Wikipedija

Etiologija homoseksualnosti

Etiologija homoseksualnosti je učenje o poreklu i uzrocima seksualne i estetske privlačnosti, kao i potrebe uključenja u seksualnu ili emotivnu vezu sa osobom istog pola. Ona se bavi izučavanjem faktora i mehanizama oblikovanja nekih fizičkih ili mentalnih karakteristika seksualne naklonosti prema istom polu i složene interakcije; bioloških, psiholoških i socijalnih faktora koji u tome učestvuju. Kada su se saznanja o homoseksualnosti preselila iz oblasti psihijatrijske patologije u domen normalnog fiziološkog ljudskog seksualnog ponašanja, započeta su i istraživanja u novim oblastima. Psihijatrija je uspela da definiše homoseksualnost, ali ne i njenu etiologiju, tj. uzroke. Zato je etiologija, u ovom kao i u drugim psihijatrijskim pitanjima vezanim za seksualnost, ušla u oblast neurobiologije.[1]

Kako bismo stvorili celovitu sliku o homoseksualnosti, o kojoj postoje brojne predrasude, dileme i oprečni stavovovi, potrebno je sveobuhvatno sagledati multifaktorijalnost ove seksualne orijentacije ljudi, jer još uvek nije dokazana njena prava priroda nastanka.[2] Trenutno, istopolne osobe su uključene u brojna naučna istraživanja čiji je cilj da prouče kako biološke tako i psihološke uzroke homoseksualnosti i njene sociološke aspekte. Zato stalno raste broj objavljenih rezulatata bioloških istraživanja homoseksualnosti, posebno u specijalizovanim časopisima [1][3]

Međutim nauka može samo da formira polaznu osnovu na kojoj se mora izgraditi čvrsta građevina prava[2]. Etiologija može da rasvetli i opovrgne mnoge mitove o polnim razlikama koji ponekad žive vekovima. Ona može da da objektivne razlike, na primer, između seksualne patologije na jednoj strani, i seksualne orijentacije na drugoj. Međutim, ne možemo se osloniti samo na nauku i od nje tražiti da obezbedi pun odgovor na fundamentalna pitanja o homoseksualnosti u vezi sa ljudskim pravima, ljudskim slobodama i tolerancijom među ljudima.[4]

Homoseksualnost: od ponašanja do stanja uredi

Ko god da krene u proučavanje etiologije homoseksualnosti odmah na startu nailazi na brojne dileme; odakle početi, šta proučavati i šta prikazati?[1] Iako vrlo često izgovaramo i slušamo ovu reč, mi zapravo nismo u potpunosti svesni razlika tri značenja imenice homoseksualac koja u sebi skriva;[5]

Nekog ko manifestuje određenu vrstu ponašanja.

Kada se kaže: „Ima mnogo homoseksualaca u zatvoru“, govori se o homoseksualnosti kao određenoj vrsti ponašanja. Ova izjava može se dvojako tumačiti: može značiti da ima mnogo homoseksualaca koji su dospeli u zatvor, ali takođe može značiti i da će mnogi zatvorenici postati homoseksualci, tj. da mnogi zatvorenici, u nedostatku partnera suprotnog pola, mogu stupiti u seksualne kontakte jedan sa drugim.[5] Takve osobe su uglavnom homoseksualne po akciji, a heteroseksualne po nagonu.

Unutar zatvora, oblici istopolnog ponašanja se razlikuju od homoseksualnog koja se javlja van zatvora. Mladići/devojke u zatvoru su ranjivi na homoseksualna silovanja i dominaciju starijih zatvorenika ili zatvorenica koji su moćniji u zatvorskoj društvenoj hijerarajhiji. Mladići koji su fizički slabiji, feminizirani, ili gejevi su u najvišem riziku da budu žrtve seksualnog zlostavljanja. Takvo ponašanje u biti nije povezano sa homoseksualnošću i treba ga shvatiti kao poseban društveni fenomen koji se javlja zbog nedostatka heteroseksualnih partnera i nesputane moći i „politike zatvorskog dvorišta“.[6][7]

Nekog ko poseduje određene uslove koji drugi nemaju.

Potpuno drugačije je značenje ove reči kada se postavi pitanje: „Da li je homoseksualnost bolest?“ Tada ova reč ne znači vrstu ponašanja ili ponašanje, već stanje, karakternu osobinu, oblik seksualnih osobina svojstvenih određenim licima. Homoseksualnost je nešto što neki ljudi poseduju, a ne nešto što oni rade.[8]

Pitanje da li homoseksualizam kao pojava pripada klasifikaciji mentalnih bolesti bilo je pitanje od ekstremne važnosti za LGB osobe. Zato je prvi i najbitniji korak za LGB osobe bilo s kraja 20. veka, skidanje homoseksualnosti sa liste psihijatrijskih poremećaja, kao neophodna faza za legalizovanje LGB načina života na osnovama poštovanja seksualne raznolikosti. Današnje debate i zakonske reegulative u pojedinim zemljama, o homoseksualnim brakovima i ljudskim pravima LGB populacije, ne bi bile ni zamislive da se homoseksualnost i dalje smatra patološkim fenomenom.

Nekog ko ima posebnu društvenu ulogu.[9]

Na kraju, kada istraživači govore o različitim „homoseksualitetima“, oni misle na homoseksualnost kao društvenu ulogu, a ne kao ponašanje ili karakternu osobinu, to jest, različitost homosekualiteta kao spektra takvih uloga. Time se ne označavaju različiti oblici istopolnih kontakata ili različite administrativne podele istom dijagnozom, već različiti oblici i načini življenja u društvu kao homoseksualnih osoba.[5]

U većini zapadnih zemalja sve je prisutnija tendencija da se sva tri značenja paušalno objedine, prikažu i vide kao različiti oblici jednog te istog fenomena: „Homoseksualci rade to što rade zato što su ono što jesu, i oni se mogu uvek prepoznati po tipičnom načinu života.“ [5]."

Društvena viđenja homoseksualnosti uredi

U novije vreme mnoge tabu teme došle su pod lupu sociobiologa koji pokušavaju da utvrde etiologiju i poreklo homoseksualnosti; tako su nastala dva društvena viđenja homoseksualnosti:[10][11]

Konzervativno viđenje homoseksualnosti

Po konzervativnom viđenju homoseksualnost se smatra aberacijom [n 1], poremećajem (seksualne) orijentacije i patološkim ponašanjem.[10][12]

Kada je prvi put opisana u medicinskoj literaturi, homoseksualnost je prikazivana kao „seksualnost koja u svom pojavnom obliku ima brojne psihopatološke faktore i zato je okarakterisana kao bolest“. Žigosanje, predrasude i diskriminacija po osnovu negativnih društvenih stavova prema homoseksualnosti dovela je u prošlosti, a i dan danas dovodi, do povećane prevalence poremećaja mentalnog zdravlja kod lezbejki, gej muškaraca i biseksualcaca u odnosu na njihove heteroseksualne vršnjake,[13][14] što zagovornici psihopatološke uzročnosti homoseksualnosti i danas obilato koriste u svojim stavovima i njenom bezuspešnom „lečenju“.

