Leskovac

(Preusmjereno sa stranice Grad Leskovac)

Leskovac je grad u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2011. u samom Leskovcu živelo je 110.240 stanovnika, dok je u opštini živelo 148.206 stanovnika. Poznat je po petorečju, pojavi retkoj u svetu, koja se nalazi u Leskovačkoj kotlini. Kao administrativni centar Jablaničkog okruga grad Leskovac ima više institucija u regionu.

Leskovac
Zvaničan grb za grad Leskovac
Leskovac na mapi Srbije
Leskovac
Leskovac
Koordinate: 42°59′53″N 21°56′46″E / 42.998056°N 21.946111°E / 42.998056; 21.946111
Država Srbija
Pokrajinacentralna Srbija
OkrugJablanički okrug
Površina
 • Grad1025 km²
Nadmorska visina
228 m
Stanovništvo
 • Grad110.240
 • Gustina108/km²
 • Metro148.206
Vremenska zonaUTC+1 (CET)
 • Ljeti (DST)UTC+2 (CEST)
Poštanski broj
16000
Pozivni broj016
Registarska oznakaLE
Sajtwww.gradleskovac.org

Naselje datira još iz doba Rimskog carstva. U srednjem veku zvao se Glubočica pa Dubočica, a ime Leskovac grad je dobio po šumama leske tj. lešnika.

Geografija

uredi

Leskovac se nalazi u srcu prostrane i plodne leskovačke kotline (dugačke 50, a široke 45 km), na maloj reci Veternici, u podnožju brda Hisar (341 m), u centralnom delu leskovačke kotline.

Sredinom opštine prolazi reka Južna Morava, najveće pritoke i najznačajniji vodotoci su: Veternica, Jablanica, Vučjanka, Pusta Reka, Rupska reka. Leskovac je okružen i sa tri veštačka jezera Brestovačko, Barje (akumulacija za vodosnabdevanje grada) i Vlasinsko jezero.

U 144 naselja i samom gradu leskovačke opštine, prema poslednjim podacima, živi 162.000 stanovnika. Po broju naselja, leskovačka opština je najrazuđenija u Srbiji. Na svakom kilometru kvadratnom živi 158 stanovnika. Posle Niša, grad Leskovac u kome živi 78.030 stanovnika prema popisu iz 2002. godine, najveći je na jugu Srbije. Godišnja prosečna temperatura je 11,3 stepena C.

Leskovac leži na nadmorskoj visini od 228 metara, smešten sa još 300 naselja u plodnoj kotlini koja obuhvata 2250 km², koja je bila ogranak nekadašnjeg Panonskog mora. Oko kotline su planine Radan (1409 m),Goljak planina i Pasjača na zapadu, Kukavica i Čemernik (1638 m) na jugu i Babička gora (1098 m), Seličevica (903m) i Suva planina na istoku. Na severu se graniči sa niškom kotlinom a na jugu preko Grdeličke klisure sa vranjsko-bujanovačkom kotlinom.

Saobraćaj

uredi

Leskovac je saobraćajno čvorište, pruga je do Leskovca došla 1886. godine (dok je prugu gradio inženjer Svetozar Mašin u Leskovcu je neko vreme živela njegova supruga Draga Mašin, potonja kraljica Srbije, žena poslednjeg kralja iz dinastije Obrenovića Aleksandra), pruga je međunarodnog karaktera i njome putuju vozovi koji idu prema Vranju, Skoplju, Solunu i Atini. Kroz leskovačku kotlinu prolazi i veoma značajan auto-put E-75, koji spaja zapad i sever Evrope sa jugom Evrope i bliskim istokom. Tu su još i regionalni putevi koji vode do Prištine, Pirota i Bosilegrada. Leskovac je udaljen od najbližeg Niša 45 km, Beograda 280 km, Sofije 161, Skoplja 166 km, Atina 804 km.

U neposrednoj blizini grada nalazi se i Aerodrom „Mira“, a u neposrednoj blizini piste, nalazi se i Leskovački hipodrom.

