Francuski revolucionarni kalendar
Francuski revolucionarni kalendar ili Francuski republikanski kalendar je kalendar predložen tokom Francuske revolucije. Francuska vlada ga je koristila oko dvanaest godina, od kasne 1793. do 1805.
Od 23. septembra/rujna 2014. tekla bi 223. godina Republike, tj. Année CCXXIII de la République (v. #Prebacivanje u gregorijanski kalendar).
Poreklo i glavne crte
urediKalendar je oblikovao političar i agronom Charles Gilbert Romme, mada ga obično pripisuju pesniku Fabre d'Églantine-u, koji je izmislio imena meseci. Usvojio ga je Nacionalni konvent, pod kontrolom Jakobinaca, 24 oktobra/listopada 1793.
Godine se obično označavaju rimskim brojem i broje se od početka "Republikanske ere" - 22. septembra/rujna 1792, dana kada je proglašena Prva francuska republika, dan nakon ukinuća monarhije. Tako rimski broj I označava prvu godinu republike, tj. godinu pre nego što je kalendar ušao u upotrebu. Prvi dan svake godine uključuje jesenju ravnodnevicu. Da bi se dobila godina republikanske ere treba oduzeti 1792 od godine naše ere u periodu između 1. januara/siječnja i 22. ili 23. septembra/rujna (vidi dole pod Francuski revolucionarni kalendar#Prebacivanje u gregorijanski kalendar) odnosno 1791 do kraja decembra/prosinca. U aktuelnijim godinama (21. stoleća) to bi bilo 200 + (godina n.e. - 2000) + 8 odn. 9.
Određeno je 12 meseci od po 30 dana, svaki je podeljen u tri 10-dnevna tjedna nazvana dekade (décades). Deseti dan, décadi, je zamenio nedeljni dan kao dan odmora i svečanosti, što je dovodilo do sukoba sa crkvom. Pet ili šest dana potrebnih da se dovrši tropska godina su postavljeni na kraju godine.
Svaki dan je podeljen u deset sati, svaki sat u 100 decimalnih minuta a svaki decimalni minut u 100 decimalnih sekundi. To znači da je decimalni sat trajao (običnih) 2 sata i 24 minuta, decimalni minut - 1 minut i 26,4 sekunde i decimalna sekunda - 0,86 običnih sekundi. Izrađivani su i časovnici koji su prikazivali ovo decimalno vreme, ali ideja nije zaživela, pa je obavezna upotreba suspendovana 7. aprila/travnja 1795, mada su neki gradovi nastavili da ga koriste do 1801.
Period od 4 godine koji se završavao prestupnim danom se trebao zvati Franciade. Prestupna godina se zvala Sextile, što je aluzija na bisekstilne prestupne godine iz julijanskog i gregorijanskog kalendara, jer je sadržala šesti dopunski dan.
Katoličkoj crkvi u Francuskoj je Konkordatom iz 1801. vraćen zvanični status. Ugovor je stupio na snagu o Uskrsu, 18. aprila/travnja 1802, njime su vraćena stara imena dana iz gregorijanskog kalendara, sa nedeljom kao danom odmora i bogoslužbe, zadržavajući ostatak republikanskog kalendara.[1] Arhivirano 2012-09-10 na Archive.is-u
Kalendar je na kraju ukinuo Napoleon, počevši od 1. januara/siječnja 1806. (dan nakon 10. nivoza godine 14. [10 Nivôse an XIV]), malo više od 12 godina nakon njegovog uvođenja. Opet će nakratko biti korišćen tokom Pariske komune, od 6 do 23. maja/svibnja 1871 (16 Floréal–3 Prairial An LXXIX).
Revolucionarni kalendar tako nije zaživeo, za razliku od metričkog sistema koji je istovremeno razvijan i usvojen. [2]
Postoje mnoge tablice i programi za konverziju, uglavnom su ih stvorili genealozi. Neki entuzijasti u Francuskoj još koriste ovaj kalendar, više kao omaž prošlosti nego radi praktičnosti.
Neki pravni tekstovi koji su usvojeni u vreme kada je republikanski kalendar bio zvaničan, još su na snazi i citiraju ih sa originalnim datumima.
