Dan ustanka naroda Hrvatske

Dan ustanka naroda Hrvatske je bio republički praznik u Socijalističkoj Republici Hrvatskoj, koji se proslavljao 27. jula.

Dan ustanka, obeležavao je godišnjicu oružane akcije ličkih gerilskih odreda na Srb, 27. jula 1941. godine. Tog dana lički gerilski odredi i naroda iz okoline Donjeg Lapca, napali su i zauzeli ustaško-žandarmerijsku stanicu u Srbu, razrušili železničku prugu Knin-Drvar i uništili odred ustaša kod Srpskog klanca. Posle ove akcije ustanak se proširio na čitavu Liku i Kordun, a ubrzo je zahvatio i druge delove Hrvatske.

Praznik u SFRJ

Proslavimo Dan ustanka, plakat povodom 4. godišnjice ustanka.

Odluku o određivanju 27. jula za Dan ustanka naroda Hrvatske donelo je Zemaljsko antifašističko veće narodnog oslobođenja Hrvatske, avgusta 1945. godine. Ovaj praznik proslavljao se na čitavoj teritoriji Hrvatske, a posebno u ustaničkim krajevima - Lici, Baniji i Kordunu. Posle raspada SFRJ, 1991. godine, ovaj praznik je ukinut, a umesto njega u Hrvatskoj se 22. juna proslavlja Dan antifašističke borbe, u znak sećanja na 22. jun 1941. godine kada je u okolini Siska formiran Sisački partizanski odred.^[1]

Nakon raspada SFRJ

Spomenik ustanku naroda Hrvatske u Srbu.

Raspadom SFRJ taj događaj je „doživio“ drastične promjene. Iskrivljavan i tumačen daleko izvan historijskog konteksta u kojem se dogodio postao je predmetom ideoloških obračuna i služio je za različite političke potrebe s ciljem zamagljivanja i pokušaja trajnog brisanja iz sjećanja NOBa i antifašizma. Puleni šovinističkog velikosrpskog državnog projekta ustanak u Srbu su koristili kao okidač za nacionalne sukobe plašeći Srbe u Hrvatskoj ustašama i manipulirajući genocidom koji se nad njima dogodio za vrijeme Drugog svjetskog rata. Hrvatska vladajuća elita je pak ustanak u Srbu tumačila kao četnički ustanak protiv „ispunjenja vjekovne težnje Hrvata za vlastitom državom". Ono što je karakteristično je da je fokus prebačen s klasnog i antifašističkog u nacionalne okvire i kompletna problematika je svedena na sukob Hrvata i Srba isto kao što su to htjeli prikazati domaći izdajnici (ustaše i četnici) tih godina. Simbolički se histerija oko antifašističkog nasljeđa 90- ih godina može svesti na uništavanje spomenika Marku Oreškoviću, Hrvatu, u Korenici sa „srpske“ strane i uništavanje spomenika ustanku Vanje Radauša sa „hrvatske“ strane.^[2]

Tokom rata u Hrvatskoj, avgusta 1995. godine, pripadnici hrvatske vojske su porušili spomenik „Ustanku naroda Hrvatske“ u Srbu, izgrađen 1951. godine. Spomenik je 2010. godine obnovila Vlada Republike Hrvatske, na inicijativu Srpskog narodnog vjeća.