Wikipedija

Ibn Babavajh

Abu Džafar Muhamed ibn Abu al-Hasan Ali ibn Husein ibn Musa al-Komi (perz. ابو جعفر محمد بن ابو الحسن علي بن حسین بن موسی القمي; Kom ili Horasan, oko 923. – Rej, 991), poznat kraće kao ibn Babavajh ili titularnim imenom šejh Saduk (dosl. iskreni učenjak), perzijski teolog i učenjak, jedan od srednjovjekovnih autoriteta imamitskog šijitizma, sakupljač hadisa i autor jedne od četiri glavne imamitske zbirke predaja (Man la jahduruhu al-Fakih).[1][2][3]

Ibn Babavajh
Mauzolej ibn Babavajha u Reju na jugu Teherana
RođenjeAbu Džafar Muhamed ibn Abu al-Hasan Ali ibn Husein ibn Musa al-Komi
oko 923. (311. AH)
Kom ili Horasan
Smrt991. (381. AH)
Rej, Bujidska Monarhija
PočivališteMauzolej ibn Babavajha, Rej, Teheran, Teheranska pokrajina, Iran
35°36′10″N, 51°26′37″E
PrebivališteKom, Horasan, Transoksijana, Bagdad, Nišapur, Balh, Rej
Ostala imenaibn Babuja
al-Komi
al-Saduk
EtnicitetPerzijanac
Zanimanjeteolog, vjerski učenjak, sakupljač hadisa
Poznat/a pozbirci predaja Man la jahduruhu al-Fakih
Titulašejh Saduk
(dosl. iskreni učenjak)
Vjeroispovijestšijitizam
RoditeljiAli ibn Babavajh (otac)
RodbinaHasan (brat)
Husein (brat)

Biografija uredi

Rođenje i porodica uredi

Precizan datum ibn Babavajhovog rođenja nije poznat i prema dostupnim biografskim detaljima rodio se nakon 917. (305. AH),[1][2] najvjerojatnije oko 923. (311. AH).[1][2][3] Mjesto rođenja također se ne spominje u primarnim izvorima tj. djelima srednjovjekovnih autora Tusija i Nadžašija,[1] zbog čega se u literaturi javljaju različiti podaci. Orijentalist D. M. Donaldson tako u svojoj monografiji iz 1933. piše da se rodio u Horasanu,[1][3] sjeveroistočnoj iranskoj regiji pod kontrolom samanidske dinastije, dok drugi historičari kao rodno mjesto navode centralnoiranski grad Kom,[2] u to doba dio opadajućeg Abasidskog Kalifata. Uz rođenje ibn Babavajha vezuje se legenda da je začet kao odgovor na molitve skrivenom imamu (Mahdiju),[1][2][3] o čemu je njegovog oca pismom izvijestio Husein ibn Ruh Navbahti.[2] Sam ibn Babavajh često se ponosno pozivao na ovu priču tokom svog života.[1][2]

Ibn Babavajh rođen je u perzijskoj porodici[1][4][5] o čemu svjedoči patronim Babavajh koji predstavlja arabizirani oblik perzijskog imena Babuja.[1][2][3][4] Historičar S. Nafisi u predgovoru svog izdanja ibn Babavajhovog Musadakat al-ihvana iz 1946. vrši opsežnu onomastičku analizu i navodi da je trenutni izgovor imena Ba-ba-vajhi originalno bio Ba-bu-ji.[1] Ibn Babavajhov otac bio je Abu al-Hasan Ali (u. 935),[1][2][5] vjerski učenjak[2][5] i bogati trgovac koji je imao tri sina – Hasana, Huseina i Muhameda.[1] Muhamedova majka je prema svemu sudeći bila sluškinja, najvjerojatnije porijeklom iz kaspijske regije Dejlam.[1] Najstariji sin Hasan bio je teolog sklon povučenosti, Husein je bio poznati pravnik i teolog, dok je Muhamed (kasnije poznat jednostavno kao ibn Babavajh) nesumnjivo najslavniji od svih.[1] Generalno, njegova porodica dala je velik broj istaknutih imamitskih učenjaka,[1][2] među kojima se čak petnaest našire spominju u Nafisijevom predgovoru.[1] Veliki utjecaj na intelektualni razvoj ibn Babavajha imao je njegov otac, neposredan izvor mnogih tradicija koje je pripovijedao.[2]