Sličnosti sa drugim kalendarima
urediFrancuski republikanski kalendar ima istovetnu strukturu (12 × 30 + 5 (ili 6) dana) kao i koptski kalendar, potomak egipatskog kalendara. Koptska nova godina je većinom 29. avgusta po julijanskom kalendaru, što je u 18. veku odgovaralo 9. septembru/rujna po gregorijanskom (samo 13 dana pre početka godine po f. r. k.).
Kritika i nedostaci kalendara
urediPrestupne godine u kalendaru su predmet velikog sporenja, zbog kontradiktornih stavova u dekretu kojim je uveden.[3] Arhivirano 2013-03-17 na Wayback Machine-u. S jedne strane se određuje da je prvi dan godine istovremeno i dan jesenje ravnodnevice (astronomski određen), a zatim da je dodatak obično potreban u periodu od četiri godine. Položaj dana ravnodnevice (ekvinoksa) ne mora pratiti četvorogodišnje intervale. Tako su prestupne godine bile III, VII i XI, sledeća je trebala da bude XV a zatim XX, pet godina kasnije.
Žilber Rom je 19 Floréal An III (8. maja/svibnja 1795.) u ime Komiteta javnog obrazovanja predložio fiksno aritmetičko pravilo za određivanje prestupnih godina. Njime je bilo predviđeno da se primenjuje isto pravilo kao u gregorijanskom kalendaru (da godine deljive sa 4 budu prestupne, osim većine deljivih sa 100) izuzev da godina 4000. (poslednja godina desetog 400-godišnjeg perioda) bude prosta umesto prestupna. Pošto ovaj predlog nikada nije prihvaćen, nastavilo se sa prvobitnim astronomskim pravilom, koje je isključivalo bilo kakvo aritmetičko pravilo. Predlogom je trebalo izbeći neke neizvesne prestupne godine izazvane nepreciznošću astronomskog znanja 1790-ih (ovo čak i danas ima smisla zbog neizvesnosti u ΔT). Npr. komitet je primetio da će ravnodnevica godine 144. biti u "11:59:40 popodne", što je mnogo bliže ponoći od 3 ili 4 minuta inherentne neizvesnosti.
Kalendar je ukinut jer je 10-dnevni radni tjedan davao radnicima manje odmora (jedan od deset dana, umesto jedan od sedam); jer je za početak godine odabran ekvinoks (pokretan datum - fantastičan izvor konfuzije); i zato što je bio nesaglasan sekularnom ritmu sajmova i poljoprivrednih trgova.
Poznatiji datumi
urediVerovatno najčuveniji datum je ovekovečio Karl Marks u naslovu svog pamfleta 18. brimer Luja Napoleona iz 1852. 18 Brumaire An VIII (9 novembar/studenog 1799), kada je Napoleon uzeo vlast, smatra se krajem Francuske revolucije.
Još jedan čuveni datum je 9 Thermidor An II (27. jul/srpnja 1794.), dan kada se Konvent okrenuo protiv Robespierre-a, koji je sa drugim Montanjarima, giljotiniran sledećeg dana. Na osnovu tog događaja u marksistički rečnik je ušao izraz "termidorski" za revolucionare koji uništavaju revoluciju iznutra i okreću se protiv njenih pravih ciljeva. Npr. Trocki i njegove pristalice su koristile ovaj naziv za Staljina.
Roman Emila Zole Germinal uzima ime od kalendara, kao i jelo Jastog thermidor. Fregate klase Floréal nose imena republikanskih meseci.
Meseci
urediRevolucionarni kalendar je imao 12 meseci od po 30 dana, kojima su data imena iz prirode. Imena su kovanice iz latinskog, francuskog i grčkog jezika. Završeci naziva su grupisani po godišnjim dobima. Dole su dati nazivi meseci i značenje:
- Jesen:
- Zima:
- Proleće:
- Leto:
Nazivi meseca su mogli biti modifikovani na stranim teritorijama pod francuskom vlašću ili uticajem.