Konzervativno viđenje homoseksualnost, dobrom delom, nastalo je i pod uticajem crkve. Evo kako Biblija (u Rimljanima od 1. od 18. reda) tumači nastanak homoseksualaca i lezbejki:

S neba se zaista ogleda gnev Božji na svaku bezbožnost i nepravednost ljudi koji istinu sprečavaju nepravednošću. Jer njima je očigledno ono što se može saznati o Bogu: Bog im je to zapravo objavio ... jer i ako su upoznali Boga, nisu mu iskazali ni slavu ni zahvalnost kao Bogu. Naprotiv, postali su isprazni u mislima svojim i njihovo je nerazumno srce potamnelo. Zbog toga ih je Bog predao sramotnim strastima: žene njihove zameniše prirodno opštenje protvprirodnim; jednako muškarci ostavivši prirodno opštenje sa ženom usplamtaše pohotom jedan za drugim vršeći sramotne stvari i na sebi primajući pravednu platu za svoja dela.

Progresivno viđenje homoseksualnosti

Homoseksualnost, progresivno viđena, smatra se normalnim oblikom ljudske seksualnosti, a homoseksualno ponašanje prirodnim oblikom ponašanja.[10]
Humana medicina (bar onaj njen trezveniji deo u 21. veku), nepristrasno i potpuno drugojačije gleda na etiologiju homoseksualnosti, kao jednog od oblika prirodne fiziološke seksualnosti. Koncept seksualne orijentacije je relativno novi koncept savremene seksologije koji je sve više prihvaćen u svetskim naučnim krugovima i koji se izborio za status homoseksualnosti u mnogim sredinama.[15] Tome je 1994. doprineo stav Američkog udruženja psihologa (APA) da „homoseksualnost nije ni mentalna bolest, niti moralna izopačenost, već način na koji deo populacije izražava ljudsku ljubav i seksualnost.“[16]
Sam pojam seksualne orijentacije ili seksualnog izbora sadrži pojam normalnosti, nedevijantnosti, nepatologičnosti, i zato se sve varijante seksualne orijentacije, uključujući tu i homoseksualnost, značajno razlikuju od seksualnih devijacija[n 2], perverzije itd. U ovom kontekstu, seksualna orijentacija homoseksualaca smatra se neotuđivim karakteristikama nukleusa pojedinaca.[15]

Različita mišljenja o homoseksualnosti proizvode i različite stavove o tome koji etiološki faktori oblikuju homoseksualnu orijentaciju — biološki ili socijalni. Te različitosti kao i etiološke faktore (bar veći deo njih) prikazaćemo u ovim citatima i tekstu koji sledi.

Godine 2004, Američka akademija za pedijatriju u svom udžbeniku pedijatrije navodi:

Seksualna orijentacija verovatno nije određena jednim faktorom, već kombinacijom genetičkih uticaja, hormonalnih faktora i faktora sredine. U poslednjih nekoliko decenija, stručnjaci favorizuju teorije zasnovane na biološkim faktorima. Iako i dalje postoji neslaganje i neizvesnost u pogledu nastanka različitosti u ljudskim seksualnim orijentacijama, nema naučnih dokaza da abnormalni roditelji, seksualno zlostavljanje ili bilo koji drugi neželjeni događaj u životu neke osobe utiču na seksualnu orijentaciju. Trenutna saznanja sugerišu da se seksualna orijentacija obično formira tokom detinjstva.[17][18][19][20]

Godine 2006, Američka asocijacija psihijatara, Američka asocijacija psihologa i Nacionalna asocijacija socijalnih radnika, zauzele su sledeći stav o mogućim uzrocima homoseksualnosti:

Trenutno ne postoji naučni konsenzus o određenim etiološkim faktorima koji utiču na pojedinca da postane heteroseksualac, homoseksualac ​​ili biseksualac, koji uključuju moguće biološke, psihološke, socijalne faktore ili seksualnu orijentaciju roditelja. Međutim, raspoloživi dokazi ukazuju da su ogromnu većinu lezbejki i gej muškaraca vaspitavali heteroseksualni roditelji i da ogromna većina dece homoseksualnih roditelja rastu i mentalno sazrevaju kao heteroseksualci.[2]

Godine 2007, Kraljevski koledž psihijatara zauzeo je sledeći stav o mogućim uzrocima homoseksualnosti :

Uprkos tome da se skoro čitav vek vrše psihoanalitičkie i psihološke spekulacije, ne postoji suštinski dokaz za tvrdnju da priroda roditeljstva ili u ranom detinjstvu stečena iskustva igraju bilo kakvu ulogu u oblikovanju primarne heteroseksualne ili homoseksualne orijentacije neke osobe. Izgleda da je seksualna orijentacija u prirodi biološka, uzrokovana i određena složenim međusobnim uticajima genetičkih faktora u intrauterinoj sredini. Seksualna orijentacija prema tome, nikako ne može biti stvar izbora, iako seksualno ponašanje svakako jeste. Iz toga proizilazi da LGB osobe imaju potpuno ista prava i odgovornosti u vezi sa izražavanjem svoje seksualnosti kao i heteroseksualne osobe.[21]

Problemi utvrđivanja etiologije homoseksualnosti uredi

Utvrđivanje etiologije homoseksualnosti otežavaju brojne teorije (koje će detaljno biti prikazane u nastavku) ali i veoma neprecizno utvrđivanje veličine i brojnosti pojedinih grupa u homoseksualnoj populaciji. Jasno definisana (objektivna) merila ne postoje jer se i muškarci i žene homoseksualne orijentacije definišu kao LGBT osobe na osnovu njihovih ličnih izjava, tj. osobe se smatraju homoseksualnim, ako sebe identifikuju kao takve. Upravo zbog načina na koji se homoseksualnost definiše (davanjem sopstvene ocene o svojoj seksualnosti), teško je razdvojiti osobe koje imaju samo želju za suživot sa osobama istog pola, na one koje tu želju i sprovode u homoseksualno ponašanje, i na osobe čija homoseksualnost čini bitan deo njihovog identiteta. Iz tih razloga nemoguće je utvrditi pravu učestalost (brojnost) i etiologiju homoseksualnosti kao pojave.[22][23][24]

„Teorija o uzroku homoseksualnosti ima mnogo, ali ni jedna nije osvojila primat. Za sada, homoseksualnost, kao i heteroseksualnost jeste kompleksna mešavina bioloških, psiholoških i društvenih uticaja. Svaka osoba, bilo homoseksualna, biseksualna ili heteroseksualna ima svoju jedinstvenu biologiju kao i jedinstven doživljaj sebe i sveta oko sebe“,[25] koji se takođe razlikuje od zemlje, ili dela sveta u koma ta osoba živi.

Uloga nagona u oblikovanju ponašanja LGBT osoba uredi

Glavni članak: Uloga nagona u oblikovanju ponašanja LGBT osoba

Sa seksualno psihološke tačke gledišta, nezadrživa želja lezbejki, gejeva, biseksualnih i transrodne osobe za organizacijom Povorke ponosa, pa čak i po cenu sopstvenih života, je posledica uticaja razvojnih nagona i nagona življenja koji su nešto drugačije od onih kod heteroseksualnih osoba. LGBT osoba mora da se izbori sa predrasudama, diskriminacijom i nasiljem u društvu, a u nekim slučajevima i u svojim porodicama i zato organizaciju Povorke ponosa u svim društvima uslovno treba shvatiti kao (svesni ili nesvesni) kontinum od njihovih „nagonskih potreba“ na jednoj strani do „društveno statusnih potreba“ na drugoj. (dr M. Dimić)

Nagon je urođena želja za određenim oblikom ponašanja čiji je cilj zadovoljavanje neke od osnovnih vitalnih potreba organizma. To je genetički programiran impuls, koji usmerava pažnju organizma na određenu vrstu draži. Zato nagon predstavlja težnju pojedinca da deluje i ponaša se na način koji ga usmerava ka određenom cilju. Ta stalna težnja ka određenim ciljevima; može biti aktivna ili prisutna od samog rođenja, ili naknadna koja se može aktivirati u kasnijem životu (što je češće zastupljeno kod LGBT adolescenata).