Direktno potomstvo od ibn Babavajha vuče perzijska porodica proslavljenih graditelja, umjetnika i keramičara koja je od 12. do 14. vijeka djelovala u centralnom Iranu.[4] Njeni poznati članovi su graditelj Džamaludin ibn Babavajh Rafeji koji je 1177. obnovio gradske zidine Kazvina, zatim Ali ibn Ahmad koji je 1305. ukrasio mihrab Jahjine imamzade u Varaminu, te njegov sin Hasan koji je 1308. dekorirao metaliziranu keramiku za kenotaf grobnice šejha Abdula Samada u Natanzu odnosno 1336. štukature za mihrab Abu al-Fazlove i Jahjine imamzade u Mahalatu.[4]

Putovanja i rad uredi

O životu ibn Babavajha postoji malo sačuvanih biografskih podataka,[1][3] no određeni detalji se mogu rekonstruirati na temelju srednjovjekovnih djela Nadima, Tusija i Nadžašija.[1] Putovao je diljem Irana, Iraka i Transoksijane[2] tragajući za predajama,[5] a jedna od važnijih životnih stanica bio je Bagdad u koji je 966. (355. AH) došao iz Horasana.[1][3] Pretpostavlja se da je tamo bio privučen šijitskom inklinacijom vladajuće bujidske dinastije[3] koja je zauzela grad dvadeset godina ranije. Ibn Babavajh se u Bagdadu brzo profilirao kao imamitski glasnogovornik i vodeći intelektualac zajednice imamitskih šijita.[3] Najistaknutiji među njegovim brojnim učenicima bili su al-Šejh al-Mufid, Harun ibn Musa Talaukbari, Husein ibn Ubajdalah ibn Gazajeri[2] i Ali ibn Muhamed Hazaz.[2][5] Dok je predavao u Bagdadu, ibn Babavajh održavao je prijateljske odnose s bujidskim amirom Ruknom al-Daulom i stupio je u određene kontroverze u njegovo ime.[1] Tokom 978. i 979. boravio je u Nišapuru, horasanskom mjestu u kojem je svakog četvrtka i petka držao predavanja i na temelju istih sastavio Kitab al-Amali, a kasnije i Kamal al-din va tamam al-nima.[2] Svoje kapitalno djelo Man la jahduruhu al-Fakih napisao je na zahtjev domaćina u Balhu oko 983. godine.[2] U poznim godinama preselio se u Rej, iranski grad u čijim je intelektualnim krugovima dominirao proalidski i mutazilitski vezir Sahib ibn Abad.[2] Ibn Babavajh u Reju je sastavio svoj Kitab al-tavhid s ciljem da pokaže kompatibilnost imamitskih tradicija s Božjim jedinstvom i pravdom.[2] Njegova karijera naposljetku je okončana kada je bujidski vezir zabranio predavanja svim sunitskim i šijitskim tradicionalistima.[2]

Smrt uredi

 
Sarkofag ibn Babavajha

Ibn Babavajh umro je 991. (381. AH) u Reju,[1][2][3] gdje je i pokopan.[2] Orijentalist W. Ahlwardt u svojim radovima kao godinu smrti navodi 1001. (391. AH), što su kasnije preuzeli i neki drugi autori, iako ne postoje pouzdani dokazi za takav datum.[1]

Ostavština uredi

Mauzolej uredi

Glavni članak: Mauzolej ibn Babavajha

Ibn Babavajh sahranjen je u mauzoleju u Reju, danas na jugu Teherana. U neposrednoj blizini ovog zdanja, približno 200 m jugoistočno, vijek i pol poslije negove smrti podignut je Togrulov toranj. Između dva spomenika nalazi se rejski ogranak Univerziteta Pajam Nur, nazvan po slavnom učenjaku (šejh Saduk). Od kadžarskog perioda do danas, uža zona uz mauzolej ibn Babavajha koristi se kao groblje za razne iranske uglednike iz svijeta politike, vojske, nauke, umjetnosti i sporta. Isti slučaj je s grobljima uz dva obližnja rejska mauzoleja, Abdulahov i Hasanijev, smještenim na istom kilometar dugom potezu prema jugu. Mauzolej ibn Babavajha i groblje predstavljaju turističku aktrakciju i imaju visoku posjećenost.[2]

