Wikipedija

Geografija Kanade

Kanada zauzima najseverniji dio Severne Amerike. Proteže se od Atlantskog okeana na istoku do Tihog okeana na zapadu, a sa severa je zapljuskuje Severni ledeni okean. Preko kopna na jugu se graniči samo sa Sjedinjenim Američkim Državama, a sa teritorijalno izdvojenom američkom saveznom državom Aljaskom se graniči na severozapadu. Granica između Kanade i SAD predstavlja najdužu nebranjenu granicu na svetu. Morsku granicu deli s Danskom, tj. njenim posedom Grenlandom. Po ukupnoj površini, Kanada je druga najveća država na svetu posle Rusije i najveća na američkom kontinentu.[1] Od 1925. Kanada polaže pravo na deo Arktika između 60° i 141° ZGD, ali ovo njeno pravo nije opšte prihvaćeno. Najsevernije naselje na u Kanadi i svetu je baza kanadske vojske Alert na severnom delu ostrva Elsmir, samo 817 km od Severnog pola.[2] Kanada ima najdužu morsku obalu na svetu dugu 243.000 km.[3]

Zapadno od Ontarija, prostire se Velika ravnica do Stenovitih planina, koje je odvajaju od Britanske Kolumbije. Gotovo polovina Kanade otpada na Severnokanadsku niziju, koja je na jugu obrasla četinarskom šumom, a prema severu prelazi u močvarnu i pustu tundru, pa se na kraju razbija na brojna ostrva Arktičkog arhipelaga. Na severozapadu Kanade, reka Mackenzie, posle Misisipija najduža reka Severne Amerike, ističe iz Velikog ropskog jezera u Severni ledeni okean. Kopneni deo severne Kanade je okružen velikim arhipelagom u kome se nalaze neka od najvećih ostrva na svetu.

Geologija i reljef uredi

Severno od oblasti Velikih jezera leži široki Kanadski štit, izgrađen od prekambrijskih stena — granita, gnajsa i peščara. To je zaravnjena stenovita oblast prosečne nadomrske visine od 100–500 m, oblikovana povlačenjem leda u poslednjem ledenom dobu, bogata rudama, jezerima i rekama. Teritorija Kanade je geološki aktivna u svom zapadnom delu, sa brojnim zemljotresima i potencijalno aktivnim vulkanima, među kojima su Maunt Miger, Maunt Garibaldi, Maunt Kejli i Maunt Edziza.[4] Erupcija vulkana Sijaks iz 1775. je izazvala katastrofalne posledice, ubivši 2000 pripadnika plemena Nisga i uništenjem njihovog naselja u dolini reke Nas u severnoj Britanskoj Kolumbiji. Erupcija je proizvela potok lave dugačak 22,5 kilometara i prema legendi plemena Nisga blokirala je tok reke Nas.[5] Istok Kanade, koje najvećim delom zauzima Kanadski štit, je geološki vrlo mirno i stabilno podučje.

Kanada ima više jezera od bilo koje države i u njoj se nalazi veliki deo slatke vode u svetu.[6][7] Kanadski štit se na severu i severoistoku nastavlja u vidu velikog broja ostrva u kanadskom arktičkom arhipelagu, od kojih su najveća Sautempton, Bafinovo ostrvo, Devon, Elsmir, Samerset i druga.

 
Prizor iz kanadskog primorja u Novoj Škotskoj.

Reka Saint Lawrence na svom ušću obrazuju najveći estuarij na svetu pre nego što se ulije u Zaliv Saint Lawrence. Zaliv okružuju Newfoundland na severu i Kanadsko primorje na jugu. Kanadsko primorje se produžuje na istok duž planina Apalači, od severne Nove Engleske i poluostrva Gaspe u Quebecu. Novi Brunswick i Novu Škotsku razdvaja zaliv Fandi, u kom su zabeležene najveće razlike plime i oseke na svetu. Ontario i Hadsonov zaliv dominiraju srednjim delom Kanade.

Vode uredi

 
Morensko jezero u Nacionalnom parku Banf

U Kanadi se nalaze velike zalihe vode; kroz njene reke protiče skoro 9% obnovljivih vodotokova u svetu,[8] u njoj se nalazi četvrtina ritova na Zemlji, a treća je po broju glečera u svetu (iza Antarktika i Grenlanda). Zbog znatnog glacijalnog procesa u Kanadi se nalazi više od 2 miliona jezera; od onih koji se nalaze u potpunosti unutar granica Kanade, njih više od 31.000 je površine između 3 i 100 km², dok je 563 veće od 100 km².[9]

 
Zaleđena reka Mackenzie

Pored Velikih jezera na granici sa Sjedinjenim Državama, ostala veća jezera su Veliko ropsko jezero, Vinipeg, Veliko medveđe jezero, Atabaska, Manitoba, Malo ropsko jezero, Nipigon, Sakami i dr.