Francuski | Italijanski[1] |
---|---|
vendémiaire | vendemmiale, vendemmiatore |
brumaire | brumaio, brumale, annebbiatore |
frimaire | frimaio, frimale, agghiacciatore |
nivôse | nevoso |
pluviôse | piovoso |
ventôse | ventoso |
germinal | germinale, germile |
floréal | floreale, fiorile |
prairial | pratile, erboso |
messidor | messidoro, mietitore |
thermidor | termidoro, termale |
fructidor | fruttidoro, fruttifero |
U Engleskoj su protivnici Revolucije ismevali kalendar imenima: Wheezy, Sneezy and Freezy ("Zviždavi" [kao pri disanju], "Kijavi" i "Ukočanjeni"); Slippy, Drippy and Nippy ("Klizavi", "Kapavi" i "Štipavi" [kao mraz]); Showery, Flowery and Bowery ("Pljuštavi", "Nacifrani" i "Čardaklijski"); Wheaty, Heaty and Sweety ("Pšenični", "Vrući" i "Slatki")[4][5] Arhivirano 2009-09-28 na Wayback Machine-u.
Deset dana dekade
urediMesec je podeljen u tri dekade (décades) od po deset dana, jednostavno nazvane po rednom broju:
- primidi (prvi dan)
- duodi (drugi dan)
- tridi (treći dan)
- quartidi (četvrti dan)
- quintidi (peti dan)
- sextidi (šesti dan)
- septidi (sedmi dan)
- octidi (osmi dan)
- nonidi (deveti dan)
- décadi (deseti dan)
Dekade su napuštene u aprilu/travnju 1802, prema Konkordatu, kako je gore pomenuto.
Dani u godini
urediTradicionalni katolički kalendar je posvetio svaki dan nekom svecu. Da bi se napravio raskid sa verskom tradicijom, svaki dan je dobio posvetu: velika većina biljkama ili, u zimskom Nivôse-u, mineralima; dani koji se završavaju sa "5" životinjama i dani koji se završavaju sa "0" (décadi) alatkama, uglavnom poljoprivrednim.
U tabeli su date posvete danima, u francuskom originalu i srpskohrvatskom prevodu (odn. engleskom kod slabije poznatih biljaka, kurzivom). Označeni su i neki gregorijanski datumi (približno svaki peti) radi lakšeg snalaženja. Treba imati u vidu raspored prestupnih godina (da li godina počinje 22. ili 23. sep/ruj., pogledaj dole Prebacivanje u gregorijanski kalendar)
Jesen
urediVendémiaire (22 sep. ~ 21 okt.) | Brumaire (22 okt. ~ 20 nov.) | Frimaire (21 nov. ~ 20. dec.) |
---|---|---|
|
|
|
Zima
urediNivôse (21. dec. ~ 19. jan.) | Pluviôse (20. jan. ~ 18. feb.) | Ventôse (19. feb. ~ 20. mar.) |
---|---|---|
|
|
|
Proleće/Proljeće
urediGerminal (21. mar. ~ 19. apr.) | Floréal (20 apr. ~ 19. maj) | Prairial (20. maj ~ 18. jun) |
---|---|---|
|
|
|
Leto/Ljeto
urediMessidor (19. jun ~ 18. jul) | Thermidor (19. jul ~ 17. aug.) | Fructidor (18. aug. ~ 16. sep.) |
---|---|---|
|
|
|
Dopunski dani
urediPet dodatnih dana (odn. šest u prestupnoj godini) su bili nacionalni praznici na kraju svake godine. Prvo su ih nazivali "sankilotide" (les sans-culottides) po sankilotima (sans-culottes) ali posle godine III (1795) jednostavno kao les jours complémentaires:
- La Fête de la Vertu "Dan Vrline" - 17. ili 18. sept./rujna
- La Fête du Génie "Dan Talenta" - 18. ili 19. sept./rujna
- La Fête du Travail "Dan Rada" - 19. ili 20. sept./rujna
- La Fête de l'Opinion "Dan Mnenja" - 20. ili 21. sept./rujna
- La Fête des Récompenses "Dan Nagrada" - 21. ili 22. sept./rujna
- La Fête de la Révolution "Dan Revolucije" - 22. ili 23. sept./rujna (Prestupne godine)
Prebacivanje u gregorijanski kalendar
urediKalendar je ukinut u godini XIV (1805). Razlikuju se mišljenja oko metoda po kome bi bile određivane prestupne godine da je kalendar još na snazi. Postoje bar četiri hipoteze koje se koriste pri prebacivanju datuma u gregorijanski kalendar:
