji potiču od latinskog, , koji umesto "ph" pišu "f", ne "y" već "i" i menjaju završetak kod nekoliko reči. Takva pojednostavljena literacija, doduše, retko se upotrebljaava.
Sintaksa uredi
Gramatika interlingve uzima u obzir zajedničku gramatiku minimalno četri izvorna jezika. Npr. svaki od izvornih jezika množinu tvori pomoću -s, te i interlingva na taj način tvori množinu.
