Deterdžent (od latinskog detergens-detergere:=brisati, skidati[1]) je generičko ime za bilo koji od različitih surfaktanta (površinski aktivnih supstanci) koje efikasno čiste prljavštinu. Pod tim imenom se podrazumjeva sintetička supstanca koja se ne dobija saponifikacijom masti i ulja (kao sapun).[2]

Deterdžent
detergere
Police sa deterdžentima u dućanu
Police sa deterdžentima u dućanu
Police sa deterdžentima u dućanu

Karakterisike i historija

uredi

Deterdženti su proizvodi kemijske industrije namjenjeni za pranje u vodi. Sastoje se ponajviše od surfaktanta (tenzida), površinski aktivnih supstanci, različitih karakteristika, pa tako ima i deterdženta različitih karakteristika; anionskih, kationskih, neionskih, amfoternih što zavisi od tipa surfaktanta.[1]

Najviše se koriste anionski surfaktanti (alkilbenzensulfonati, alkansulfonati, alkilsulfati, alkiletersulfati). Molekule surfaktanta, koje se sastoje od hidrofilnog i hidrofobnog dijela, nakupljaju se pri pranju na granici faza koje se ne miješaju, kao što su voda i masnoće. U tom procesu se hidrofilni dio molekule orijentira prema vodenoj fazi, a hidrofobni prema masnoj, što smanjuje površinski napon i omogućuje odvajanje prljavštine od podloge.[1] Osim surfaktanta, deterdžent sadrži i sredstva za omekšavanje vode, izbjeljivače, enzime za uklanjanje nečistoća od bjelančevina i drugih bioloških supstanci, mirise, sredstva za zaštitu od korozije, za osvježavanje boje i slične stvari.[1]

Deterdžeti se najviše koriste po kućanstvima i praonicama, pa na tržištu ima gomila proizvoda namjenjenih upravo tom segmentu potrošača. Najčešće se nude kao prašci ili otopine, a puno rjeđe kao suspenzije, gelovi ili tablete. Deterdženti u prahu najviše se koriste za pranje pamučnih tkanina ili onih pomiješanih sa malo sintetičkih vlakana, dok su tekući deterdženti bolji za tkanine od sintetičkih vlakana.[1]

Deterdženti se najčešće koriste za pranje odjeće i posuđa u vodi, ali se koriste i kao emulgatori kao kod ulja za motore da spriječe sakupljanje taloga na stijekama cilindra. Dodaju se i u benzin da spriječe nakupljanje prljavšine po karburatoru i otapala za kemijsko čišćenje da olakšaju uklanjanje prljavštine sa odjeće.[2]

Zbog tog se u širem značenju pod deterdžentima podrazumjevaju i sredstva za čišćenje metala i lakiranih metalnih (automobilskih) ili drvenih površina, za pranje i čišćenje ambalaže u prehrambenoj industriji, za pranje posuđa, čišćenje tepiha, kao i šamponi za kosu i slična sredstva.[1]

Pored dobrih deterdženti imaju i jednu vrlo negativnu karakteristiku, strašno zagađuju tekuće vode pa posredno i svu prirodu. Zbog tog je mnogim zemljama dopuštena proizvodnja samo onih deterdženata kojima su surfaktanti u većoj mjeri (više od 90%) biorazgradljivi.[1]

Prvi deterdženti pojavili su se nakon Prvog svjetskog rata u Njemačkoj zbog nestašica masti za proizvodnju sapuna. Masovna proizvodnja krenula je tek nakon 1950-ih.[3]

Reference

uredi
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Deterdžent (hrvatski). Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 11. 08. 2021. 
  2. 2,0 2,1 Detergent (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 11. 08. 2021. 
  3. Soaps & Detergents History (engleski). Cleaning institute. Pristupljeno 11. 08. 2021. 

Vanjske veze

uredi