Kanada raspolaže velikim hidroenergetskim potencijalom. Lednicima oblikovane doline reka pružaju povoljne mogućnosti za gradnju hidrolektrana, međutim, većina reka je zaleđena više meseci tokom godine, pa se njihova voda ne može iskorišćavati. Reke Kanade otiču u tri okeana i dva zaliva: Tihi okean, Severni ledeni okean, Atlantski okean, Hadsonov zaliv i Meksički zaliv. U Tihi okean otiču Yukon, Columbia i Frejzer. Slivu Severnog ledenog okeana pripada Mackenzie sa svojim pritokama Atabaskom, Lajardom i Pisom, zatim Kopermajn, Elis i Bek. Najznačajnije reka atlantskog sliva je Saint Lawrence, a osim nje u Atlantik utiču i neke manje reke — Romen, Litl Mekatina, Nataškuan i dr. U Hadsonov zaliv se ulivaju reke Nelson, Čerčil, Severn, Olbani i Mus, dok slivu Meksičkog zaliva pripada Mlečna reka sa svojim pritokama.

Flora i fauna uredi

 
Predeo mešovitih šuma u Quebecu
 
Crnogorična šuma Kanade

Ogromne nenaseljene površine, posebno u planinskim regionima i severnim regionima tundre, zauzimaju oko 70% površine Kanade. To iznosi negde oko 20% svetskih nenaseljenih područja (bez Antarktika). Ipak, samo mali deo tih površina je pokriven šumom[10]. Severna šumska granica prolazi istočnom obalom Labradora, preko poluostrva Ungava u pravcu juga, uz istočnu obalu Hadsonovog zaliva, nastavlja se krivudavom linijom u pravcu severozapada prema donjem toku Makenzija i vodi dalje prema Aljasci. Severno od šumske granice, u tundri, skoro da ne postoji plodno zemljište. Vegetacija južnije tundre se sastoji iz niskog šipražja, trava i oštrica. Negde oko desetina severnih delova tundre je pokrivena mahovinama, tipičnim biljkama polarne pustinje.

Kanada ima 418 miliona hektara šuma, tj. 41,9 % ukupne površine države[11]. Gledano od severa prema jugu biomi Kanade su: tundra i tajga u arktičkom delu, širokolisne i mešovite šume umerenih predela u istočnom delu zemlje, prerije u državama Alberta, Manitoba i Saskatchewan i četinarske šume umerenih predela u Britanskoj Kolumbiji.

Teritorija Kanade se prostire u Holarktičkom florističkom carstvu. U okviru njega na krajnjem severu, obuhvatajući ostrva i kontinentalni deo do Hadsonovog zaliva, izdvaja se Arktička floristička podoblast koju karakterišu tundre i tajge. Južno, uz obalu Pacifik, pa sve do istočnih padina Kordiljera izdvaja se Severnoameričko-pacifička floristička podoblast gde su smeštene guste četinarske šume cuge i tuje. Od Kordiljera do Manitobe izdavaja se Severnoameričko-prerijska floristička podoblast sa mešovitim listopadnim šumama i prerijama. Na krajnjem istoku Kanade od Manitobe do Labradora izdavaja se Severnoameričko-atlantska floristička podoblast sa listopadnim šumama javora, bukve i hrasta i četinarskim šumama borova, smrče i ariša[12].

 
Američki los

Južno od šumske granice, od Aljaske do Newfoundlanda, se prostire jedno od najvećih svetskih područja crnogorične šume. Na istoku, od Velikih jezera, pa sve do obale okeana, se prostiru mešovite šume javora, bukve, breze, bora, ariša i jele. Doline na jugu su pokrivene belogoričnim drvećem. Tu preovladava hrast, kesten, javor, brest i orah. U zapadnim planinskim predelima se najčešće mogu videti smrča, duglazija (Pseudotsuga menziesii) i usukani bor (Pinus contorta). Na visoravnima rastu između ostalog topola i žuti bor (Pinus ponderosa). Vegetacijom obale Pacifika dominiraju guste šume visokih duglezija, kedra (Cedrus) i jela. Prerija je previše suva da bi u njoj moglo rasti više od pojedinačnih šumaraka. U tom predelu se prostire poznati „pojas žitarica“ - žitnica Kanade i SAD.

U pogledu faune, Kanada spada u Holarktičku zoogeografsku oblast, gde se na severu do Hadsonovog zaliva izdvaja Arktička zoogeografska podoblast, a na jugu Kanadska zoogeografska podoblast. Najkarakterističnije životinjske vrste Kanade su: los, vapiti, šumski bizon, grizli, kanadski ris, američki dabar, bizon, bizamski pacov, američko bodljikavo prase, kanadska guska i leštarka. Na severu, u arktičkim predelima žive beli medvedi, polarna lisica, bela sova, karibu, vuk, morž i endemično mosušno goveče[13].

