Historija Slovenije

Slovenski preci današnjih Slovenaca vjerovatno su se doselili na područje Slovenije u 6. veku. U 7. veku je nastala Karantanija, prva država Slovenaca i jedna od prvih slovenskih država. 745. godine Karantanija gubi nezavisnost i pada pod vlast Bavarske, koja opet postaje dio franačke države. Stanovništvo se pokrštava.

Oko 1000. godine napisani su Brižinski spomenici, prvi pisani dokument na nekom slovenskom jeziku. U 14. veku veći dio današnje Slovenije pada pod vlast Habzburgovaca, koji kasnije postaju Austro-Ugarska. Slovenija se tada deli na tri pokrajine: Kranjsku, Gorišku i Štajersku.

Godine 1848. brojne narode zahvata narodni preporod, pa i Slovenci imaju politički program koji traži Ujedinjenu Sloveniju (Veliku Sloveniju).

Kad se 1918. godine raspala Austro-Ugarska, a Italija zauzela pokrajine Primorsku i Istru, kao i dijelove Dalmacije, osnovana je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, koja se 1929. preimenovala u Kraljevinu Jugoslaviju.

Kraljevina Jugoslavija se raspala u 2. svetskom ratu, a Slovenija je potom postala dio socijalističke Jugoslavije, službeno proglašene 29. novembra 1943.

Današnja Slovenija je na temelju plebiscita proglasila nezavisnost od SFRJ 25. juna 1991, a koja je priznata nekoliko mjeseci nakon kratkotrajnog rata. Kao nezavisna država je 29.3. 2004. postala članicom NATO-a, 1.5. 2004. članicom Evropske Unije.

Praistorija uredi

Najstariji dokaz čovekovog postojanja na tlu Slovenije su dve kamene alatke iz Jame v Lozi kod Orehka (opština Postojna), stare oko 250.000 godina. Iz perioda poslednje glacijale, kada su na tlu Slovenije živeli neandertalci, je najznačajniji pronalazak zviždaljke u blizini sela Šebrelje. U mlađem kamenom i bronzanom dobu stanovnici su već bave stočarstvom i poljoprivredom. Na prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba karakteristična je kultura žarnih grobova. Za halštatski period su karakteristična utvrđena naselja na uzvišenjima (gradine), i lepo izrađeni gvozdeni predmeti (npr. situle) i oružje (Most na Soči, Vače, Rifnik, Šentvid pri Stični). Njihovi stanovnici nisu etnički određeni.

Kelti i Rimljani uredi

Slovenačke zemlje u sklopu rimskih provincija (1-300. god. n. e.)

U 4. i 3. veku pne. teritoriju današnje Slovenije su zaposela plemena Kelta. Oni su tu oformili plemenski savez nazvan Norička kraljevina. U Gorenjskoj i delu Štajerske su živeli Tavrisci, Karni su se naselili na severozapadu, Noričani na severu, Japodi u Dolenjskoj i delom u Notranjskoj, Latobici u Dolenjskoj i Posavju, te Histri u Istri. Ti narodi su kulturno i privredno zaostajali za Rimljanima. Bavili su poljoprivredom i stočarstvom. Iz tog vremena potiču imena nekih današnjih mesta poput Bohinj i Tuhinj, te pojedinih reka (Sava, Savinja i Drava).

Teritorija današnje Slovenije imala je za Rimljane veliki strateški značaj. Rimski prodiranje na teritoriju današnje Slovenije je započelo nakon osnivanja Akvileje (181. god. pne.). U drugoj polovini 2. veka pne. Rimljani su u istarskim pohodima pokorili Histre, Tavriske (129. god. n. e.) i Karne (115. g. n. e.). Norička kraljevina je sklopila saveznički ugovor sa Rimljanima 115. god. pne.. Car Oktavijan Avgust je od 35-33. god. pne. granice Rimskog carstva pomerio sve do Dunava, a oko 10 god. pne. mirno priključio carstvu dotad savezničku Noričku kraljevinu. Zaposednuta područja uključena su u sastav sledećih rimskih provincija: zapadna Slovenija sa Istrom je uključena u 10. regiju Italije (Regio X), istočni deo i Dolenjska su pripojeni provinciji Panoniji, alpski prostor i Posavje su sredinom 1. veka ušli u sastav provincije Norik. Osnivaju se prvi gradovi na teritoriju Slovenije (Emona, Celeja, Petovio). Njih naseljavaju doseljenici iz Italije i poromanjeni starosedeoci. Izgrađen je putni sistem sa glavnim pravcem Akvileja-Emona-Celeja-Petovio-Karnuntum (Petronel na Dunavu).