Istorija

uredi
Glavni članak: Istorija Leskovca
 
Centar Leskovca

Najstariji tragovi života u ovom kraju potiču iz oko 6.200 godine p. n. e. Ovaj kraj su nastanjivali i živeli Dardanci, Tribali, Avari, Kelti, Rimljani, Vizantinci, a od VI i VII veka ga naseljavaju Sloveni. Iz tih vremena pronađeni su arheološki ostaci na Hisaru iznad Leskovca, na lokalitetu Gradac kod Zlokućana, u Maloj Kopašnici, u dolini Slatinske reke, na potezu Kale kod Grdelice itd. Na 30 km od Leskovca nalazi se veliko arheološko nalazište iz VI veka Caričin Grad, a vredni pronalasci i ostaci se čuvaju u leskovačkom gradskom muzeju. Na 15 km južno od Leskovca,u blizini Vučja,nalazi se višeslojni arheološki lokalitet Skobaljić Grad.

Naučnici tvrde da se istorija ovoga kraja može sigurnije pratiti od XII veka n. e. kada je srpski župan Stefan Nemanja od vizantijskog cara Manojla I Komnina dobio na poklon Dubočicu (kako je vekovima nazivana ova oblast) i zavetovao mu „Tebi budi u potomstvu tvojemu po tebi“, tako je Dubočica ušla u sastav Raške države kao samostalna oblast. Najstariji zapisani pomen Leskovca potiče iz XIV veka i tada se ovo mesto opisuje kao veliko selo. Iz vremena cara Dušana i neposredno posle toga pojedina sela u Dubočici pa i sam Leskovac bili su darivani manastirima: car Stefan Dušan, je 1348. godine dao na poklon manastiru Hilandaru selo Leskovac.

Tokom 1374. godine Dubočica je ušla u sastav oblasti kojom je upravljao srpski knez Lazar, a 1412. turski sultan Musa ostavio je pustoš u ovom kraju. 1454. godine vojvoda Nikola Skobaljić sa vojskom iz Dubočice do nogu je potukao tursku vojsku koja je krenula u pohod na Novo Brdo, nekoliko meseci kasnije na vodi Trepanji kod Kisline, turska vojska koju je lično predvodio sultan Mehmed II, porazila je ustanike a zarobljenog vojvodu Skobaljića nabila na kolac. Od tog 16. novembra 1454. pa sve do 11. decembra 1877. Leskovac je bio pod turskom vlašću.

Krajem XVIII veka, Leskovac je već centar velikog Leskovačkog pašaluka koji je obuhvatao celu teritoriju bivšeg sandžaka Aladži - Hisar (Kruševac) i Paraćin. Francuski geograf Ami Bue, 1837. godine piše da Leskovac ima 3000 kuća: 2400 hrišćanskih, 500 turskih, 30 ciganskih i 10 jevrejskih, ukupno 15.000 stanovnika.

U vreme Prvog srpskog ustanka u Leskovcu je pogubljen knez Stojan, to je uticalo da se veliki broj Leskovčana pridruži Karađorđevim ustanicima, na čelu ustanika iz leskovačkog kraja bio je Stojanov sin Momir Stojanović, vojvoda Ilija Petrović-Strelja, Nikola Mandrda, Sava Dedobarski, Cvetko Vranovački, Petar DŽida i dr. Ustanak u leskovačkom kraju je ugušen, a leskovački Ševsudin Abdi-paša je u Leskovcu pogubio tri stotine a u okolini nekoliko hiljada ustanika.

Godine 1841. na prostoru niške, leskovačke, pirotske i vranjske nahije izbija Milojeva i Srndakova buna (niška buna, leskovačka buna) sa ciljem da se oslobodi jugoistočni deo Srbije. Ustanak je bio slabo organizovan i brzo je bio slomljen što je dovelo do osvete i progona.

U vreme vladavine Turaka ovo mesto je bilo sedište nahije po imenu Dubočica. Oslobađanje od Turaka,Leskovac je dočekao kao jedan od najvećih zanatskih i trgovačkih centara u Srbiji. Sredinom 19. veka, beleži se da je Leskovac imao trinaest fabrika tekstila, pa je zato kasnije i dobio nadimak „Mali Mančester“(vidi Leskovac- razvoj industrije) koje se danas jako retko koristi. Razvoj kapitalizma pratio je i niz društve