Sobzirom na to da nagoni - „nagone“, pokreću, teraju, podstiču biološko biće, pa i čoveka na određeno ponašanje, oni spadaju u konativne psihičke funkcije, kao i emocija i volja. Nagon je predstadijum volje, a instinkt predstadium inteligencije. Fiziološki nagoni su deo biološkog nasleđa, i zato su urođeni i univerzalni. Biološki smisao nagona nije dat primarno našoj svesti, data je samo želja, potreba za objektom, pa je takve želje za objektom čovek primarno svestan. Čovek ne stupa u seksualni odnos da bi dobio porod i osigurao potomstvo, već da zadovolji polni nagon.[26]

Iako se jednim delom uči, nagonsko ponašanje je većim delom-urođeno ili nasleđeno od svojih predaka, kroz genetički kod upisan u 46 hromozoma u svakoj ćeliji organizma. Trenutak aktivacije biološkog koda je takođe nasledna. Jednom aktivirane nagonske potrebe izazivaju i određeno ponašanje neke osobe pa i njegovo seksualno.[26]

Međutim ako pokušamo da shvatimo da su svi motivi poreklom iz urođenih fizioloških nagonskih mehanizama, ne bi se moglo shvatiti i razumeti celokupno i složeno ljudsko ponašanje koje nema mnogo jasnih veza samo sa urođenim fiziološkim mehanizmima, jer je čovekov kao individua u neprekidnom odnosu sa uskim nerazdvojivim vezama i uticajima društva.[27]

Čak i ako prihvatimo stav da je seksualnost zasnovana na biloškim nagonima, moramo imati na umu da su oni veoma plastični. Biološka konstitucija nagoni ljude da traže seksualno zadovoljenje i hranu, ali im „biološka konstitucija ne kaže gde treba da traže seksualno zadovoljenje, niti šta treba da jedu“[28] Drugim rečima, postoji velika raznovrsnost u seksualnom ponašanju u raznim društvima, raznovrsnost koju nagonski model ne može da objasni. „Zato su sociolozi prionuli na zadatak da posmatraju kako pripadnost grupi pre svega porodici i verskim ustanovama oblikuje seksualno ponašanje,“ [27]

Krajnji rezultat ponašanja jedne zrele LGBT osobe, u stvari je odraz ponašanja njene ličnosti koja je fiziološkim mehanizmima aktivisana, ali koja svoje fiziološki motivisano ponašanje usmerava sve više ka društveno prihvatljivim odredbama, nastojeći istovremeno da uskladi i svoje fiziološke potrebe sa normama i običajima LGBT zajednice sa kojom se LGBT osoba identifikuje.

Homoseksualni nagoni LGBT osoba obuhvataju potrebe koje su, bilo za pojedinca bilo za njegovu LGBT zajednicu, od posebnog značaja, potrebe čije se zadovoljenje može sprovoditi na način nezavistan od iskustva pojedinca. Ovo zadovoljenje povlači za sobom osećanje prijatnosti, smirenosti, olakšanja, sve do osećanja blaženstva, nasuprot tome nezadovoljenje stvara osećanje uzbuđenja, neprijatnosti sve do osećanja nespokojstva i straha od homofobije.

Seksualna orijentacija i seksualno ponašanje LGBT osoba uredi

Osnovni pojmovi koje treba razlikovati međusobno su pol, seksualnost i seksualna orijentacija. Seksualna orijentacija označava tendenciju erotskog reagovanja određene osobe. Ona može biti homoseksualna, biseksualna ili heteroseksualna. Većina osoba, bez obzira na svoju seksualnu orijentaciju ima polni identitet u skladu sa svojim biološkim identitetom.

Kako se u osnovi, seksualna orijentacija zasniva na nagonima ona nije sinonim za seksualne aktivnosti, što potvrđuje i većina naučnika koja se slaže da seksualna orijentacija nije predmet ličnog izbora. Istraživanja pokazuju da je većina LGB osoba koja sebe definiše kao homoseksualca, tako doživljava sebe od najranijih godina svog života, ma koliko se dugo osoba borila sa tim da sebe prihvati u tom svetlu.[29][30][31]

Seksualna orijentacija je sačinjena od tri komponente - želja, ponašanja i identiteta. Ove tri komponente mogu, ali ne moraju biti međusobno kongruentne. Na primer:

  • Žena može da se upusti u homoseksualno ponašanje, da pokazuje tipične ženske polne karakteristike, da bude udata za muškarca i oseća svoj identitet kao heteroseksualan ili muškarac može imati homoseksualne želje, imati seks samo sa ženama, a pokazivati polni nekonformizam.
  • Mnogi adolescenti kao i odrasle osobe mogu da se identifikuju kao lezbejka, gej, biseksualac, transrodna osoba sa ili bez bilo kakavog seksualni iskustva sa osobama istog pola.
  • Drugi mladi ljudi su imali seksualne iskustva sa osobom istog pola, ali se ne smatraju da su lezbejka, gej, biseksualna ili transrodna osoba. Ovo se posebno odnosi na periode tokom adolescencije, jer eksperimentisanje i otkrivanje sopstvene seksualnosti je normalno i uobičajeno tokom ovog razvojnog perioda. Takve osobe su, u jednom periodu svog života, uglavnom homoseksualne po akciji, a heteroseksualne po nagonu.
  • Lezbejke, gejevi, biseksualne adolescentne osobe prati razvoj nagona koji je nešto drugačije od onih kod heteroseksualnih adolescenata, jer LGB mora da se „prikriva“ kako bi se izborila sa predrasudama, diskriminacijom i nasiljem u društvu, a u nekim slučajevima, i u svojoj porodici, školi, na radnom mestu. Takva marginalizacija negativno utiče na mentalno zdravlje i obrazovanje LGB osoba, sa takvim iskustvom.[32][33]

Istraživanja o faktorima koji utiču na seksualnu orijentaciju nisu mogla doći do jednog jedinstvenog faktora ili uzroka, te se najčešće ističe da na seksualnu orijentaciju utiče kombinacija; seksualnosti zasnovane na biloškim nagonima (u čijoj osnovi su genetski i hormonalni faktori) i faktora sredine (pre svega porodice, društvenih i verskih zajednica).[34]

Uloga polne zrelosti uredi

Intervjuisanja tinejdžera koji su osećali stid i bili nevoljni da iskazuju svoja osećanja i razmišljanja na temu homoseksualnosti, decenijama dovodilo je psihologe u zabludu da se homoseksualnost ne pojavljuje pre odraslog doba.[35] Studije koje su s kraja 20. veka koristile bolje metode i bile pristupačnije ispitanicima, pokazale su da je: „najmanje 1/3 muške LGB populacije imala bar jedno homoseksualno iskustvo koje je dovelo do orgazma, tokom svojih adolescentnih godina.“