Zemljište uredi

Na teritoriji Kanade se prostiru sledeći tipovi tla: Na krajnjem severoistoku dominiraju tla tundri, koja se ka jugu, sve do Velikih jezera nastavljaju na podzoli. U centralnom južnom delu Kanade su rasprostranjeni černozem i smeđa prerijska tla. Na Pacifičkoj obali od granice sa SAD, pa sve do Boforovog mora dominiraju tipična planinska tla[14]

Klima uredi

U Kanadi se može pronaći nekoliko tipova klime, čije prostiranje zavisi od geografskog položaja i klimatoloških faktora koji deluju na datom području. Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata, najveći deo Kanade ima vlažnu borealnu klimu (Df). Krajnji jug Kanade, uz granicu sa SAD ima podtip vlažne borealne klime s toplim letom (Dfb), dok se severnije nalazi poručje vlaže borealne klime sa svežim letom (Dfc). Zime su oštre, s prosečnim dnevnim temperaturama od –15 °C, a mogu se spusti i ispod −40 °C.[15] U oblastima daljim od obale, sneg može da se zadrži i do 6 meseci godišnje. Prosečne najviše temperature se kreću od 20 do 25 °C, dok na obalama prosečna najviša letnja temperatura varira od 25 do 30 °C, sa povremenim ekstremnim vrućinama u nekim oblastima u unutrašnjostima koje prelaze 40 °C.[16][17]

Zapadno primorje u provinciji Britanska Kolumbija je izuzetak od generalno oštre klime zemlje. Tu preovladava umereno vlažni (okeanski) tip klime (Cf), odnosno njen podtip vlažna subtropska klima (Cfa), a mestimice (jug ostrva Viktorija) se javlja i mediteranski tip (Cs), s podtipom mediteranske klime sa toplim letima (Csb). Zime su u ovom području blage i kišovite. Krajni sever zemlje ima polarni tip klime (ET) s tundrom kao preovladavajućom vegetacijom.

Reference uredi

  1. ↑ „World Factbook: Area Country Comparison Table”. 
  2. ↑ National Defence Canada (15. 08. 2006.). „Canadian Forces Station (CFS) Alert”. National Defence Canada. Arhivirano iz originala na datum 2007-06-09. Pristupljeno 03. 10. 2006. 
  3. ↑ Natural Resources Canada (19. 12. 2006.). „CoastWeb: Facts about Canada's coastline”. Natural Resources Canada. Arhivirano iz originala na datum 2007-11-16. Pristupljeno 13. 07. 2007. 
  4. ↑ Etkin, David; Haque, C.E. and Brooks, Gregory R. (30. 04. 2003.). An Assessment of Natural Hazards and Disasters in Canada. Springer. str. 569, 582, 583. ISBN 978-1402011795. 
  5. ↑ „Tseax Cone”. Catalogue of Canadian volcanoes. Geological Survey of Canada. 19. 08. 2005.. Arhivirano iz originala na datum 2010-05-23. Pristupljeno 29. 07. 2008. 
  6. ↑ The Atlas of Canada (02. 04. 2004.). „Drainage patterns”. National Resources Canada. Arhivirano iz originala na datum 2008-06-15. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  7. ↑ Encarta (2006). „Canada”. Microsoft Corporation. Arhivirano iz originala na datum 2006-06-13. Pristupljeno 12. 06. 2006. 
  8. ↑ Atlas of Canada (February 2004). „Distribution of Freshwater”. Pristupljeno 01. 02. 2007. 
  9. ↑ Atlas of Canada (April 2004). „Facts about Canada - Lakes”. Arhivirano iz originala na datum 2007-04-10. Pristupljeno 01. 03. 2007. 
  10. ↑ „Ulrich Kohnle: Der Wald in Kanada und seine Nutzung, 2009”. Arhivirano iz originala na datum 2009-06-14. Pristupljeno 2014-02-04. 
  11. ↑ Šabić Dejan, Šumarstvo Kanade
  12. ↑ Dukić, pp. 120-125
  13. ↑ Dukić, str 338-340
  14. ↑ Atlas sveta, pp. 40, odeljak Tla
  15. ↑ The Weather Network. „Statistics, Regina SK”. The Weather Network. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  16. ↑ The Weather Network. „Statistics: Vancouver Int'l, BC”. The Weather Network. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
  17. ↑ The Weather Network. „Statistics: Toronto Pearson Int'l”. The Weather Network. Pristupljeno 18. 05. 2006. 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Geografija_Kanade&oldid=41581473