Leskovac do izbijanja Drugog svetskog rata dostiže svoj zenit u privrednom razvoju i prema podacima iz 1938. godine sa 18.000 stanovnika ima moćnu tekstilnu industriju (vunena industrija u Leskovcu sa Vučjem i Grdelicom predstavljala 40% ukupne jugoslovenske tekstilne industrije), sa razvojem zanatstva i industrije jača i bankarstvo tako je u Leskovcu delovalo nekoliko bankarskih zavoda. Industrijalizacija i razvoj uslovili su i pionirske poduhvate, kao što je izgradnja hidroelektrane na reci Vučjanka - HE Vučje, 1903. godine (druga hidrocentrala u Srbiji). Međutim industrijski razvoj Leskovca početkom 20. veka imao je i svoju drugu stranu. Tako tadašnji mediji izveštavaju o stravičnim uslovima rada, kojima su izloženi zaposleni u leskovačkoj tekstilnoj industriji, među kojima se posebno ističe izveštaj o položaju dečjih radnika, koji je 1914. objavljen u Radničkim novinama, pod nazivom "Mali mučenici iz leskovačkih fabrika".[1]

Leskovac je 6. septembra 1944. bio meta savezničkog bombardovanja i tom prilikom je preživeo velika razaranja. Nakon oslobođenja 1944., Leskovac polako počinje da stagnira u svakom pogledu. Zbog dugogodišnje pogubne politike u posleratnom periodu, Leskovac danas je izgubio rejting naprednog industrijskog grada.

Tokom NATO bombardovanja SRJ 1999, Leskovac i okolina su skoro svakodnevno bombardovani. U toku jednog naleta, 12.aprila 1999, pogođen je železnički most u Grdeličkoj klisuri i putnički voz, koji je u tom trenutku prelazio preko mosta. U ovom napadu stradalo je nekoliko desetina civila. Vidi Hronologija NATO bombardovanja SRJ.

Poreklo imena

uredi

Leskovac je dobio ime po Lesu sto je znacilo šuma. Nekada je taj prostor bio pod šumom ali je ona pokrčena i napravljeno je naselje.Takodje posojalo je i verovanje u boga šume pod imenom Les.

Leskovac danas

uredi

Leskovac je danas centar Jablaničkog okruga u čijem su sastavu i opštine Bojnik, Medveđa, Lebane, Vlasotince i Crna Trava, kao i naselja gradskog tipa Vučje, Grdelica. Iako ekonomski ozbiljno posustao, Leskovac je i dalje privredni i kulturni centar Jablaničkog okruga u kome, pored velikog broja osnovnih i srednjih škola, postoje dve više (Ekonomska i Tekstilna) i jedan fakultet - Tehnološki, koji obrazuje studente u sastavu Niškog univerziteta. Prema Zakonu o teritolijalnoj organizaciji Republike srbije od 28. decembra 2007, Leskovac je dobio status grada.

Demografija

uredi

Od 155.812 stanovnika na teritoriji grada, Srba je 147.414, Roma 6.989, Crnogoraca 284, Albanaca 23 i ostalih 1542. Sam grad ima 78.030 stanovnika. Od toga je 36.060 mlađih od 20 godina, 15.353 starijih do 70, a tridesetak starijih od 90 godina. Od ukupnog broja stanovnika, prema popisu iz 2002. godine, u Leskovcu živi oko 1000 žena više nego muškaraca. Prosečna gustina naseljenosti je 158 stanovnika na km² .

Leskovac je sedište, najveći grad i nosilac razvoja Jablaničkog okruga. Udaljen je od Lebana i Bojnika 21 km, od Vlasotinca 16 km, Medveđe 45 km i Crne Trave 58 km. Sa centrima opština povezan je asfaltiranim regionalnim putevima.

Demografske tablice
Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
Demografija
Godina Stanovnika
1948. 20913 [2]
1953. 24553
1961. 34396
1971. 45478
1981. 56110
1991. 62053 61544
2002. 64563 63185