Godine u kojima sazreva odluka i godine u kojim se LGBT odlučuje za prvo istopolno otvaranje.[36]
Godine kaming aut-a Učestalost Procenat
Manje od 14
3
3,3
Adolescenti (14-18)
25
27,2
Postadolescenti (19-24)
48
52,2
Mladi odrasli (25-30)
10
10,9
Odrasli (više od 30)
2
2,2
Nije se izjasnilo
4
4,3
Ukupno
92
100

Na osnovu istraživanja sprovbedenih u Srbiji na uzorku od n=92 ispitanika uočeno je da krajem adolescencije LGBT polno sazrevaju i prihvataju sebe kao individuu, pa samim tim i prihvataju sopstvenu seksualnu orijentaciju. Kako, se sa punoletstvom najverovatnije stiče i osećaj manje zavisnosti od svog okruženja ili straha od odbacivanja porodice, škole i drugih institucija, to može dodati hrabrost koja je LGBT osobama potrebna za takav korak. Takođe, sa završetkom adolescencije u samoj ličnosti LGBT osoba dolazi do smirivanja mnogih interpsihičkih sukoba, a po shvatanju, za LGBT osobu u tom periodu života postaje besmisleno kriti svoju seksualnu orijentaciju od bliskih ljudi.[36]

Istraživanja su pokazala da je za skladan polni život, a posebno za razvoj uspešne bračne zajednice istopolnih osoba, od posebne važnosti visok stepen razvijenosti svih komponenti polne zrelosti.

Čovek je sposobniji za punovredniji polni život u najširem smislu reči, dakle i za istopolnu ljubav, i za istopolni bračni život, što je na višem stepenu polne zrelosti. Etiološki gledano polna zrelost LGB osoba ima tri komponente;

Fizička polna zrelost

Ovaj oblik polne zrelosti karakteriše se time da su LGB osobe normalno razvijene, da su u pubertetu postigle biološku polnu zrelost i da su zdrave ili bar ne toliko bolesne ili defektne da bi to remetilo fizičke funkcije njihove polnosti.

Psihička polna zrelost

Psihoseksualnu ili psihičku polnu zrelost, LGB osobe postiću onda kada su sposobne ne samo za primanje, već i za davanje polne ljubavi.

Socijalna psihička zrelost

LGB osobe socijalnu psihičk u zrelost postižu onda kada su u polnom životu razvile pun osećaj odgovornosti, kako prema sebi tako i prema istopolnom partneru i prema eventualnom potomstvu. Ali i kad su postigle ekonomsku sposobnost da na sebe preuzmu takvu odgovornost.

Punu polnu zrelost pokazuju one LGB osobe kod kojih su u njihovom ponašanju prisutne sve tri komponentne polne zrelosti, slivene u jednu celinu. Takva polna zrelost manifestuje se tako što polno zrela LGB osoba traži zadovoljenje polnog nagona sa osobom istog pola koju u punoj meri voli i sa njom stupa u prisan telesni kontakt ostvarujući pun polni doživljaj. To je ideal koji ne dostižu sve LGB osobe, što ih može učiniti neprirodnim, frustriranim, neurotičnim i ambivalentnim u sukobu sa s vlastitim polnim potrebama.

Uloga identiteta uredi

Identitet je izvor smisla i iskustva pojedinca, određene grupe. Pojam identiteta se definiše kao osećaj sopstvene pripadnosti koja se razvija procesom diferencijacije. Identitet je izraz ukupnog nastojanja da se pojedinci i društvo odrede, a sam proces određivanja, samosaznavanja i samopotvrđivanja ne zasniva se ni na kakvoj unapred utvrđenoj osnovi i ne zavisi ni od kakve jasno označene norme. Ljudi jednostavno osećaju potrebu za identitetom koji će ih razlikovati od drugih ljudi. U nastojanju i strahu da ne izgube identitet, oni sami izgrađuju razlike, što je prisutno i kod LGB osoba.[37][38]

Postmoderni subjekt identiteta, koji se razvijao u drugoj polovini 20. veka, karakteriše mnogostrukost identiteta. Identiteti postaju fragmentarni, nema više zaklinjanja u jedan identitet uz istovremeno prigušivanje ostalih. Ljudi više nemaju jednu i jedinstvenu predstavu o tome ko su. Umesto toga poseduju nekoliko, katkad protivrečnih i nerazrešivih identiteta. U kulturi i politici identiteta postmodernog doba neguje se raznolikost stilova življenja, raznolikost koje će bilo pojedincu ili grupi pojedinaca, od pola do etniciteta i ljudske i rodne ravnopravnosti omogućiti određena prava koja mu kao pojedicu, grupi, ili rodu pripadaju, a da pri tom ne povredi prava i posebnost drugih, bilo pojedinaca, ili grupa.

Sa večom industrijalizacijom i urbanizacijom, pojedinac se više nije smatrao tako jedinstvenim i odvojenim od drugih pojedinaca. Identitet pojedinca sada se ne vezuje samo za određenu društvenu grupu, klasu, zanimanje, nacionalnost, mesto iz koga potiče, več i na polnu i rodnu pripadnost. koja će bilo pojedincu ili grupi pojedinaca, od pola do etniciteta i ljudskog roda omogućiti određena prava koja mu kao pripadniku, LGB grupe ili „rodu“ pripadaju, a da pri tom ne povredi prava i posebnost drugih, bilo pojedinaca ili grupa, drugojačijih na polnim razlikama zasnovanog identiteta.

Čak i kad je Ego LGB osoba dovoljno razvijen mogu nastati situacije u kojima njihovi racionalni pristupi rešavnju identiteta i probema, povezanih sa seksualnom orijentacijom, nisu dovoljni. To se uvek dešava kada silna stimulacija nadmaši amortizacionu snagu Ega; kada nije u stanju da odlaganjem uspostavi odgovarajuću kontrolu. A ta kontrola podrazumeva harmonično povezivanje njihove seksualnosti sa ostalim delovima njihove ličnosti. Ako u tim situacijama LGB osoba na otkrije svoj identitet psihička tenzija stalno raste i ako to stanje postane neizdržljivo preti dezintegraciji ličnosti i ozbiljnom oštećenju njegovog mentalnog zdravlja.

Uloga bioloških funkcija organizma uredi

Homoseksualnost nije biološka specifičnost čoveka, već je prisutna i među brojnim životinjama, naročito u sisara. Uprkos čestoj pojavi homoseksualnih radnji kod životinja, one ipak imaju znatno češće heteroseksualne odnose. Isto pravilo važi i u polnom životu čoveka. Učestalost homoseksualnih delatnosti uvek znatno zaostaje za brojem njegovih heteroseksualnih delatnosti. U ljudi kao i u životinja, homoseksualni nagon prisutan je kod oba pola. Ipak, u polnom životu žena homoseksualne radnje ređe se javljaju nego kod muškaraca.

Kako se čovek po svojoj fenomenologiji seksualne delatnosti ni po čemu bitnom ne razlikuje od ostalih sisara, životinje se obilato koriste u brojnim etiološkim istraživanjima bioloških osnova homoseksualnosti. Ima samo jedan oblik seksualnog zadovoljstva ljudi za koji ne znamo da li postoji i u životinja — to su orgastički snovi. Ako kod životinja nalazimo izvor naše seksualne delatnosti to je najverovatnije da i homoseksualnu aktivnost čoveka možemo smatrati samo biološkom varijantom naše seksualnosti.

