Hrišćanstvo u Crnoj Gori
Hrišćanstvo u Crnoj Gori predstavlja većinsku religiju. Od ukupnog broja stanovnika Crne Gore, 74,24% su pravoslavni hrišćani, a 3,54% su rimokatolici. Pored toga postoji značajan postotak muslimana.
Razvoj hrišćanstva u oblastima koje obuhvata današnja Crna Gora je većinom vezano za cetinjsku mitropoliju (pravoslavlje) i barsku nadbiskupiju i kotorsku biskupiju (katoličanstvo). Teritorijalnim proširenjem Crne Gore, u kasnijem periodu, na razvoj hrišćanstva imaju i druge eparhije.
Rano hrišćanstvo uredi
Dukljanska biskupija se prvi put pominje 599. godine sa sjedištem u gradu Duklji, nekadašnjoj prestonici rimske provincije Prevalitane, da bi u VIII vijeku nad njom imao jurisdikciju drački mitropolit.
Rimokatolicizam uredi
Barska biskupija (kao naslednica Dukljanske biskupije) pominje se prvi put u IX vijeku, u vrijeme vizantijskog cara Lava Mudrog (886-912). godine. U XI vijeku, Barskoj biskupiji bila je nadređena Dubrovačka nadbiskupija, sve do dolaska na vlast Bodina (1081 - 1101), naslednika Dukljnskog kralja Mihaila. Bodin se priklonio protivpapi Klimentu III (1080 - 1100) i od njega je dobio potvrdu Dukljansko - barske nadbiskupije i mitropolije 8.1. 1089. godine Postojali su sporovi oko duhovne jurisdikcije i priznavanja, ali je Barska nadbiskupija sačuvala svoju samostalnost i imala je značajnu ulogu u državi Zeti. Ima oko 100 svojih hramova i uspjela je da opstane do današnjih dana.
Pravoslavlje uredi
Raški župan Stefan Nemanja osvaja Duklju i dinastija Nemanjića Dukljom i Zetom (Crnom Gorom) vlada od 1183. do 1360. godine, a 1219. godine Sava Nemanjić (prvi arhiepiskop autokefalne srpske crkve — Srpske arhiepiskopije), osniva Zetsku episkopiju sa sjedištem na Prevlaci kod Tivta. Ima pojedinaca koji misle da je sjedište episkopije bilo u blizini Duklje. Godina osnivanja Zetske episkopije se uzima kao godina ustanovljenja institucije pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Pored Zetske, Sava osniva još sedam novih episkopija, od kojih su četiri imale jurisdikciju na teritoriji koju zauzima današnja Crna Gora. Te episkopije su:
- Zetska sa sjedištem na Prevlaci,
- Budimljanska u Đurđevim stupovima,
- Humska sa sjedištem u Stonu, a kasnije u Bijelom Polju i
- Dabarska sa sjedištem u Priboju (videti Istorija Mitropolije dabrobosanske).
Danas kao kanonske naslednice pomenutih episkopija deluju: Mitropolija crnogorsko-primorska, Eparhija budimljansko-nikšićka, eparhija mileševska i eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska. Eparhija mileševska i eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska samo svojim malim dijelom pripadaju Crnoj Gori, dok su u većem dijelu u Srbiji, odnosno Republici Srpskoj.
Zetska mitropolija uredi
Prvi zetski episkop bio je Ilarion Šišević iz Građana. Širenje pravoslavlja u Zeti je tekao veoma sporo sve do početka XIV vijeka, kada je pod pritiskom vlasti pravoslavlje uzelo maha u kontinentalnom dijelu zetske države. Nemanjići su izgradili dosta pravoslavnih hramova.
Po propasti Srpskog carstva Balšići vraćaju Zeti nezavisnost i suočavaju se sa dvije konfesije (katoličanstvo u južnim dijelovima države i pravoslavlje u kontinentalnom dijelu države). Sagledavajući državne interese, Balšići 1389. godine uvode katoličanstvo kao državnu religiju (priklanjaju se papi zaobilazeći carigradskog patrijarha), da bi Balša III (1403 - 1421, učinio pravoslavlje državnom religijom.
U rang patrijaršije (Pećka patrijaršija) je 1346. godine izdignuta Srpska arhiepiskopija, a Zetska episkopija dobija status „mitropolije“ sa sjedištem u manastiru Prečista Krajinska (na obali Skadarskog jezera. Sjedište mitropolije se seli na ostrvo Vranjina (u manastir Svetog Nikole), pa na Kom, a odatle na Obod. Zetski mitropolit se 1484. godine doseljava na Cetinje u Bogorodičin manastir, koji je podigao Ivan Crnojević. Ivan izdaje manastiru „Osnivačku povelju“ i „Odluku o osnivanju Zetske mitropolije“, čije je ime ubrzo promijenjeno u „Cetinjska mitropolija“.
Cetinjska mitropolija uredi
Vladarskom poveljom Cetinjska mitropolija dobija posjede i privilegije, pa postaje institucija koja je odmah iza gospodara. Mitropolija je imala jurisdikciju na Crnogorskom primorju i skadarsku oblast Skenderiju.
Od 1450. do 1557. godine pravoslavna crkva u Crnoj Gori je faktički bila nezavisna od Pećke patrijaršije, koja je pripojena Ohridskoj arhiepiskopiji 1532. godine. Svu vlast nad crkvom u to vrijeme imao je Gospodar. Odlučivao je ko će biti mitropolit i kako će mitropolija djelovati. Cetinjski mitropolit je bio samostalan u svom radu u odnosu na Ohridsku arhiepiskopiju. U XVI vijeku Pećka patrijaršija se obnavlja pa Cetinjska mitropolija ponovo ulazi u njen sastav. Tokom XVI i XVII vijeka cetinjski mitropoliti direktno pregovaraju s mletačkim i turskim vlastima, a s papom o prihvatanju unije. Svi crnogorski mitropoliti imali su titulu Egzarha, bili su čuvari Pećkoga trona.