Prve hrišćanske opštine su nastale pri kraju 3. veka. Od 4. do6. veku su ustrojene episkopije, koje su potpadale pod mitropoliju u Akvileji. U vreme utvrđivanja rimskih granica zbog sve češćih varvarskih provala, u 3. veku na rubu krasa je izgrađen sistem utvrđenja Claustra Alpium Iuliarum, čija je namena bila da štiti istočni prilaz Italiji. U 5. i 6. veku rimska vlast na teritoriju Slovenije je uzdrmana provalama germanskih plemena, koja se kreću ka Italiji. Domaće stanovništvo nalazi utočište u bezbednijim planinskim krajevima. Sredinom 5. veka preko Slovenije u Italiju su prodrli Huni, i usput opustošili celi niz naselja. Na kraju 5. veka Istočni Goti (Ostrogoti) zaposeli su Italiju i do 536. godine u sastav njihove Italske kraljevine ulaze Norik, Dalmacija i Panonija.

Doseljenje Slovena uredi

Glavni članak: Doseljenje Slovena u istočne Alpe

U 6. veku na širem prostoru istočnih Alpa naselili su se Sloveni. Prvi slovenski naseobeni talas datiran oko godine 550. godine, tekao je iz smera današnje Moravske.

Drugi slovanski talas teče po odlasku Langobarda sa današnjeg slovenačke teritorije u Italiju 568 godine. Na ispražnjene teritorije počinju se naseljavati Avari i Sloveni.

Na teritorijama, koje su naselili Sloveni, su živeli ostaci romanizovanih starosedelaca, koji su delomično sačuvali hrišćanstvo. Doseljenje Slovena u istočne Alpe potvrđuju propasti episkopijâ na istočnoalpskom prostoru u drugoj polovini 6. veka, promene naselja i materijalne kulture, i prvenstveno afirmacija novog, slovenskog govora. Etnička granica prema Bavarcima se već onda učvrstila u istočnom Tirolu, a u 8. veku na rubu Furlanske nizije i u Istri na rubu krasa ustalila se granica prema Langobardima.

Karantanija uredi

Glavni članak: Karantanija

Najverovatniji obim Karantanije oko 800. godine

Sloveni u istočnim Alpama bili su, kao i Sloveni u Panoniji, pod vlašću avarskih kagana. Slabljenjem avarske vlasti, na prostoru južne Koruške, početkom 7. veka formira se prilično samostalna „krajina Slovena“ („marca Vinedorum“), sa svojim knezom na čelu. Godine 623. se verovatno pridružila alpskim Slovenima pod vođstvom kneza Sama. Po propasti Samovog plemenskog saveza 658. godine, »krajina Slovena« sa središtem u Krnskom gradu, severno od današnjeg Celovca, počela se nazivati Karantanijom. Oko stotinjak godina ona je bila samostalna kneževina. Kada su Karantanci oko 743. godine zamolili Bavarce za pomoć u odbrani od Avara, oni su morali priznati njihovu vrhovnu vlast, te je otada Karantanija vazalna kneževina u okviru Franačke države. Uz priznanje vazalstva kao zamenu za pomoć, Karantanci su morali Bavarcima dati kao taoca sina kneza Boruta, Gorazda, i kneževog nećaka Hotimira. Njih su Bavarci za vreme talaštva pokrstili. Godine 751, za vreme vladavine kneza Hotimira, počinje pokrštavanje Karantanaca. Pokrštavanje nije išlo glatko, došlo je čak do tri neuspela ustanka. Porazom bavarskog kneza Tasila III 788. godine, zajedno s Bavarskom i Karantanija ulazi u sastav Franačke države Karla Velikog. Kada je knez donjopanonskih Slovena Ljudevit Posavski 819. godine, zbog nasilja franačkog markgrofa Kadolaha, podigao ustanak, njemu su se priključili i Karantanci. Posle gušenja ustanka 828. godine Franci reorganizuju upravu u Karantaniji i domaće slovenske kneževe zamenjuju franački grofovi. Tragovi nekadašnje karantanske samouprave su se očuvali sve do 1414. godine u posebnom obredu ustoličavanja koruških vojvoda, koji je vršen na slovenačkom jeziku.