Etnički sastav prema popisu iz 2016.
Srbi
  
57661 91.25%
Romi
  
16327 6.84%
Crnogorci
  
223 0.35%
Makedonci
  
168 0.26%
Jugosloveni
  
108 0.17%
Bugari
  
57 0.09%
Hrvati
  
56 0.08%
Albanci
  
20 0.03%
Slovenci
  
15 0.02%
Muslimani
  
12 0.01%
Rusi
  
8 0.01%
Mađari
  
8 0.01%
Slovaci
  
4 0.00%
Nemci
  
3 0.00%
Česi
  
2 0.00%
Ukrajinci
  
2 0.00%
Rumuni
  
2 0.00%
Rusini
  
1 0.00%
Goranci
  
1 0.00%
Bošnjaci
  
1 0.00%
nepoznato
  
244 0.38%


Demografske tablice

Kultura

uredi

Muzeji

uredi
 
Muzej tekstila - selo Strojkovce

U Leskovcu je 2. maja 1948. godine osnovan Narodni muzej. Narodni muzej u Leskovcu je imao tri odeljenja, i to etnografsko - arheološko, nalazilo se u zgradi Bore Dimitrijevića Piksle, u Ulici učitelja Josifa broj 6, zatim narodnooslobodilačke borbe sa radničkim pokretom, koje se nalazilo u ulici Radoja Domanovića, i Muzej tekstilne industrije Leskovca u obližnjem selu Strojkovcu.

Muzej se zatim seli u novu zgradu 10. maja 1974. godine, čime je otvorena mogućnost za razvoj muzejske delatnosti. Muzej danas ima u svom sastavu više odeljenja i to za arheologiju, istoriju, istoriju umetnosti, etnologiju, konzervaciju i izradu suvenira. U sklopu muzeja nalazi se stalna postavka, galerija, sala za naučne skupove i stručna biblioteka sa preko 14.000 naslova.

Danas u sastav muzeja ulaze i izdvojeni objekti: Gradska kuća, Muzej tekstilne industrije u selu Strojkovcu, Spomen-kuća Koste Stamenkovića i arheološki lokalitet Caričin grad koji se nalazi trideset kilometara zapadno od Leskovca, blizu Lebana.[4]

Arheološki lokaliteti

uredi

Obrazovanje

uredi

Jovan Pavlović pominje se kao prvi učitelj u Leskovcu, i to za vreme Drugog srpskog ustanka. On je držao časove samo bogatijim građanima, dok se kao prvi učitelj koji je radio sa đacima pominje Daskal Dača, a njega nasleđuje pop Đorđe, koji je radio po manastirskom metodu.

U Leskovcu je od 1856. do 1868. godine radio kao učitelj Simeon Andon Sofijanac, koga zamenjuje najpoznatiji leskovački učitelj iz turskog perioda, Josif Kostić. Pre prelaska na modernu nastavu, u Leskovcu je radila Ča Mitina škola u kojoj su učitelji bila Ča Mita Nikolić i Bata-Đorđe Petrović. NJihovi predmeti su se zvali: bukvar, časlovac, psaltir, trebnik i Presad mudrosti.

Lenka Krstić je pre oslobođenja ovog kraja od Turaka, osnovala prvu žensku školu u ovom kraju. A 1890. godine počela je sa radom i Tkačka škola, po odobrenju Ministra narodne privrede, a njen prvi upravnik bio je Čeh Alojz Škarka.

Ženska podružnica u Leskovcu je osnovana 1892. godine, a dve godine kasnije osnovana je i Ženska radnička škola. U Leskovcu je na predlog Ministara prosvete Milana Đ. Milićevića, osnovana Gimnazija 1879. godine. Za direktora je postavljen Miloš Milojević na čiju inicijativu je 1895. godine završena nova zgrada Gimnazije, jedna od najlepših u Srbiji toga vremena. Nažalost, zgrada je srušena u bombardovanju 1944. godine.

Pri Poljoprivrednoj stanici 1904. godine osnovana je dvogodišnja praktična škola za obuku seljaka. A pet godina kasnije, 1909. godine osnovane su još dve škole zanatlijsko-trgovačka za kalfe i praznično večernja za nepismene mladiće.

Danas u Leskovcu postoje sledeće obrazovne ustanove:

Fakulteti i više škole:

Srednje škole:

Osnovne škole:

Sportski klubovi

Turizam

uredi

Okosnica turizma u Leskovcu je Turistička organizacija Leskovac (TOL), koja se bavi u najkraćim crtama, organizacijom, razvojem i unapređivanjem turizma na teritoriji opštine Leskovac.