Vrline i reputacija uredi

Visoku reputaciju ibn Babavajh stekao je još tokom svog života jer predstavljao je najistaknutijeg člana slavne komske porodice[1] i glavnog intelektualca među šijitima u Bagdadu.[3] Cijenjen je zbog znanja, pamćenja, pravde, inteligencije i pouzdanosti.[1] Također, bio je i najeminentniji tradicionalist i pravnik komske škole koja se tokom 9. i 10. vijeka suprotstavljala kako pretjerivanju ekstremista (gulata), tako i mutazilitskim tendencijama ranijih Navbahtija.[2] Orijentalist E. G. Browne grupira ga među tri velikana tog doba koja nose ime Muhamed, kronološkim redom Kolajni (u. 941), zatim ibn Babavajh (u. 991), te Tusi (u. 1067).[1] Prvi je sastavio Usul al-Kafi, drugi Man la jahduruhu al-Fakih, a treći Tahzib al-Ahkam i Al-Istibsar, grupno poznate kao Četiri knjige (al-kutub al-arba'a).[1] Izniman ugled ibn Babavajh uživa kod imamita među čijom je zajednicom i ulemom poznat pod titularnim imenom šejh Saduk[1][2][3] (dosl. iskreni učenjak, na arap. šejh al-Saduk ili češće perz. šejh-e Saduk).[1][5] Njegova djela i dalje su naširoko korištena kod imamita diljem svijeta,[3] univerzalno je priznat kao ključna ličnost ranog imamizma i u utjecajnom Hvansarijevom Ravdat al-džanatu spominje se kao jedan od njihovih glavnih autoriteta.[1] Usprkos odličnoj reputaciji, ibn Babavajh i njega djela bili su meta kritičara,[1][2] među kojima se posebno ističe njegov učenik al-Mufid.[2] Islamolog W. Madelung tvrdi da su njegove opaske plod mutazilitskih svjetonazora i činjenice da je al-Mufid za razliku od ibn Babavajha bio mutakalim.[2]

Opus uredi

 
Stranica djela "Savršenstvo religije i kraj milosti" (1670)

Ibn Babavajh bio je izuzetno plodan autor.[1][2][3] Tokom srednjeg vijeka, Tusi mu je pripisivao 43 djela, dok je Nadžaši tvrdio da ih potpisuje 193.[1] U 19. vijeku, M. Tonekaboni u Kisas al-ulami navodi 189 ibn Babavajhovih djela, a M. B. Hvansari u svom Ravdat al-džanatu ih poimenice lista 17 uz opasku da su ostala izgubljena.[1] S. Nafisi sredinom 20. vijeka spominje 214 njegovih djela, među kojima je većina poznatih izlistana u monografiji A. A. A. Fyzeea.[1] A. R. Rabani Širazi je u predgovoru svog izdanja iz 1959. napravio listu sa 252 šejha od kojih je ibn Babavajh prenosio hadise.[2] Suvremena enciklopedijska izdanja pak navode da brojka ibn Babavajhovih djela kotira između 200[3] i 300.[2] Najznačajnija ibn Babavajhova djela su:[1][2]

  • "Za onog koji ne živi u vrijeme pravnika" (arap. من لا يحضره الفقيه; Man la jahduruhu al-Fakih), jedna od tzv. Četiri knjige, glavnih zbirki hadisa za imamitske šijite.[1][2][3] Sastavljena je u Balhu na zahtjev domaćina koji je od ibn Babavajha tražio da napravi koristan kompendij o fikhu po uzoru na Razijev Man la jahduruhu al-Tabib.[2] Zbog sažetosti i preglednosti u tekstu je izostavio lance prenosilaca (isnad), a prema svemu sudeći dovršio ga je 983. (372. AH) kada ga je javno čitao lokalnim šejhovima.[2] Sastoji se od ukupno 9044 izreka[5] i redovito se štampaju nova izdanja zbirke.[1]
  • "Savršenstvo religije i kraj milosti" (arap. كمال الدين وتمام النعمة; Kamal al-din va tamam al-nima), jedno od prvih djela o okultaciji i dvanaestom imamu, nastalo prilikom posjete Nišapuru gdje je autor našao šijite koje je zbunjivala ta tematika.[2] Kasnije se navodno prisjetio danog obećanja u snu i sastavio zbirku od kuranskih stihova i predaja.[2] Zanimljivost je da knjiga sadrži priču s raspravom o lubanji koja dijeli velike sličnosti sa slavnom scenom na groblju iz Shakespeareovog Hamleta.[6] Djelo je 1901. prevedeno na njemački od strane E. Möllera.[1]
  • "Knjiga o jedinstvu" (arap. كتاب التوحيد; Kitab al-tavhid),[1][2] zbirka hadisa sastavljena u Reju sa svrhom obrane lokalne imamitske zajednice od optužbi za antropomorfizam i fatalizam.[2] Predaje su grupirane po predmetu i ponekad sadrže bilješke s objašnjenjima.[2]
  • "Knjiga o predavanjima" (arap. كتاب الأمالي; Kitab al-Amali)[1][2] ili "Knjiga o skupovima" (arap. كتاب المجالس; Kitab al-Madžalis), djelo koje bilježi njegova redovna predavanja četvrtkom i petkom u Nišapuru tokom 978. i 979. godine.[2] Sastoji se od raznih predaja, prvenstveno tekstova o vrlinama imama i moralnim poticajima.[2]
  • "Oči velikog Reze" (arap. عيون أخبار الرضا; Ujun ahbar al-Riza),[1][2] zbirka predaja od i na temu imama Reze koju je ibn Babavajh predstavio veziru Sahibu ibn Abadu, nakon što je vezir sastavio dvije poeme o tom imamu.[2]
  • "Rasprava o vjerovanjima" (arap. رساله اعتقادات; Risalat al-itikadat), sažetak ključnih šijitskih doktrina, na engleski 1942. preveo A. A. A. Fyzee kao Shi'ite Creed.[1][2][3] Pretpostavlja se da je ibn Babavajh pisao djelo u tri segmenta, odnosno da se preostala dva nalaze u Kitab al-Hidaji i Kitab al-Amaliju.[2]
  • "Razlozi legitimiteta pravila i uzroka" (arap. علل الشرعية والاحكام وأسباب; Ilal al-šaraje val-ahkam val-asbab), kompilacija predaja s rezonima za određena pravna pravila i različite okolnosti, sadrži i pojmovnik.[2]
  • "Zbirka Abdulazimovih predaja" (perz. جامع اخبار عبدالعظیم; Džame-je ahbar-e Abdulazim), danas izgubljena biografija o sejedu Abdulazimu Hasaniju.[7]