- Prestupne godine bi i dalje varirale tako da svaka nova godina (1. vandemijer) bude na jesenju ravnodnevicu, kako je bilo od I do XIV godine. Ovo je bio jedini metod u zakonskoj upotrebi, mada je ponekad prolazilo pet godina između prestupnih.[6] Arhivirano 2013-03-17 na Wayback Machine-u
- Prema Romovom predlogu, posle 15. godine prestupna bi bila 20., posle čega bi padala na svaku godinu deljivu sa četiri (20, 24, 28...), osim većine sekularnih godina (deljivih sa 100). Ovo bi pojednostavilo konverziju na gregorijanski kalendar jer bi republikanski prestupni dan uglavnom sledio koji mesec posle 29.2., na kraju svake godine deljive sa četiri, tako da bi republikanska nova godina uvek bila 22 septembar/rujna za čitavo treće stoleće republikanske ere (1993-2092. n.e.).[7] Arhivirano 2011-05-18 na Wayback Machine-u
- Prestupne godine bi se nastavile fiksnim pravilom svake četiri godine od poslednje (dakle 15, 19, 23, 27...), prestupni dan bi bio dodavan pred godinu deljivu sa četiri (umesto posle), osim većine sekularnih godina. Ovo pravilo ima prednost jer je jednostavno za računanje i kontinualno je sa svakom godinom u kojoj je kalendar bio zvaničan. Nakon napuštanja kalendara, u Francuskoj su korišćenjem ovog pravila odštampane konkordanse za određivanje datuma u dugoročnim ugovorima.[8][9] Arhivirano 2011-05-18 na Wayback Machine-u
- Počevši od godine 20, godine deljive sa četiri biće prestupne, osim ako su deljive sa 128 (jer je potrebno 128 godina prosečnog trajanja 365,25 dana da se nagomila greška od jednog dana, koja bi se ovim pravilom eliminisala). Datum Republikanske nove godine ostaje na 23.9. svake godine od 129. do 256. r.e. (1920-2047. n.e.).[10][11][12] Arhivirano 2020-05-23 na Wayback Machine-u. Ali ovakav način interkalacije je predložen kasnije u 19. stoleću (Johann Heinrich von Mädler).
Sledeća tabela pokazuje kada neke godine republikanske ere počinju po gregorijanskom kalendaru, prema prethodna četiri metoda ("*" - prestupna godina, dodatni dan na kraju):
r.e. | n.e. | Ravnodnevica (sept/ruj.) |
Romme (sept/ruj.) |
Kontinualno (sept/ruj.) |
128-godišnji (sept/ruj.) |
---|---|---|---|---|---|
CCXVIII (218) | 2009-10 | 22. | 22. | 22. | 23. |
CCXIX (219) | 2010-11 | 23. | 22. | 22.* | 23. |
CCXX (220) | 2011-12 | 23. | 22.* | 23. | 23.* |
CCXXI (221) | 2012-13 | 22. | 22. | 22. | 23. |
CCXXII (222) | 2013-14 | 22.* | 22. | 22. | 23. |
CCXXIII (223) | 2014-15 | 23. | 22. | 22.* | 23. |
CCXXIV (224) | 2015-16 | 23. | 22.* | 23. | 23.* |
CCXXV (225) | 2016-17 | 22. | 22. | 22. | 23. |
Povezano
urediReference
uredi- ↑ Antonino e Fernando Mazza. Relazione tra calendario gregoriano e calendario repubblicano francese. panorama-numismatico.com
Eksterni linkovi
uredi(na engleskom, francuskom, španskom)
- Konverter datuma za ovaj i još mnoge kalendare
- Antique Decimal Watches Arhivirano 2006-01-16 na Wayback Machine-u
- Dials & Symbols of the French revolution. The Republican Calendar and Decimal time.
- Brumaire - The Republican Calendar, with Windows and Mac OS X applications, including a Dashboard's widget. Arhivirano 2008-09-26 na Wayback Machine-u (fr es en eo pt de nl)
- Another Republican calendar page, with an alternative Dashboard's widget