Na osnovu istraživanja koje su izvršili doktori Džejms Varner et al. gej muškarci postaju svesni svoje seksualnosti znatno ranije nego biseksualni muškarci: 26% gej muškaraca je svesno svoje seksualne orijentacije još od 10 godine starosti, u poređenju sa 8% biseksualnih muškarca. Prema autorima ovih studija, podatak da je 74% gej muškaraca svesno svoje homoseksualnosti pre napunjenih 15 godina, jasno pokazuje da je homoseksualnost pre urođena biološka specifičnost nego izbor životnog stila.[39][40]

Hormoni i neurohumoralni faktori uredi

Kao jedan od mogućih etioloških faktora homoseksualnosti, navodi se hormonalna predispozicija, zbog različitog nivoa hormona u krvi odrasle osobe. Budući da polni hormoni, naročito testosteron, delimično regulišu seksualno ponašanje, jedna od prvih bioloških hipoteza o homoseksualnosti bila je da je u njenoj osnovi poremećaj lučenja polnih hormona ili gonadotropina.

Hormonski testovi otkrili su čudnu asimetriju. Dok će novorođeni mužjak pacova lišen testosterona, kako je otkrio Haris, naginjati ka ženskim osobinama, novorođena ženka pacova lišena estrogena će nastaviti da se razvija kao ženka. U odraslom dobu ona neće izgledati nekako muški. Kada se pacovima ukloni jajnik, njihov mozak će i dalje proizvoditi podsticaj za ovulaciju. Naučnici su shvatili da bez testosterona genetički osnov za muškost je u suštini bezvredan. Zato su zaključili, da bi se mozak muškog pacova mogao i stvarno da organizuje kao muškarac, njegov mozak mora biti izložen uticaju testosterona u prvih pet dana života. Nakon petog dana prostor za maskulinizaciju je zatvoren, a genetički muško će se razviti i rasti sa „ženskim“ mozgom. Nasuprot tome, mozak ženke pacova ne treba estrogen za svoju organizaciju. Prepušten sam sebi, on će postati „ženski“ mozak.

Međutim životinje su jedno a ljudi drugo. Brojna istraživanja definitivno su pokazala da nema hormonalnog uticaj na homoseksualnost u odraslom dobu, jer je kod većine homoseksualnih muškaraca nivo hormona ista kao i kod heteroseksualnih.

Hormoni i poremećaji polnog razvoja uredi

Podaci donekle govore u prilog hipotezi da prenatalni nivoi polnih hormona imaju ulogu u javljanju homoseksualne orijentacije, ali nalaze na osnovu malog broja aberantnih slučajeva ne možemo generalizovati na opštu populaciju homoseksualaca i zato navodimo neke moguće varijante (hipoteze);

Prenatalna androgenizacija

Kod žena bi prema ovoj hipotezi prenatalna androgenizacija mogla uticati na homoseksualnost kod žena. Naime žene sa kongenitalnom adrenalnom hiperplazijom su se u jednom istraživanju u 30% slučajeva izjasnile kao homoseksualne ili biseksualne.

Sindrom neosetljivosti na androgene

Muškarci koji imaju testise, ali i ženske spoljne polne organe, dok su im unutrašnji nerazvijeni - uvek imaju rodni identitet žene te su u pravilu seksualno orijentisane prema muškarcima

Teorija Martin-a i Nguyen-a (2004) o uticaju hormona

Ova teorija tumači da je razlika u relativnoj dužini kostiju u rukama i nogama između heteroseksualnih i homoseksualnih muškarca i žena, najverovatnije uzrokovana razlikom u njihovoj izloženosti polnim hormonima u toku intrauterinog razvoja.

Hipoteza prenatalnog stresa

Ova teorija se zasniva se na pretpostavci da majčin stres, ima za posledicu manju proizvodnju androgena i manja polno dimorfna jezgra u preoptičkom području.
Ženke pacova koje su u trudnoći izložene stresu kote (rađaju) muško potomstvo koje je u seksualnom ponašanju demaskulinizovano i feminizirano, što se pripisuju odloženom lučenju testosterona.

Hipotezom prenatalnog stresa obijašnjava se većim brojem „dijagnostikovanih“ homoseksualaca u generacijama rođenim u Nemačkoj tokom i neposredno nakon Drugog svetskog rata. Kasnija poređenja između broja stresnih događaja u trudnoćama majki koje su rodile homoseksualnu i heteroseksualnu decu, nisu pokazala značajnu razliku.

Imunološki poremećaj u intrauterinom razvoju uredi

Prema jednoj hipotezi, uzrok homoseksualnosti je telo majke koje proizvodi antitela na H-Y antigen lokalizovan u muškom Y hromozomu.[41] Sa svakom narednom trudnoćom u organizmu majke se povećava količina ovih antitela, koja mogu imati značajne efekte na centralni nervni sistem muških fetusa. Hipoteza imunoloških poremećaja je potkrepljena činjenicom da muškarci koji imaju stariju braću često postaju homoseksualci. Jedan od najjasnije utvrđenih korelata muške homoseksualnosti je broj starije braće: po kojoj svaki stariji brat povećava verovatnoću homoseksualnosti mlađeg za 33%. Neki autori procenjuju da se jedan od sedam slučajeva muške homoseksualnosti može pripisati ovom efektu poretka-redosleda rođenja braće.

Činjenica da je veći broj homoseksualca rođen u prvoj trudnoći u kojoj H-Y antigen kod majki nije prisutan u dovoljnom broju, kao i da ne postoji nikakva veza između redosleda rođenja ili pola starije dece u porodici i ženske homoseksualnosti, kao i da broj starijih sestara nije povezan sa verovatnoćom homoseksualnosti kod muškaraca, na neki način osporava ovu hipotezu.

Genetički faktori uredi

Uloga genetičkih faktora u nastanku i genima dominantnom prenošenju homoseksualnosti na potomstvo i dalje je malo ili nedovoljno izučena.[42] U studijama sprovedenim 1980. kao i u mnogim drugim pokušala se utvrditi razlika između urođenih i stečenih osobina homoseksualnosti. Kao važan materijal u tim istraživanjima korišćeni su ne samo uzorci gena bližih i daljih rođaka, već i veoma značajni geni kao npr. geni jednojajčanih blizanaca.

Istraživanja su pokazala češću prisutnost homoseksualnosti kod nekoliko starije braće kao i manifestacije homoseksualnosti u oba identična blizanca, čak i u slučajevima gde su oni bili posebno odgajani i školovani. Ipak dobijeni rezultati za sada su nedovoljni i ne dozvoljavaju da se nedvosmisleno homoseksualnost tumači kao genetička karakteristika, ali istovremeno ne dopuštaju da se olako odustane od daljeg istraživanja u tom pravcu.

Neke karakteristike genetičke osnove su češće u oko 20% anketiranih homoseksualaca. U isto vreme, značajne genetičke varijacije kod lezbijki još uvek nisu otkrivene (što ne isključuje njihovo postojanje). Postoje dokazi da je varijabilnost lokusa Xq28 u ljudskom X- hromozomu povezana sa homoseksualnošću [43] .