Sačuvana ibn Babavajhova djela uglavnom su publicirana u više različitih izdanja, a među takva uz gore navedena spadaju još:[2]

  • Tavab al-amal va ikab al-amal (Teheran, 1955. / 1375. AH)[2]
  • Al-Hidaja fi al-usul va al-foru (Teheran, 1957. / 1377. AH)[2]
  • Al-Mukne fi al-fikh (Teheran, 1957. / 1377. AH)[2]
  • Fazael al-šija (Teheran, 1964. / 1342. AP)[2]
  • Kitab al-hisal (Teheran, 1965. / 1385. AH)[2]
  • Mašjahat al-fakih (Bejrut, 1991. / 1411. AH)[2]
  • Man la jahduruhu al-Fakih (zadnje poglavlje), Fazael ašhur al-talata (Bejrut, 1992. / 1413. AH)[2]
  • Kitab al-mavaez, sadrži Musadakat al-ihvan i Sefat al-šija (Bejrut, 1992. / 1413. AH)[2]

Učenja uredi

Promatran u širem historijskom kontekstu odnosno u vrijeme rađanja tzv. velike okultacije (941–), opus ibn Babavajha zauzima posredan položaj u evoluciji imamitske doktrine od ranije ekstremnije (gulatske) misli prema kasnijoj umjerenijoj sintezi temeljenoj na mutazilitskim idejama.[2] Grad Kom je još od 9. vijeka bio opozicijski centar gulatskim svjetonazorima, a ibn Babavajhova djela sadrže snažna opovrgavanja antropomorfnih interpretacija predaja o imamima.[2] S druge strane, smatrao je da su ti uzori dovoljna osnova za život i djelovanje, te da je njihovo otkrivanje nužno za postizanje znanja o Bogu.[2] Osim u djelima o korijenima imamizma, svoje teološke stavove također je izrazio izborom predaja i kratkim natuknicama, posebno u njegovom Kitab al-tavhidu.[2] Tukiju tj. praksu prikrivanja uvjerenja držao je pozitivnom dužnosti sve do povratka dvanaestog imama, a zabranio je javne rasprave što vjerojatno uključuje i kalam.[2]

Na temelju stavova iznešenih u Kitab al-tavhidu, ibn Babavajha može se grupirati među antiantropomorfističke tradicionaliste koji Božjim atributima negiraju nezavisno postojanje i tvrde da se Bog ne može opisati njihovim suprotnostima.[2] On razlikuje Božja svojstva suštine koja su vječna (Slušalac, Poznavalac, Mudar, Silan, itd.) od onih koja su privremena (Stvaralac, Činilac, Voljan, itd.).[2] Ističe da je Kuran nastao u određenom vremenu (mohdat) i da je sveti tekst u rukama vjernika potpun i savršen, iako sure 93 i 94 odnosno 105 i 106 treba kombinirati.[2] Prema ibn Babavajhu, svijet se sastoji od tijela i njihovih privremenih udesa, dok o atomima ne raspravlja.[2] Bada' za ibn Babavajha ne podrazumijeva to da je Bog promijenio svoj stav ili da je došao do novih ideja, nego se radi o pukom ukidanju jedne naredbe drugom, ili pak da Bog povećava ili smanjuje čovjekov život i prehranu ovisno o zaslugama.[2]