Roštiljijada

uredi
Glavni članak: Roštiljijada

U Srbiji je nadaleko poznat Leskovački roštilj, a Roštiljijada je manifestacija po kojoj se prepoznaje Leskovac. Roštiljijada je autentični, najveći i najposećeniji festival roštilja i mesa u ovom delu Evrope. Manifestacija okuplja preko 300.000 posetilaca. Planira se da manifestacija postepeno promeni koncepciju, prateći evropske standarde, a da ne izgubi tradicionalnu koncepciju. Ovaj festival organizuje se jednom godišnje početkom septembra i traje nedelju dana. Roštiljijadu prati niz kulturno-zabavnih događaja - izložbe, koncerti, namenske tematske večeri...

Pašina česma
uredi

Omiljeno izletište Leskovčana, najposećenije i najperspektivnije, nalazi se na 9 km od Leskovca, pogodno za sport, rekreaciju i lovni turizam.

„Leskovački govor“

uredi

Leskovac je poznat, kao i cela južna Srbija, po specifičnom govoru, inače taj govor je deo prizrensko-timočkog dijalekta. Odlomak, tekst na dijalektu od Dobrivoja Kapisazovića,

Ih, bre tija stari Leskovčani! :

... Nema, bre, da čuješ k'ko pre, da se s'lte od nji zbori: trgovac iz Leskovac, Mančesterac. Iz srpski Mančester, industrijalac. I kude mrdneš, će nađeš Leskovčanina. Beoše se razmileli po celu našu zemlju, po trgoviju, pa i po bel svet. A u Beograd: industrijalac Leskovčanin, a u Skoplje, a u Kumanovo, u Bitolj, u Karlovac i kude ti ne, oni stvarav industriju, zidav fabrike, mlinovi... I trguju, trguju i na golemo i na malo. I od nji se zboreše mlogo. A i kude da otidnu, odma gi poznav: frljav se s padeži. I Leskovac beše rasja: industrija, fabrike onoliko. Puno odžaci iznikli, pa se samo pušiv. A trgovina? Toj si je pa baška priča. Umejaše da trguju. I priče od nji svud se pričašev, te ovakvi su te onakvi: jedev paprike, pa zidav fabrike! I, istin, toj si bev sve em-em čoveci!... Em, radiše! Em, štediše! Od pamtivek konopljari, kudeljari. Em, trgovci, izvoznici, uvoznici, špekulanti! Em, industrijalci, fabrikanti!...

Religija

uredi

Crkvena opština Leskovac je u sklopu Eparhije niške. Gradska slava datira još od postanka grada, tako da je zaštitnik grada Sveta Trojica tačnije dan duhovski ponedeljak, tako se svake godine održava svečana litija gradom na čelu sa NJegovim Preosveštenstvom Vladikom Niškim Irinejem. Grad Leskovac ima tri duhovna objekta i četvrti je u izgradnji. Katedralni Hram ili Saborna crkva Svete Trojice 1931. godine njenom osveštanju i svečanom otvaranju prisustvovao je kralj Aleksandar i NJegova Svetost Patrijarh Srpski Varnava, u okviru crkvene porte nalazi se stara crkva posvećena rođenju presvete Bogorodice (Mala Gospojina) sagrađena 1803. specifična po tome što ima odžak pa se i naziva crkva Odžaklija. Treći hram je posvećen Svetom Proroku Iliji završen i osvećen 1889. godine. Izgradnja četvrtog hram a otpočela je 2005, a on je posvećen Svetom Simeonu Mirotočivom i nalazi se u gradskom naselju Dubočica.

Na par kilometara od Leskovca u selu Rudare nalazi se crkva Svete Petke, Vizantijska bazilika iz V veka i samim tim najstariji je hram u leskovačkom kraju. Takođe je važna i crkva Sv. Nikole u prigradskom selu Donjem Stopanju. U ove dve prigradske crkve sahranjivani su stari Leskovčani do 1878, kada je nakon oslobađanja od turaka napravljeno groblje Špitalj u samom gradu. Na palnini Babička gora,između sela Golema NJiva i Jašunja,nalaze se Jašunjski manastiri. Crkva Rođenja Svetog Jovana Krstitelja (Vučje) sagrađena je 1938 god.

Galerija

uredi

Znameniti Leskovčani

uredi

Reference

uredi
  1. „Архив: Мали мученици из лесковачких фабрика (1914)”. Arhivirano iz originala na datum 2022-01-26. Pristupljeno 2022-01-26. 
  2. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
  3. Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
  4. Zvanični sajt muzeja u Leskovcu Arhivirano 2009-01-19 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 10. 4. 2013.

Vanjske veze

uredi