Istraživanja ženskog steriliteta koje je 1963. vršio Kulbir Gil, gostujući naučnik iz Indije na Univerzitetu Jejl, nakon izlaganja rendgen zracima muve (lat. Drosophila melanogaster) ukazala su na to da promene u nekim genima mogu uticati na seksualno ponašanje ovog insekta.[44] Gil je primetio da se određena grupa mutanata muških muva udvara drugim muškarcima, vibrarcijom krila, nekom vrstom karakteristične „pesme“ udvaranja.[45]

Deceniju kasnije Džefri Hol (Jeffrey Hall), biolog na Brandis univerzitetu, na osnovu prethodnih otkrića Gilsa otkrio je gene muve drozofila. Hol objašnjava da neplodni mutanti proizvode dva oblika različitog ponašanja. Prvo, konkretno, za muškarce homozigotnih mutanata, gen fru (fruitless-voćni) odredio je kod njih homoseksualno ponašanje (nezainteresovanost za žene, i „udvaranje“ drugim muškarcima). Gen fru je bio izraženiji u određenim regionima mozga muve (lat. Drosophila melanogaster). Drugo, ženski mutantni gen Les (Lesbian) stimuliše ženke da se staraju o drugim ženkama. Mutant gena varijante Viola i sluggish uzrokuje biseksualno ponašanje u muškaraca muve (lat. Drosophila melanogaster).[45]

Blizanačke studije pokazuju da je tzv. konkordantnost kod monozigotnih blizanaca višestruko veća od one kod dizigotnih blizanaca (braće i sestara). Raniji podaci (studija Kalmana iz 1952)[46] govore čak i o potpunoj, stoprocentnoj, konkordantnosti homoseksualnosti kod monozigotnih blizanaca, dok novija istraživanja (Bejlija i Pilarda iz 1991) daju cifru od oko 52%. To praktično znači da ukoliko je jedan član (jednojajčanog) blizanačkog para homoseksualan, drugi član, pošto dele isti genetički materijal, je u velikom procentu, takođe, homoseksualan. Ukoliko bi taj procenat bio 100%, kao što sugerišu ranije studije, to bi značilo da je homoseksualnost u potpunosti određena naslednim činiocima. Ukoliko je, pak, procenat manji, uticaj drugih, razvojnih faktora, takođe bi se morao uzeti u obzir. Navedeni podaci govore o značajnom uticaju naslednih činilaca u poreklu homoseksualne orijentacije.

„Međutim, jedna stvar je reći da su geni uključeni u homoseksualnost, jer je to gotovo sigurno, ali je potpuno druga stvar, koja tek predstoji, da se zaista identifikuju ti geni, jer homoseksualnost može biti i poligena, a da svaki pojedinačni gen ima mali efekat[45].“

Moždane funkcije uredi

 
Suprahijazmatička jezgra hipotalamusa u kojima možda leži seksualna orijentacija
 
Dijagram ilustruje uticaj promene svetla i tame, preko suprahiazmatičnog jezgra na promene cirkadijalnog ritma, fiziološke promene i seksualno ponašanje
 
Istraživanja hipotalamusa MRT pokazala su brojne razlike njegovih jezgara između homo i heteroseksualnih osoba

Trenutni dokazi, ukazuju da seksualna diferencijacija ljudskog mozga odvija u toku prenatalnog (fetalnog) i neonatalnog perioda i programira naš rodni identitet, osećanje muškosti ili ženskosti i našu seksualnu orijentaciju (hetero, homo, ili biseksualnu). Proces seksualne diferencijacije je praćen i razvojem mnogih struktura u organizmu ali i mnogim funkcionalnim razlikama moždanih struktura među navedenim grupama.[47]

Prema izjavi D. F. Svaba (D.F. Swaab), objavljenoj u julu 2008,[48]

...neurobiološka istraživanja seksualne orijentacije čoveka tek dobijaju zamah, i već su dokazala da ljudi imaju veliki broj razlika u mozgu, ne samo u odnosu na pol, već i u odnosu na seksualnu orijentaciju

Svab je prvi objavio da se seksualna orijentacije kod muškaraca i biološki „sat“ nalaze u hipotalamusu,[49] u njegovom suprahiazmatičkom jezgru (SCN). Godine 1990, Svab i Hofmana[50] su objavili da je (SCN) u heteroseksualaca znatno veće nego kod žena i da je (SCN) u gej homoseksualaca značajno manji u odnosu na heteroseksualne muškarce. Tokom 1995, Svab je sa saradnicima,[51] istraživao povezanost razvoja mozga sa na njegovom seksualnom orijentacijom, tretiranjem mozga mužjaka pacova pre i postnatalno inhibitorima aromataze (engl. aromatase blocker ATD). Ova izlaganja su proizvela uvećanje (SCN) što se odrazilo na biseksualno ponašanje odraslih mužjaka pacova.

Iako su proučavanjem moždanih struktura uočene morfološke (dimorfne) razlika u osoba različite polne orijentacije, ...možda su one samo odraz opažajnih ali ne i stvarnih razlika. Zato je među istraživačima homoseksualnosti postavljeno intrigantno pitanje da li možda određene seksualno dimorfne funkcije u mozgu razlikuju pojedinace istog pola, ali drugačije seksualne orijentacije? Na to pitanje u časopisu engl. Proc Natl Acad Sci USA, (2008) pokušali su da odgovore Ivanka Savić i Po Lindstrom, nakon sprovedenog istraživanja mozga 25 heteroseksualaca muškog i ženskog pola i 20 lezbejki i gejeva, primenom magnetne rezonantne volumetrije cerebralnih i cerebelarnih hemisfera.[52] u njihovim istraživanjima se navodi da je odnos moždanih hemisfera, kao i oblik amigdalealnog povezivanja, atipičan u polno različitih gej homoseksualnih osoba, nešto više kod ženskih gej homoseksualnih osoba u odnosu na muške gej osobe koje ispoljavaju muške osobine koje nalikuju osobinama heteroseksualnih muškaraca. Međutim da li su posmatrane polno-atipične karakteristike rezultat procesa koji se dešavaju tokom fetalnog (prenatalnog) ili neonatalnog perioda razvoja, kao što je to slučaj sa rodnim identitetom i seksualne orijentacije, i dalje je otvoreno pitanje.

U prethodnim laboratorijskim studijama [53][54], Ivanke Savić otkriveno je da se seksualna diferenciracija aktivira u prednjem hipotalamusa u heteroseksualnih muškaraca i heteroseksualnih žena a polna-atipičnost, po gotovo obrnutom obrazacu u homoseksualnih muškaraca i homoseksualnih žena.

Hipotalamus je deo mozga smešten ispod prednjeg komisure i uključen je u mnogobrojne različite funkcije, gde spada i reprodukcija vrste. Ova zapažanja o funkcijama hipotalamusa pokrenula su nekoliko pitanja, od kojih je jedno, da li je opisani seksualni dimorfizam kod polno-atipičanih homoseksualnih osoba, povezan sa faktorima koji nisu u direktnoj vezi sa reprodukcijom, i zahteva posebnu pažnju.

Lora Alen (engl. Laura Allen), je u svojim istraživanjima identifikovala četiri male grupe neurona u prednjem delu hipotalamusa i nazvala ih intersticijalnim jezgrom prednjeg hipotalamusa (INAH 1, 2, 3 i 4). Istraživanja Alenove pokazala su da su (INAH 2 i 3) značajno veća kod muškaraca nego kod žena na osnovu čega je ona postavila hipotezu da su možda dimorfnaost ofih jezgara u skladu sa seksualnom orijentacijom.

Sajmol Levej (britansko-američki neurolog poznat po studijama o strukturama mozga i seksualnoj orijentaciji) u radu pod naslovom "Razlika u hipotalamičnim strukturama između heteroseksualnih i homoseksualnih muškaraca"[55], objavljenom 1991, u uvodnom delu definiše seksualnu orijentaciju kao "pravac seksualnih osećanja ili ponašanje prema pripadnicima sopstvenog ili suprotnog pola" i hipotezu da Alenova hipotalamična (INAH) jezgra učestvuju u generisanju "tipičnog seksualnog ponašanja muškaraca."

