Guvernat Transnistrija
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Guvernat Transnistrija (rumunjski: Guvernământul Transnistriei) bio je naziv za rumunjsku marionetsku tvorevinu, za vrijeme Drugog svjetskog rata između 1941. - 1944., na okupiranim dijelovima Sovjetskog Saveza između Dnjestra i Južnog Buga.[1]
To je bila jedna pačetvorina dimenzija 350 × 120 km velika oko 42.000 km², rijetko naseljen kraj u kom je živjelo oko 2 milijuna ljudi. Dobar dio njih bili su Ukrajinci, Rusi, a bilo je i dosta crnomorskih Nijemaca (oko 130.000) i oko 300.000 Židova. Najveći grad tog kraja bila je Odesa, koja je 1900. imala oko 350.000 stanovnika, od kojih je bilo oko 50% Rusa i 32% Židova.[1]
Veći dio nekadašnjeg Guvernata Transnistrija danas pripada jugozapadnoj Ukrajini, a bitno manji ravničarski dio Moldaviji i separatističkom Pridnjestrovlju.[1]
Historija uredi
Mirovnim ugovorom iz Iaşia 1792. kraj između Dnjestra i Južnog Buga, odnosno njegov južni dio - između Očakova i Balte pripao je Osmanskom carstvu. Nakon 1793. taj kraj postao je dio Ruskog Carstva a nakon Prvog svjetskog rata dio Sovjetskog Saveza.[1]
Do Druge podjele Poljske 1793. sjeverni dio - Podolija, pripadao je Poljsko - Litvanskom kraljevstvu a nakon 1793. Ruskom Carstvu a nakon Prvog svjetskog rata - Sovjetskom Savezu.[1]
Nakon gubitka Besarabije koju je anektirala - Kraljevina Rumunjska, Sovjetski Savez formirao je 1924. na istočnoj obali Dnjestra na teritoriju Ukrajinske SSR Moldavsku Autonomnu Sovjetsku Socijalističku Republiku, sa najvećim gradovima Bălţi i Tiraspolom.[1]
Okupacija uredi
Iako je napad na Sovjetski Savez počeo - 22. juna 1941. Operacijom Barbarossa, napad na njegove južne krajeve Bukovinu i Besarabiju, nije počeo sve do 2. jul 1941. Napad na tom dijelu fronta izvršila je 11. njemačka armija (100.000 vojnika) i 3. i 4. rumunjska armija (200.000 vojnika). Do 27. jula združene rumunjsko - njemačke snage izbile su do Dnjestra a do augusta 1941. i do Južnog Buga i tako kompletno zauzele gotovo čitavu buduću Transnistriju, osim Odese za koju su se borbe vodile do oktobra 1941.[1]
Administracija uredi
Do kraja augusta 1941. teritorij Transnistrije u skladu sa rumunjsko - njemačkim dogovorom iz Tighine (današnji Bender u Moldaviji) nekadašnjih 64 sovjetskih rajona, reorganizirano je 13 okruga (rumunjski: Judet).[1]
Deportacije Židova i Roma uredi
Nakon okupacije - Transnistrije koju su izvele Kraljevina Rumunjska i Treći Reich u augustu 1941. počele se po nalogu conducătora Iona Antonescua sa deportacijama Židova iz Besarabije i Bukovine u Transnistriju. One su počele od 15. septembra 1941. i trajale je do jeseni 1942. Većina Židova koji su preživjeli masakre po Besarabiji i Bukovini, su pohapšeni i marševima smrti internirani u Transnistriju. Broj deportiranih je vjerojatno bio oko 150.000, iako ih je prema nekim njemačkim izvorima bilo možda i 185.000. Rumunji su 13. septembra 1942. prekunuli s deportacijama. Internirci su stacionirni u oko 100 radnih logora, gdje su getoizirani uz radnu obavezu. Neki od njihovih logora dobili su epitet logora smrti a najzloglasniji je bio Bogdanovka.
Uz to je negdje i oko 185.000 Židova i Roma iz Transnistrije, nastradalo je u deportacijama, kad su bili prepušteni svojoj sudbini. Pogotovo za oštre zime 1941 . / 42. kad ih je od gladi, bolesti i iscrpljenosti pomrlo na desetke hiljada. U sljedećem razdoblju - židovske organizacije uspjele su bar malo olakšati položaj deportiranih osoba ishodivši (uz suglasnost Antonescua) da se njihov rad bar minimalno plaća. Ipak oko 90.000 rumunjskih Židova od ukupno 145.000-150.000 deportiranih nisu uspjeli preživjeti.[1]
Tokom zime 1941. / |42., rumunjska žandarmerija deportirala je nekoliko desetina hiljada Židova iz Odose, preselivši ih u kraj pored Crnog mora u kom je tad živjelo oko 130,000 Njemaca u 228 njemačkih naselja. Ona su bila izvan jurisdikcije rumunjske administracije, već pod Specijalnom komandom R (Sonderkommando R) sa sjedištem u Landau, koja je podpadala pod Direkciju za Folsdojčere i SS. Tako da su njihovi radni logori bili sa malo ili potpuno bez ikakvih čuvara, prepušteni sami sebi, pa je među logorašima vladala epidemija tifusa. Brojne deportirce opljačkalo bi lokalno stanovništvo još na putu do njihovih logora, a po nalogu Specijalne komande R folksdojčerske milicije pobile su oko 3.000 Židova na putu do njihovih logora.[1]
Kad se deportacija vlakovima zaustavila, bojeći se daljnjeg širenja epidemije, nakon konzultacija sa Specijalnom komandom R i ljudima iz Direkcije za Folsdojčere (VoMi) lokalni folksdojčeri odlučili su da pobiju preostale internirce.
Einsatzgruppen su to odbile izvršiti pod izlikom da je Transnistrija pod rumunjskom nadležnosti, pa su se tog mračnog posla privatili članovi lokalnih milicija koji su streljali ljude par sedmica po okolnim selima i nakraju spalili logor Berezovku. Svjedoci tog zločina su stanovnici okolnih sela koji su konjskim zapregama prevozili leševe u masovne grobnice. Točan broj ubijenih nije poznat, prema nekim informacijama, to bi moglo biti - 52.000. Po izvještaju Foreign Offica radi se o 28.000 Židova pobijenih po njemačkim selima u zimi 1941 / 42.[1]
Oslobođenje uredi
Kad su jedinice Crvene Armije u ljeto 1944. ušle u Transnistriju i potukle trupe Wehrmachta u Rumunjskoj, deportirtircima je dopušteno da se vrate u krajeve iz kojih su iseljeni. Mnogi od preživjelih vratili su se tokom 1945. i 1946. godine u Rumunjsku.[1]
Za stradanje Židova i Roma u Transnistriji se i danas vrlo malo zna po Zapadnoj Evropi. To je dijelom i zato što se Transnistriju i danas teško može naći na bilo kojoj karti, a i nije toliko razvikana kao Auschwitz ili Treblinka, pa se za logore Bogdanovka, Ahmečetka, Domanevka i Pečora i danas malo zna.[1]