Ibn Babavajhova djela na temu Božje pravednosti pokazuju jasan razvoj od gotovo determinizma u Kitab al-Hidaji i Risalat al-itikadatu do kasnijeg Kitab al-tavhida koji se u osnovi ne razlikuje od umjerenih mutazilitskih stavova karakterističnih za bagdadsku školu.[2] On tvrdi da Bog zapovijeda pravdu od čovjeka, ali ga tretira nečim bolje od pravde, odnosno milošću (tafazal).[2] Glede zaštite od grijeha i pogreške (isma), ibn Babavajh veli da su islamski poslanici, vjerovjesnici i imami sačuvani od nečistoća odnosno velikih i manjih grijeha još od početaka njihovih karijera, te da ih krasi izvrsnost u intelektu i znanju.[2] Za razliku od njegovog učenika al-Mufida, ibn Babavajh je smatrao da poslanik Muhamed nije bio imun na distrakciju (sahv) tokom molitve, pozivajući one koji drže drugačije ekstremistima.[2] U Kitab al-Hidaji vjerovanje je definirao kao struku s jezikom, vjerom u srce i radnjama s udovima – povećava se s radom i smanjuje se s njihovim propustom.[2] Onaj koji teško zgriješi više nije vjernik, ali ostaje musliman.[2] Vizija Boga na Sudnjem danu neće biti tjelesnim očima već intelektualnog tipa, i dok će nagrada nekih blagoslovljenih biti slavljenje Boga s anđelima, drugi će uživati u hrani i piću.[2] Al-Mufid snažno ga je kritizirao zbog ovog tumačenja.[2]

Reference uredi

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 1,36 1,37 1,38 1,39 1,40 1,41 (en) Fyzee, A. A. A. (1986) [1971]. „Ibn Bābawayh (I)”. u: Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch.; Schacht, J. H – Iram. Encyclopaedia of Islam. 3 (N. izd.). Leiden: E. J. Brill. str. 726-727. DOI:10.1163/1573-3912_islam_COM_0318. ISBN 9789004081185. ISSN 1573-3912. OCLC 5862820396. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 2,29 2,30 2,31 2,32 2,33 2,34 2,35 2,36 2,37 2,38 2,39 2,40 2,41 2,42 2,43 2,44 2,45 2,46 2,47 2,48 2,49 2,50 2,51 2,52 2,53 2,54 2,55 2,56 2,57 2,58 2,59 2,60 2,61 2,62 2,63 2,64 2,65 2,66 2,67 2,68 2,69 2,70 2,71 2,72 2,73 2,74 (en) McDermott, Martin (6. decembra 2011). Ebn Bābawayh (2). Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. Pristupljeno 14. jula 2018. 
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 (en) Ibn Bābawayh. Encyclopædia Britannica. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc. 7. maja 2015. Pristupljeno 14. jula 2018. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 (en) Blair, Sheila S. (6. decembra 2011). Ebn Bābawayh (1). Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. Pristupljeno 14. jula 2018. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 (en) Nasr, S. H.; Mutahhari, M. (2007) [1975]. „14. The Religious Sciences”. u: Frye, R. N. The Period from the Arab Invasion to the Saljuqs. The Cambridge History of Iran. 4 (5. izd.). Cambridge, UK; New York: Cambridge University Press. str. 464-480. DOI:10.1017/CHOL9780521200936.016. ISBN 9780521200936. OCLC 4120295. 
  6. ↑ (en) Yamanaka, Yuriko (2006). „5. Alexander in the Thousand and One Nights and the Ghazālī Connection”. u: Yamanaka, Yuriko; Nishio, Tetsuo. The Arabian Nights and Orientalism: Perspectives from East and West. London; New York: I.B. Tauris. str. 93-115. ISBN 9781850437680. OCLC 57638346. 
  7. ↑ (en) Calmard, J. (1997). „Shāh ʿAbd al-ʿAẓīm al-Ḥasanī”. u: Bosworth, C. E.; Donzel, E.; Heinrichs, W. P.; Lecomte, G. San – Sze. Encyclopaedia of Islam. 9 (N. izd.). Leiden: E. J. Brill. str. 191-192. DOI:10.1163/1573-3912_islam_COM_1022. ISBN 9789004104228. ISSN 1573-3912. OCLC 5862805806. 

Literatura uredi

Vanjske veze uredi

Ostali projekti
 U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Ibn Babavajh
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibn_Babavajh&oldid=41689019