Proverio sam ideju da jedno ili oba od ovih jezgara ispoljavaju veličinu dimorfizma, ali ne u vezi sa polom, već sa seksualnom orijentacijom. Konkretno, ja sam postavio hipotezu da su (INAH 2 i 3) veća kod osoba seksualno orijentisanih prema ženama (heteroseksualnih muškaraca i homoseksualnih žena) i mali kod pojedinaca seksualno orijentisanih prema muškarcima (heteroseksualnih žena i homoseksualnih muškaraca).

Levej je u svom istraživanju secirao moždana tkiva dobijena sa rutinskih autopsija četrdeset jedne osobe koje su umrle u bolnicama u Njujorku i Kaliforniji.[56] Među ispitanicima je bilo devetnaest homoseksualaca, umrlih od side; šesnaest su bili heteroseksualni muškaraci, od kojih su šest bili intravenski narkomani umrli od side; i šest heteroseksualne žene. Levejovi zaključci su bili sledeći:[57]

(INAH 3) je dokazao dimorfizam...veličina ovog jezgra je bila više nego dvostruko veća u heteroseksualnih muškaraca...kao homoseksualaca.... Postojala je slična razlika između heteroseksualnih muškaraca i žena.... Ovi podaci podržavaju hipotezu da dimorfizam (INAH 3) nije povezan sa polom, već sa seksualnom orijentacijom, bar kod muškaraca.

Rezultati Levejovog istraživanja i njegovo otkriće da se jezgra razlikuju u veličini između heteroseksualnih i homoseksualnih muškaraca ukazuju da seksualna orijentacija kod ljudi zahteva dalja istraživanja na biološkom nivou." Studija Leveja, kako je i on sam priznao, je imala nekoliko nedostataka: mali uzorak, velike varijacija u veličini pojedinih jezgara, a možda i iskrivljeni rezultati, jer svi gej muškarci su imali sidu (mada je Levej pronašao "značajne razlike u obimu (INAH 3) između heteroseksualnih muškaraca umrlih od side i onih koji su umrli od drugih uzroka ").

Neki kritičari su izrazili sumnju u tačnost i pravilnost Levejovog merenja, navodeći da je ove strukture teško videti u tkivu i da se zato i teško može izmeriti veličina ćelija. Nansi Ordover tvrdi u svojoj knjizi objavljenoj 2003. da je Levej kritikovan zbog „male veličine uzorka i neadekvatno prikupljenih podataka o seksualnoj istoriji ispitanika“[58].

Utrvrđivanje razlika, na kojima se u suštini zasniva najveći broj napred navednih studija, nije isto što i pronalaženje uzroka. Anatomija nije etiologija, ali može da ponudi polazne osnove za dalja istraživanja u potrazi za krajnjim poreklom seksualne orijentacije.

Napomene uredi

  1. ↑ Zastranjivanje, skretanje ili odstupanje od uobičajenih postupaka i ponašanja
  2. ↑ Seksualne devijacije su sadržaji i oblici koji su posledica socijalne situacije i koji proističu iz karaktera društvenih odnosa, pa samim tim pripadaju predmetima nauke o društvenim devijacijama.

