Fulda
Fulda je grad od 64 590 stanovnika [1]u njemačkoj pokrajini Hessen, na rijeci Fuldi. Grad je administrativno sjedište istoimenog administrativnog okruga kreis Fulda.
Fulda
| |||
|---|---|---|---|
 | |||
|
|||
| Koordinate: 50°33′N 9°40′E / 50.550°N 9.667°E | |||
| Država |  Njemačka
| ||
| Pokrajina (Bundesländer) | Hessen | ||
| Administrativno područje (Regierungsbezirk) | Kassel | ||
| Okrug (Landkreis) | Fulda | ||
| Stadtteil | Bernhards, Besges, Bronnzell (sa Ziegelom), Dietershan, Edelzell, Gläserzell, Haimbach, Harmerz, Istergiesel, Johannesberg, Kämmerzell, Kohlhaus, Lehnerz, Lüdermünd, Maberzell (mit Trätzhof), Malkes, Mittelrode, Niederrode, Niesig, Oberrode, Rodges, Sickels, Zell, Zirkenbach | ||
| Vlast | |||
| - Gradonačelnik | Gerhard Möller (CDU) | ||
| Površina | |||
| - Ukupna | 104,04 km² | ||
| Visina | 261 | ||
| Stanovništvo (2005.) | |||
| - Grad | 64 590[1] | ||
| - Gustoća | 1028 km² | ||
| Poštanski broj | 36001–36043 | ||
| Pozivni broj | 0661 | ||
| Službena stranica www.fulda | |||
| Karta | |||
  Fulda | |||
Historija uredi
Fulda u srednjem vijeku uredi
Razvoj Fulde neraskidivo je vezan uz benediktinsku Opatiju Fulda (Kloster Fulda), koju je osnovao sv. Sturm (Sturmius) - 744., učenik sv. Bonifacija, pokrštavatelja germanskih pleme]]na. Opatija Fulda je bila izuzetno važna u tom vremenu ranog kršćanstva, jer je služila kao rasadnik misionara koji su kasnije pratili vojske Karla Velikog i na taj način pokrstili poganske Sase.
Početnu donaciju za izgradnju samostana dao je sin Karla Martela - Karloman. Ta podrška, kao i ona majordoma dvora, koju su kasnije preuzeli na sebe pipinski i karolinški vladari, bila je neobično važna za uspjeh misije sv. Bonifacija. Uz to je Opatija Fulda dobijala donacije i uživala podršku mnogih vodećih porodica karolinškog svijeta. Sv. Sturm, koji je bio opat samostana najvjerojatnije od 747. do 779., dobivao je velike donacije od brojnih feudalaca od Bavarske do Alsacea. Te su donacije pomogle Opatiji Fulda da osnuje sestrinske samostane u Johannesbergu i Petersbergu u neposrednoj blizini Fulde (danas su to zapravo dijelovi grada Fulde).
Nakon njegove mučeničke smrti kod Frižana, relikvije sv. Bonifacija donijete su u Fuldu. Zbog slave koju je uživao, važnost Opatije je porasla, a time i njezini prihodi, tako da je uprava opatije i nadalje osnivala sestrinske samostane čak i u vrlo udaljenim krajevima, na primjer u Hamelnu (Donja Saska). Sv Lullus, jedan od sljedbenika sv. Bonifacija je kao nadbiskup Mainza pokušao podvrgnuti Opatiju Fulda pod vlast svoje nadbiskupije, ali nije uspio u svojoj namjeri. Zbog toga je osnovao samostan Hersfeld u neposrednoj blizini, kako bi ograničio utjecaj Fulde.
Fulda u novom dobu uredi
Od samog osnivanja Opatija Fulda, sa svojim posjedima, imala je ekluzivni status, i bila podložna jedino rimsko-njemačkom caru i Vatikanu. Fulda je postala sjedište biskupije 1752. godine, a opati samostana time su dobili dodatnu titulu kneza-biskupa. Oni su vladali Fuldom i okolicom (biskupijom) sve do 1802. godine, kad ih je Napoleon razvlastio.
Od samog početka protureformacije Fulda je dobila posebno značajnu ulogu, kao jedan od njemačkih katoličkih centara borbe protiv luteranske reformacije. Zbog tog je 1734. osnovan univerzitet (Adolphs-Universität Fulda) za vrijeme vladavine kneza opata Adolpha von Dalberga. Univezitet je egzistirao 71 godinu, kroz njega je prošlo oko 4 100 studenata, koji su studirali na jednom od njegova četiri fakulteta: teološkom, filozofskom, medicinskom i pravnom, u baroknoj zgradi koju je od 1731 - 1734 izgradio Andreas Gallasini. Grad je doživio i vanjski redizajn i potpuno je barokiziran u 18. vijeku, zbog tog danas nosi u njemačkoj epitet baroknog grada, poput hrvatskog Varaždina. Gradska katedrala je barokizirana od 1704. do 1712. po nacrtima arhitekta Johanna Dientzenhofera, on je izgradio i biskupski dvorac Stadtschloss (1707.-1712. [2]U istom stilu izgrađena je i župna crkva St. Blasius, između 1771.-1785. godine.
Za vladavine kneza-biskupa Heinricha von Bibra -1764. osnovana je manufaktura porculana, ali je ubrzo nakon njegove smrti 1789. godine zatvorena za njegova nasljednika Adalberta von Harstalla. Zbog svoje kvalitete, ali i malobrojnih očuvanih primjeraka, porculan ove manufakture je izuzetno cijenjen kod kolekcionara.
