Elefantijaza
Elefantijaza (lat. Elephantiasis) je bolest koja se karakteriše povećanjem volumena kože (derma) i potkožnog tkiva (hipoderma) što dovodi do njihovog znatnog zadebljanja (pahidermatitisa) a nekada i do znatnih deformacija zahvaćenih delova. Elefantijaza može zahvatiti udove, mošnice, velike usne stidnice, dojke. Nastaje zbog smetnji u limfnoj i venskoj cirkulaciji i praćena je fibrozom i sklerozom.
| Elefantijaza | |
|---|---|
lat. | Elephantiasis |
 | |
| Elefantijaza na nogama zbog filarijaze. Luzon, Filipini | |
| Specijalnost | Angiologija |
| Klasifikacija i eksterni resursi | |
| ICD-10 | B74.0 (ILDS B74.01) I89 |
| ICD-9 | 125.9, 457.1 |
| DiseasesDB | 4824 |
| eMedicine | derm/888 |
| MeSH | D004605 |
Uzroci uredi
Elefantijaza se događa u prisustvu parazita koji pripadaju nematodama (valjkasti crvi). Pod mikroskopom telo im je dugačko i veoma tanko – končasto, a usta bez usni ili sa dve slabo izražene usne. Usna duplja postoji ili je zakržljala. Filarije su paraziti krvnih i limfnih sudova, mišića, vezivnog tkiva i seroznih šupljina. Filarije paraziti čoveka i uzročnici ovog oboljenja jesu: Wuchereria bancrofti (Filarija sangvinis ili Filaria nocturna), Brugia malayi i B. timori, koje prenose komarci iz više vrsta: Culex, Aedes, Anopheles i Masonia.
Sama bolest je rezultat složene interakcije više uzročnika:
- Elefantijaza je česta u tropskim predelima (lat. elephantiasisi tropicalis) gde je uzročnik uglavnom paraziti - valjkasti crvi, uz neadekvatan odgovor imunološkoga sistema i oportunističke infekcije.
- U suptropskim zonama može biti prouzrokovana streptokoknom infekcijom (lat. elephatiasis nostras – „domaća elefantijaza") pored nakupljanja tečnosti i zapaljenja nastaje čvrsti nezapaljenski otok koji može trajati različito vreme. Područja visoke prevalencije su dokumentovana u Ugandi, Tanzaniji, Keniji, Ruandi, Burundiju, Sudanu, Egiptu a najteže pogođeno područje je u Etiopiji gde je čak 6% stanovništva zahvaćeno u endemskim područjima. Smatra se da je "Nonfiliar elephatiasis" uzrokovana dugotrajnim kontaktom sa iritansima tla, posebno crvenom glinom koja je bogata alkalnim metalima kao što su natrijum i kalijum i u vezi sa vulkanskom aktivnošću.
- U svim zemljama ona može biti kongenitalnog (urođenog) porekla, s anomalijom limfnih sudova, na kojima se često posle rođenja javljaju limfangiomi.
- Elefantijaza može biti i posledica hiruške intervencije kojom se odstranjuju limfne žlezde i odgovarajući pripadajući limfni sudovi. Hiruško uklanjanje dojke sa odstranjivanjem regionalnih limfnih žlezda iz pazuha je ne čest ali mogući primer za to, ponekada nastaje elefantijaza ruke sa izrazitim otokom nadlaktice i podlaktice. Znatna insuficijencija vena može imati isti rezultat; veliko proširenje vena usled staze izaziva ogromno povećanje obima donjih udova.
Simptomi i klinički tok uredi
Za opis elefantijaze najizrazitiji primer je primer tropske elefantijaze.
Tropska elefantijaza se sreće u intertropskim zonama Afrike i Amerike, na Cejlonu i Okeaniji. NJena geografska rasprostranjenost odgovara rasprostranjenosti limfne filarijaze. Uzrok je u nekim slučajevima filarioznog porekla, ali češće je u pitanju streptokokna infekcija udružena s filarijazom i neadekvatnim odgovorom imunološkog sistema domaćina.
Početak bolesti je obeležen pojavama zapaljenja limfnih sudova (limfangitisa) koji proističi iz sve češćih napada posle kojih se infiltracija edematozne kože ne resorbuje potpuno: koža zadebljava i zahvaćeni segment biva sve više uvećan. U akutnom obliku dolazi do zapaljenja limfnih sudova linfangitisa i adenistisa. Paraziti svojim prisustvom uzrokuju osim zapaljenskih i pojavu alergijskih manifestacija i posledični razvoj fenomena limfatične blokade.