Izvori uredi

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 CHANDLER BURR Homosexuality and Biology pp. 1 Atlantic magazine 1997, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 (en)Case No. S147999 IN THE SUPREME COURT OF CALIFORNIA In re MARRIAGE CASES, Judicial Council Coordination Proceeding No. 4365, Pristupljeno 4. 10. 2012.
  3. ↑ Journal of Homosexuality, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  4. ↑ (en) Offord B, Cantrell L. Unfixed in a fixated world: identity, sexuality, race and culture. J Homosex. 1999;36(3-4):207-20. Medline.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Erwin J. Haeberle Bisexuality: "Homosexuality": From Conduct to Condition - Twice Going and Coming Back u History and Dimensions of a Modern Scientific Problem Arhivirano 2008-10-04 na Wayback Machine-u
  6. ↑ Wooden WS, Parker J. Men Behind Bars: Sexual Exploitation in Prison. New York, NY: Plenum Press; 1982.
  7. ↑ Human Rights Watch. No Escape. New York, NY: Human Rights Watch; 2001.
  8. ↑ McWhirter DP, Sanders SA, et al, eds. Homosexuality/Heterosexuality: Concepts of Sexual Orientation. New York, NY: Oxford University Press; 1990.
  9. ↑ APA (2000) Guidelines for Psychotherapy With Lesbian, Gay, and Bisexual Clients American Psychologist December 2000 Vol. 55, No. 12, 1440-1451 American Psychological Association
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 (en) Himel Shagor, Homosexuality: A brief Study, Pristupljeno 4. 10. 2012.
  11. ↑ Epstein S. Gay politics, ethnic identity: the limits of social constructionism. In Stein E, ed. Forms of Desire: Sexual Orientation and the Social Constructionist Controversy. New York, NY: Routledge; 1992:239–293.
  12. ↑ von Krafft-Ebing R. Psychopathia Sexualis, With Especial Reference to the Antipathic Sexual Instinct: A Medico-Forensic Study. Brooklyn, NY: Physicians and Surgeons Book Co; 1930.
  13. ↑ Ilan H. Meyer Prejudice, Social Stress, and Mental Health in Lesbian, Gay, and Bisexual Populations: Conceptual Psychol Bull. 2003 September; 129(5): 674–697. doi: 10.1037/0033-2909.129.5.674. PubMed, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  14. ↑ (en) Ann P. Haas et all, Suicide and Suicide Risk in Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Populations: Review and Recommendations, Journal of Homosexuality, Volume 58, Issue. 1 January 2011. ISBN [[Special:BookSources/{{{2}}}|{{{2}}}]] Uneseni ISBN nije važeći.. pp. 10-51 informaworld.com, Pristupljeno 4. 10. 2012.
  15. ↑ 15,0 15,1 Cabaj RP, Stein TS, eds. Textbook of Homosexuality and Mental Health. Washington, DC:. American Psychiatric Press;1996.
  16. ↑ (en) Ryan D. Johnson Homosexuality: Nature or Nurture AllPsych Journal April 30, 2003 Arhivirano 2013-01-20 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 4. 10. 2012.
  17. ↑ Barbara L. Frankowski, MD, MPH, and Committee on Adolescence. (2004) Sexual Orientation and Adolescents, AMERICAN ACADEMY OF PEDIATRICS PEDIATRICS., Pristupljeno 4. 10. 2012.
  18. ↑ Friedman RC, Downey JI. Homosexuality. N Engl J Med.1994;331 :923– 930
  19. ↑ Perrin, E. C.Sexual Orientation in Child and Adolescent Health Care. Nova York: Kluwer Academic/Plenum Publishers, 2002.
  20. ↑ (en) Study of gay brothers may find clues about sexuality Robert Mitchum, Tribune staff reporter (2007) Chicago Tribune, Sexual Orientation, Pristupljeno 4. 10. 2012.
  21. ↑ (en)Special Interest Group in the Royal College of Psychiatrists. Submission to the Church of England’s Listening Exercise on Human Sexuality. Arhivirano 2014-08-26 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 4. 10. 2012.
  22. ↑ APA (2000) Guidelines for Psychotherapy With Lesbian, Gay, and Bisexual Clients American Psychologist December 2000 Vol. 55, No. 12, 1440-1451 American Psychological Association
  23. ↑ Carver P., Egan S. & Perry D. (2004). Children Who Question Their Heterosexuality.Developmental Psychology, January 2004 Vol. 40, No. 1, 43-53, American Psychological Association
  24. ↑ Dacey, J; Kenny, M. (1997): Adolescent development, Brown & Benchmark publishers, Madison WI
  25. ↑ Otkrivanje sopstvene homoseksualnosti drugima («COMING OUT» proces) i mentalno zdravlje homoseksualaca, Maša Karleuša: mentor prof.dr Jelena Vlajković, Beograd (2005). str. 13. Diplomski rad
  26. ↑ 26,0 26,1 Desimirović V. Savremena medicinska psihologija, Nauka, Beograd 1994
  27. ↑ 27,0 27,1 Arlene Stein, “Three Models of Sexuality: Drives, Identities, and Practices”, Sociological Theory, v. 7, n. 1, 1–13.
  28. ↑ Berger, Peter and Thomas Luckmann, 1966. The Social Constructions of Reality, Anchor Bo- oks, New York. (pp. 181)
  29. ↑ Garcia-Falgueras, Alicia, & Swaab, Dick F., Sexual Hormones and the Brain: An Essential Alliance for Sexual Identity and Sexual Orientation, in Endocrine Development, vol. 17. str. 22–35 (2010) (ISSN 1421-7082) (autori su članovi holandskog Instituta za neuronauku, koji je u sastavu Kraljevske akademije nauka i umjetnosti Holandije) (vol. 17 is Sandro Loche, Marco Cappa, Lucia Ghizzoni, Mohamad Maghnie, & Martin O. Savage, eds., Pediatric Neuroendocrinology). (en)
  30. ↑ Royal College of Psychiatrists: Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality. Arhivirano 2010-08-27 na Wayback Machine-u (en)
  31. ↑ Pediatrics: Sexual Orientation and Adolescents, Klinički izveštaj Američke pedijatrijske akademije (en)
  32. ↑ Garofalo, R., Wolf, R. C., Kessel, S., Palfrey, J., & Du Rant, R. H. (1998). The association between health risk behaviors and sexual orientation among a school-based sample of adolescents. Pediatrics, 101, 895-902.
  33. ↑ (en)Sexual Orientation Development pp. 3, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  34. ↑ Frankowski, BL; American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence (2004). „Sexual orientation and adolescents”. Pediatrics 113 (6): 1827–32. DOI:10.1542/peds.113.6.1827. PMID 15173519.  (en)
  35. ↑ Slater B. (1988). Towson State University: Essential Issues In Working With Lesbian And Gay Male Youths. American Psychological Association, Professional Psychology: Research and Practice April 1988 Vol. 19, No. 2. str. 226–235
  36. ↑ 36,0 36,1 Otkrivanje sopstvene homoseksualnosti drugima («COMING OUT» proces) i mentalno zdravlje homoseksualaca, Maša Karleuša: mentor prof.dr Jelena Vlajković, Beograd (2005). str. 42. Diplomski rad
  37. ↑ M. Kastels, Moć identiteta, Golden Marketing, Zagreb, 2002. g. str. 16–17
  38. ↑ M. Haralambos, M. Holbron, Sociologija, Golden Marketing, Zagreb
  39. ↑ (en) James Warner, Eamonn McKeown, Mark Griffin, Katherine Johnson, Angus Ramsay, Clive Cort, Michael King, Rates and predictors of mental illness in gay men, lesbians and bisexual men and women: Results from a survey based in England and Wales, The British Journal of Psychiatry 2004 185: 479-485, doi:10.1192/bjp.185.6.479 pdf
  40. ↑ (en) Warner, J. P.,Wright, L., Blanchard, M., et alet al (2003) (2003) The psychological health and quality of life of older The psychological health and quality of life of older lesbians and gay men: a snowball sampling pilot survey. lesbians and gay men: a snowball sampling pilot survey. International Journal of Geriatric Psychiatry International Journal of Geriatric Psychiatry,, 1818, 754^755. , 754^755. The British Journal of Psychiatry (2004), Pristupljeno 11. 4. 2013.
  41. ↑ (ru) Obnaruženы novыe dokazatelьstva vroždennosti gomoseksualьnoй orientacii medportal.ru Arhivirano 2011-09-27 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  42. ↑ (en) Gavrilets S, Rice WR. Genetic models of homosexuality: generating testable predictions. Proc Biol Sci. 2006 Dec 22;273(1605):3031-8. AbstractPlus, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  43. ↑ (en) Veza između DNK marker na H hromozomu i muške seksualne orijentacije. Abstract, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  44. ↑ Zhimulev opšte i molekularnu genetiku: Priručnik za škole, M.: Sib. Univ. Kuća, 2006-479 sa Ill.:
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 (en) CHANDLER BURR The Genetic Quest Homosexuality and Biology theatlantic.com, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  46. ↑ Twin Studies Of Homosexuality, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  47. ↑ (en) Swaab DF (2007) Sexual differentiation of the brain and behavior. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 21:431–444. Abstract CrossRef Abstract Medline, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  48. ↑ (en) Swaab, DF (2008). „Sexual orientation and its basis in brain structure and function”. PNAS (http://www.pnas.org/content/105/30/10273.full)+105 (30): 10273–10274. DOI:10.1073/pnas.0805542105. PMC 2492513. PMID 18653758. 
  49. ↑ A difference in hypothalamic structure between heterosexual and homosexual men, S. LeVay, 1991.
  50. ↑ (en) Swaab DF, Hofman MA (1990). „An enlarged suprachiasmatic nucleus in homosexual men”. Brain Res. 537 (1-2): 141–8. DOI:10.1016/0006-8993(90)90350-K. PMID 2085769. 
  51. ↑ Swaab DF, Slob AK, Houtsmuller EJ, Brand T, Zhou JN (1995). "Increased number of vasopressin neurons in the suprachiasmatic nucleus (SCN) of ‘bisexual’ adult male rats following perinatal treatment with the aromatase blocker ATD". Developmental Brain Research 85 (2): 273–279.
  52. ↑ (en) Savic I , Lindström P (2008) PET and MRI show differences in cerebral asymmetry and functional connectivity between homo- and heterosexual subjects. Proc Natl Acad Sci USA 105:9403–9408. Abstract/FREE Full Text, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  53. ↑ (en) Savic I , Berglund H , Lindström P (2005) Brain response to putative pheromones in homosexual men. Proc Natl Acad Sci USA 102:7356–7361. Abstract/FREE Full Text, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  54. ↑ (en) Berglund H , Lindström P , Savic I (2006) Brain response to putative pheromones in lesbian women. Proc Natl Acad Sci USA 103:8269–8274. Abstract/FREE Full Text, Pristupljeno 11. 4. 2013.
  55. ↑ LeVay S (1991). A difference in hypothalamic structure between homosexual and heterosexual men. Science, 253, 1034-1037.
  56. ↑ Barinaga, Marcia (August 30, 1991). Is homosexuality biological? Science
  57. ↑ Angier, Natalie (August 30, 1991). Zone of Brain Linked to Men's Sexual Orientation. New York Times
  58. ↑ Ordover 2003

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

  Portal Medicina
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Etiologija_homoseksualnosti&oldid=41559328