Erik XIV od Švedske
Erik XIV (Stockholm, 13. decembar 1533. - Örbyhus, 26. februar 1577.), bio je Švedski kralj od 1560. do 1568. [1]
| Erik XIV | |
|---|---|
_Domenicus_Verwildt.jpg)
| |
| Portret Erika XIV | |
| Kralj Švedske | |
| Vladavina | 29. septembar 1560. - 29. septembar 1568. |
| Krunidba | 29. jun 1561. |
| Prethodnik | Gustav Vasa |
| Nasljednik | Johan III |
| Vladavina | . |
| Supruge | Karin Månsdotter |
| Djeca | Sigrid Eriksdotter Vasa Gustav Henrik Arnold |
| Dinastija | Vasa |
| Otac | Gustav Eriksson Vasa |
| Majka | Katarina Sachsen-Lauenburg |
| Rođenje | 13. decembar 1533. Stockholm |
| Smrt | 26. februar 1577. Örbyhus |
| Vjera | luteran |
Erik je za svoje vladavine uspio teritorijalno povećati monarhiju, ali je svojom agresivnom vanjskom politikom uzrokovao Sedmogodišnji rat (1563. - 1570.) usmjeren protiv Kraljevine Danske.[1]
Biografija uredi
Erik je 1560. naslijedio svog oca - Gustava Vasu na tronu Već 1561. uspio je uvjeriti parlament da mu odobri paket zakona (Akti iz Arboge) kojim je uspio ograničiti moć svoje polubraće, kojima je Gustav Vasa dodjelio velika vojvodstva. Svoju vlast je konsolidirao formiranjem specijalnog kraljevskog žalbenog suda i proglašenjem novog ustava - 1562. koji je jasnije odredio vojne obaveze plemstva.[1]
Erikov glavni vanjskopolitički cilj bio je da oslobodi švedski dio Baltika od danske kontrole, i tako pomogne svojim trgovcima.[1] Zbog tog je najprije potražio saveznike po Zapadnoj Evropi, između ostalog (neuspješno) i kod engleske kraljice Elizabete I. Na kraju je shvatio da to može postići i ako stekne kontrolu nad lukama istočnog Baltika, pa je zbog tog 1561. zauzeo Reval (današnji Tallinn) i susjedne teritorije.[1]
U međuvremenu je i njegov polubrat Johan, tadašnji Veliki vojvoda Finske, otkrio važnost istočnobaltičkih luka, pa se i on htio neke dočepati. S tom namjerom sklopio je savez sa poljskim kraljem Sigismundom II Augustom. U tom je išao tako daleko, da se odlučio i oženiti Sigismundovom kćerkom i to protiv Erikove izričite zabrane. Zbog tog ga je Erik sljedeće godine dao zatvoriti zajedno sa nevjestom.[1]
Erikovo teritorijalno širenje po Estoniji uznemirilo je dansko - norveškog monarha Frederika II, , koji se udružio sa Lübeckim i Poljskom i navjestio Švedskoj rat 1563. Taj sukob rasplamsao se do Sedmogodišnjeg rata. Erik je svoje snage vodio relativno efikasno, i uspio barem na početku zaustaviti napredovanje Danaca. Pokopao ga je njegov paranoični strah od izdaje, pa je u nastupu bijesa i straha - 1567. naredio da se pobiju svi lideri moćne porodice Sture. Na kraju je zbog tog čina uhapšen i zatvoren njegov savjetnik Jöran Persson.[1]
Nakon što se pribrao, Erik je oslobodio i vratio na položaj kao da ništa nije bilo omrženog Perssona. Još više se zamjerio visokom plemstvu kad se oženio Karin Månsdotter, koja je istovremeno bila i Perssonova ljubavnica.
Sve to dovelo je do komplota, u kom su se udružila njegova polubraća Vojvoda Johan (kasniji kralj Johan III) koji je oslobođen 1567. i Karl, oni su 1568. svrgnuli Erika i zatvorili, pa je i umro kao zatvorenik.[1]
Izvori uredi
Vanjske veze uredi
| Prethodnik: | Kralj Švedske | Nasljednik: |
| Gustav Vasa | Johan III |