Fulda za weimarske republike i nacionalsocijalizma uredi
Od 1927. grad je dobio autonomiju (kreisfreie Stadt). Na saveznim izborima za njemački parlament - Reichstag, u martu 1933. hitlerovi Nacionalsocijalisti (NSDAP) nisu uspjeli dobiti više od četvrtine glasova u Fuldi, ali su uz neodlučno Gradsko vijeće, radili što su htjeli. Tako su u svojoj akciji glajhšaltovanja 1933, uništili gradsku dioničarsku arhivu i štampariju. A za Kristalne noći 9. novembra 1938., porušili su židovsko groblje i zapalili sinagogu u tadašnjem židovskom kvartu. [3]Sljedeći dan, pohod smeđekošuljaša se nastavio uništavanjem brojnih židovskih trgovina i domova. Od 1100 Židova, koliko ih je živjelo tada u Fuldi (od tadašnjih 31 000 stanovnika) do maja 1939. ostalo ih je samo 415. [3]
Od 1941. uslijedile su deportacije preostalih Židova tako da je do 1942. ukupno 243 stanovnika poslano u konclogore. [3] Za Drugog svjetskog rata Fulda je u nekoliko navrata bila meta savezničkih aviona. Najteži napadi zbili su se 11. i 12. septembra 1944. i 27. decembra 1944., kad je porušena trećina grada, i poginulo 1 595 stanovnika, uz velik broj ranjenih i nestalih.
Fulda za Hladnoga rata uredi
Fulda je na izuzetno važnom strateškom putu, preko kojeg su uvijek išle invazije istok-zapad. Preko Fulde je išao i napoleonov pohod na istok, a i mnogi drugi. Za vrijeme Hladnog rata, granica između Istočne i Zapadne Njemačke protezala se 20 kilometara istočno od Fulde, tako da su s obje strane granice bile koncentrirane velike vojne snage (sovjetske te američke i njemačke snage). Američka vojska držala je u Fuldi isprva 14., a nakon toga 11. oklopno-konjički puk koji je trebao svojim tenkovima i helikopterima primiti na sebe prvi udar eventualnog tenkovskog napada iz Istočne Njemačke u ime američkog V. korpusa i omogućiti mu daljnju borbu.
Privreda uredi
Do kraja 19. vijeka Fulda je bila trgovačko središte poljoprivrednog kraja, sa brojnim obrtnicima koji su proizvodili i bojali tkanine, svijeće, gudačke instrumente. Krajem 19. vijeka u Fuldi su se 9 put godišnje održavali stočni sajmovi, a tjedno po jedan svinjogojski.
S početkom industrijalizacije krajem 19. vijeka, otpočele su raditi prve tvornice u Fuldi, Adam Gies je 1899. izgradio tvornicu svijeća - Wachsindustrie Fulda Adam Gies, a Valentin Mehler 1887. tekstilnu tvornicu, tad su izgrađeni i prvi pogoni za obradu metala.
Još i danas je Fulda, sjedište tekstilne industrije, i danas posluje firma Mehler AG i velika kompanija Wirth Gruppe, koja ima u Fuldi dvije velike tvornice FilzFabrik Fulda i Dura Tufting (tepisi). Veliki poslodavac u gradu i regiji je pozata firma Fulda Reifen (nekadašnji Gummiwerke Fulda), u Fuldi rade i par poduzeća za proizvodnju živežnih namirnica i tvornica EDAG koja proizvodi automobilske karoserije i njihove dijelove i tvornica Eika koja proizvodi svijeće.
S druge strane ne ide u Fuldi baš sve bajno, veliki medicinski koncern Fresenius preselio je svoje sjedište iz Fulde u Berlin, početkom 2007. I kompanija Adecco je preselila svoje njemačko središte iz Fulde u decembru 2006. u Düsseldorf.
Gradovi prijatelji uredi
Italija Como, (1960.)
Francuska Arles, (1964.)
Rusija Sergijev Posad, (1991.)
SAD Wilmington, (1997.)
Češka Litomerice, (2001.)
Poznate osobe iz Fulde uredi
- Adam iz Fulde, kompozitor (oko 1445. -1505.)
- Karl Ferdinand Braun, fizičar, nobelovac (1850.-1918.)
- Gereon Goldmann, franjevac (1916.-2003.)
- Sebastian Kehl, nogometaš
- Franz Kaspar Lieblein, botaničar (1744. - 1810.)
- Tobias Sammet, pjevač i ostali članovi heavy metal sastava Edguy
Reference uredi
- ↑ 1,0 1,1 „2005 population estimates for cities in Germany” (engleski). mongabay. Pristupljeno 10. 11. 2011.
- ↑ Milada Vilímková, Johannes Brucker (1990) (njemački). Dientzenhofer. Eine bayerische Baumeisterfamilie in der Barockzeit. Rosenheimer Verlagshaus. str. 46.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Volker Nies. „Vortrag: Morgens um sechs brannte die Synagoge” (njemački). Fuldaer Zeitung. Pristupljeno 10. 11. 2011.[mrtav link]
Literatura uredi
- Berger, Dieter (1999). Geographische Namen in Deutschland. Bibliographisches Institut. ISBN 3411062525.
- Fulbrook, Mary (1991). A Concise History of Germany. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36836-0.
- Gareth, Shaw (2011). Urban Historical Geography: Recent Progress in Britain and Germany (Cambridge Studies in Historical Geography) (Reprint edition izd.). Cambridge University Press. ISBN 0521189748.
- Home, William R.; Pavlovic, Zoran (2007). Germany (Modern World Nations) (2 ed. izd.). Chelsea House Pub. ISBN 0791095126.
- Hamm, Ingrid; Werding, Martin; Seitz, Helmut (3540681353). Demographic Change in Germany (8. izd.). New York: Springer-Verlag. ISBN 2007.
Berghahn, V. R. (2004). Modern Germany: Society, Economy and Politics in the Twentieth Century (2. izd.). Cambridge University Press. ISBN 0521347483.