U hroničnom obliku, pored zapaljenja nastaje i začepljenje limfnih sudova, usled čega i zastoj u oticanju limfe, koja potom natapa okolna tkiva. Posledice toga su limfatične varikozne velike klupčaste "guke" najčešće u ingvinalnom delu i na donjim udovima, hidrokele (izliva limfe u tuniku vaginalis mošnica), hilurije (mokraća bela kao mleko) ili hematurije. Donji udovi pokazuju karakteristične deformacije, postaju kao "slonovske noge", koža je ispucala i hrapava, dlake i nokti otpadaju.
Evolucija bolesti se odvija vrlo sporo, najčešće bez bola i u početku bez promena opšteg stanja, a kasnije je bolest praćena velikom slabošću.
Dijagnoza i lečenje uredi
Hipereozinofilija nije pouzdan pokazatelj. Sigurna dijagnoza se postavlja nalazom larvi u perifernoj krvi. Ako bolesnik radi noću, larve se traže u toku dana.
- Lečenje je najbolje uzročno, za tropsku elefantijazu neophodna je borba protiv filarija i lečenje prvih pojava izazvanih njima. Lečenje antibioticima određuje se u slučaju infekcije ili sekundarne infekcije. Terapija zavisi od geografskog položaja endemskog područja, albendazol se kombinuje sa ivermektinom ili sa dietilkarbamazinom. Geostrategisjki terapijski plan predstavlja veliku strategiju sa kojom se procenjuje da će se sprečiti zaraza 6,5 miliona dece i u 9,5 miliona obolelih zaustaviti napredovanje bolesti do 2020.
Drgi aspekt u lečenju je podizanje higijene zahvaćenog dela na visok nivo koji podrazumeva svakodnevnu upotrebu.
Na već razvijenu elefantijazu medikamentno lečenje nema mnogo uticaja. Međutim preporučuju se kortikosteroidi udruženi kada je to moguće sa kauzalnom terapijom (dietilkarbamazin za filarije). Od 2003. godine kao vrlo efikasan antibiotik u terapiji tropske filarijaze preporučuje se i doksiciklin.
- Drugi aspekt u lečenju je podizanje higijene zahvaćenog dela na visok nivo koji podrazumeva svakodnevnu upotrebu i namakenje u antiseptičnom rastvoru, pranje stopala i nogu sapunom i vodom, primena kortikosteroidnih masti i u nekim slučajevima korisna je kompresija pomoću elastičnih zavoja, limfna drenaža kao i masaža.
Ponekada je potrebno hiruško odstranjivanje deformisanog tkiva i može biti efikasno kod lečenja elefantijaze skrotuma i hydrocele. U krajnjem slučaju može doći i do hiruške amputacije
Nobelovu nagradu za medicinu za 2015. godinu dijele “Vilijam C. Kempbel i Satoši Omura za njihovo otkriće nove terapije protiv infekcije izazvane valjkastim crvima i Juju Tu za njeno otkriće nove terapije protiv malarije”.
Ove godine za Nobelovu nagradu za medicinu nominovano je 327 ljudi, od čega 57 prvi put. Nominacije su tajne kako je Nobel i zahtjevao u svom testamentu, a predlažu ih naučnici iz cijelog svijeta, raniji laureati nagrade i članovi Nobelovog vijeća u Karolinska institutu.
Dr Kempbel sa Dru univerziteta i dr Omura otkrili su novi lijek Avermectin koji značajno smanjuje šanse od oboljevanja od onhocerkoze i elefantijaze i pomaže u borbi protiv niza drugih parazitskih bolesti.
Dr Tu otkrila je Artemisnin, lijek koji smanjuje smrtnost od malarije.
Epidmiologija uredi
Limfna filirijaza pogađa više od 120 miliona ljudi, prvenstveno i Africi i jugoistočnoj Aziji, od čega je oko 40 miliona osoba sa trajnim invaliditetom i jedan je od načešćih uzročnika invaliditeta na svetu. U endemskim zajednicama oko 10 posto žena i 50 odsto muškaraca boluje od elefantijaze. Istraživanje
20 septembra 2007. godine genetičari su predstavili mapiran genom vrste Brugia malayi koji uzrokuje elefantijazu, što bi u bliskoj budućnosti moglo dovesti do razvoja principijelno nove i efektivnije metode lecenja, kao i novih lekova i vakcine. Po poslednjim informacijama objavljenim u novinama[mrtav link] egipatski lekari su dobili značajne rezultate u profilaksi i lečenju obolelih primenom novih preparata – dietilkarbamazina i albendazola.
Literatura uredi
- Medicinska enciklopedija: abecedna, prevod dela, I tom, Svijetlost, Sarajevo, 1990; ISBN 86-01-01743-6
Spoljašnje veze uredi
- [1] Genome deciphered for elephantiasis-causing worm, Will Dunham, Reuters Thu Sep 20, 2007