Krajem XVII vijeka slabi uticaj turske vlasti u Crnoj Gori, a istovremeno nestaje uticaja pećkog patrijarha na izbor cetinjskog mitropolita. Prava koja su se odnosila na Cetinjsku mitropoliju, a koja je sultan dao pećkom patrijarhu, postala su nevažeća za Crnu Goru činom otkazivanja poslušnosti sultanu. Da je pećki patrijarh izgubio uticaj na cetinjskog mitropolita postala je očita nakon smrti mitropolita Visariona II, 1692. godine.
Zbor crnogorskih glavara u maju 1694. godine za mitropolita je jednoglasno izabrao igumana Cetinjskog manastira Savatija Kaluđerovića. Za ovaj čin izbora mitropolita nije bilo nikakvih konsultacija s pretstavnicima Pećke patrijaršije koja je u tom momentu imala dva patrijarha. Ovakav način izbora mitropolita je nastavljen i u kasnijem periodu.
Crnogorske mitropolite su hirotonisali pećki patrijarsi, a kasnije poglavari Ruske pravoslavne crkve.
Nosilac nove uloge i statusa crnogorskih mitropolita je Ruvim II Njeguš (1593—1637) godine, a to je, da mitropoliti Cetinjske mitropolije pored vjerskih postaju i politički autoriteti. Opštecrnogorski zbor i Crnogorski glavarski zbor su im pružali punu podršku u svakom smislu (kao duhovnicima, vojskovođama i političarima). Vladikat (oblik državne vlasti) trajaće sve do polovine XIX vijeka, sa prekidom za vrijeme vladavine Šćepana Malog. Kada je Crna Gora proglašena knjaževinom, ponovo je postala sekularna država.
Poslije drugog pada Pećke patrijaršije, 1766, nastupa jedan kanonski nedefinisan odnos Cetinjske mitropolije. Naime, cetinjski mitropoliti nisu htjeli da prihvate kanonsku vlast Grka, pa su u svom djelovanju bili i faktički nezavisni. Neki autori smatraju da je ovim Cetinjska mitropolija postala autokefalna, dok drugi smatraju da nije.
Mitropolit Ilarion Roganović 13. januara 1865. godine naređuje sveštenstvu da ne briju brade, jer je to veoma protivno kanonima naše svete pravoslavne istočne crkve i sasvim je neshodno činu svešteničkom. Sledeće godine Ilarion izdaje naredbu sveštenstvu da obavezno vode:
- Registar rođenih,
- Registar krštenih,
- Registar vjenčanih i
- Registar umrlih.
Ove novine su izazvale nezadovoljstvo kod pojedinih sveštenika i dolazi čak do napuštanja pojedinaca. Mitrofan Ban 1893. godine traži od sveštenstva da laičko odijelo zamijene mantijama. Obnavlja se rad Bogoslovije na Cetinju 1869. godine uz materijalnu pomoć Ruske pravoslavne crkve. Nikodim Milaš radi na konstituisanju crkvenog zakonodavstva i daje ustavna rješenja za Sveti Sinod i pravoslavne konzistorije. Knjaz Nikola parafira „Ustav Svetog sinoda u Knjaževini Crnoj Gori“ 12. januara 1904. godine, a dva dana kasnije potpisuje i „Ustav pravoslavnih konzistorija u Knjaževini Crnoj Gori.“Do 1904. godine, izbor mitropolita je bio posao Gospodara, a kasnije se u izbor uključuje uspostavljeni Sveti sinod.
Ovaj period je obilježen izgradnjom velikog broja hramova (podignute su 163 crkve, obnovljene 122, izgrađena dva manastira, a dok je 12 manastira restaurirano) i indetifikacije duhovnog i državnog područja poslije svakog teritorijalnog proširenja Crne Gore. Saradnja crkve i države je bila više nego odlična.
Mitropolija crnogorsko-primorska uredi
Sveti sinod Kraljevine Crne Gore (29. decembra 1918) je odlučio da Cetinjska mitropolija ponovo uđe u obnovljenu Srpsku pravoslavnu crkvu, zajedno sa ostalim mitropolijama i episkopijama koje su predstavljale kanonsko nasleđe Pećke patrijaršije. Od tada Cetinjska mitropolija je inkorporirana u Srpsku pravoslavnu crkvu. Po novoj podjeli 1929, koju je sprovela Srpska pravoslavna crkva promijenjen je naziv u mitropolija crnogorsko-primorska i pod tim imenom egzistira i danas. Prvi mitropolit crnogorsko-primorske mitropolije bio je dr Gavrilo Dožić.
Budimljanska episkopija uredi
Budimljanaska Episkopija je osnovana 1219. godine na saboru u Žiči. Sjedište Episkopije od njenog osnivanja bilo je u Manastiru Svetoga Georgija (Đurđevim stupovima) u Beranama, zadužbini Prvoslava sina velikog župana Tihomira, najstarijeg brata Nemanjinog. Iz tog vremena je sačuvan i zapis koji glasi „četvrtoga vladiku postavi Sveti Savo u Budimlji u hram svetog Georgija“. Budimljanska Episkopija je u 15. vijeku podignuta na stepen Mitropolije, pa su pored imena budimljanskih Episkopa sačuvana imena i 9 Mitropolita budimljanskih: Vasilije, Makarije Prvi, Makarije Drugi, Genadije, Sava, Gerasim, Grigorije, Jeftimije i Pajsije.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Istorijski leksikon Crne Gore/Daily Press/Podgorica 2006.