Franačka vlast uredi

U sklopu Svetog rimskog carstva uredi

Dolazak i učvršćenje Habsburgovaca uredi

Fridrih III

Od reformacije do baroka uredi

Protenstantska učenja počinju sa se pojavljuju u slovenačkim pokrajnama već od 1520. godine. Prelomni trenutak za razvoj luteranstva u Sloveniji je preobraćenje Primoža Trubara u regormisanu veru. On je upravljao protenstantskom crkvom do 1565. godine kada je proteran u Nemačku. Primož Trubar je preveo bibliju na slovenački čime je postao otac slovenačke književnost i slovenačkog književnog jezika. Mada je vlast Hazburga u slovenačkim pokrajnama bila jaka, plemstvo je većinom prešlo luteranstvo te je uspelo da na saboru "Unutrašnje Austrije" iz 1578. godine, primora nadvojvodu Karla Hazburškog na poštovanje verskih prava luterana. U Ljubljani je delovala protestantska škola i štaparija a nastavljen je rad na prevođenju religioznih dela na slovenački. Ovaj razvoj je prekinut protivreformacijom koja je u periodu od 1590 do 1628. godine izvojevala potpunu pobedu (stanovništvo je pokatoličeno, škola zatvorena, crkvena organizacija luterana uništena). Sa potiskivanjem protestantizma, Hazburzi su slomili i svaki mogući otpor plemstva svojoj vlasti te u slovenačkim pokrajnama staleške skupštine gube značaj. Slovenija je tokom 16 veka trpela pljačkaške upade neregularnih turkih trupa što je postaklo skupštinu Kranjske da finansijski pomognu organizaciju hrvatske vojne krajne dok su skupštine Koruške i Štajerske pomagale organizaciju slavonske krajne. Hazbuzi su 1508. godine nasledili goričku grofoviju (zahvaljujući ugovoru o nasleđivanju) te je time cela Slovenija došla pod vlast iste dinastije.

Terezijanska i jozefinska epoha uredi

Pod Francuzima uredi

Ilirske provincije

Od restauracije do revolucije 1848. uredi

France Prešeren (Goldštajn 1850 god.)

Narodni i kulturni preporod uredi

Ustavni period uredi

Zemlje Austro-Ugarske od 1867. godine

Austrijska carevina je temeljno reorganizovana posle poraza u ratu sa Pruskom (1866. godine)i sklapanja Nagodbe sa Mađarskom (1867). U austrijskom delu Austro-Ugarske je ustanovljena ustavna vlada na osnovu Februarskog patenta iz 1860. godine. Nemačke partije su držale sva mesta u Vladi na osnovu većine u Rajhstagu (parlament Austrije) ali i na osnovu carskog pristanka. Da bi modernizovali državu, Vlada je donele niz Ustavnih zakona kojim je tumačen Februarski patent ali i kojim je po prvi put ustanovljen jedan za to vreme dosta širok sistem građanskih prava. Do kraja monarhije, usled postepenog demokratizovanja Austrije, Slovenci su uspeli da izbore dominaciju u institucijama Kranjske kao i osnovno i srednje obrazovanje u državnim školama Koruške, primorske oblasti i Štajerske. U Rajhstagu je sedelo 7 prestavnika slovenaca koji su obično podržavali češke zahteve i inicijative. Mada nikad nisu dostigli privredni razvoj Češke i Donje Austrije privredni preobražaj je zahvatio i Sloveniju tokom 80 i 90 godina 19 veka čemu je dosta doprineo veliki državni program izgradnje infrastrukture. Krajem 19 veka u Sloveniji se snažno razvija klerikalni pokret ali se pojavljuju i prvi znaci komunističkog i socijaldemokratskog organizovanja.