Careva džamija (Sarajevo)

Careva džamija , (Hatibova, Stara sultan Mehmeda, Stara-Atik, Gazi sultan Fatih Mehmed-hanova džamija), nalazi se u opštini Stari Grad u Sarajevuu, Bosna i Hercegovina. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 2. do 8. novembra 2004. godine je donijela odluku da se džamija proglasi za nacionalni spomenik BiH. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Ulazni trijem Careve džamije u Sarajevu

Objekat Ulema-medžlisa uz Carevu džamiju u Sarajevu, po projektu Karla Paržika u duhu Bosanskog sloga

Historija

U turskim dokumentima se spominje prvobitno postojanje jedne manje džamije na mjestu današnje Careve džamije za koju se, na osnovu jednog kasnijeg zapisa, zna da ju je podigao Isa-beg Isaković. Sam prostorni položaj te džamije u odnosu na prostorni razmještaj ostalih objekata, koji se izričito navode kao Isa-begove zadužbine, potvrđuje prethodnu tvrdnju. Iz navedenog proizlazi da je Isa-beg džamiju gradio u slavu sultana Mehmeda II Osvajača, kome ju je poklonio, pa iz tog razloga sredstva za njeno održavanje i plaće službenicima nije predvidio svojom vakufnamom.

Krajem novembra ili početkom decembra 1480. godine, za vrijeme trodnevnih napada, osvajanja, pljačkanja i paljenja, vojska mađarskog kralja Matije Korvina, predvođena Vukom Grgurevićem i banovima Ladislavom od Egervara i Petrom Dojčinom je zapalila grad, a iz jednog kasnijeg sudskog iskaza iz 1565. godine se saznaje da je u tom požaru teško oštećena i Careva džamija.

Godine 1565, je temeljno dograđena (kamena munara i kupola).

Godine 1697, prilikom osvajanje Sarajeva od strane princa Eugena Savojskog, u katastrofalnom požaru, teže je oštećena Careva džamija i svi objekti u njenoj neposrednoj okolini.

Nakon Berlinskog kongresa, austrougarske okupacije i oružanog otpora sarajevskog stanovništva austrijskoj vojsci, grad je 19. augusta 1878. godine zauzet, a nekoliko džamija je pretvoreno u skladišta, uključujući i Carevu, koja do kraja 1891. godine ostaje zatvorena.

Godine 1910. izgrađen je objekat Ulema-medžlisa, a džamija obnovljena. Projekat je uradio arhitekta Karlo Paržik.

U periodu 1995-2000. godine, u Carevoj džamiji su, uz saglasnost Kantonalnog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Sarajevo, uglavnom sanirana ratna oštećenja,

Opis

Graditeljsku cjelinu danas čine džamija sa natkrivenim ulaznim trijemom i dva trakta trijema sa kolonadama stupova natkrivenim kupolama, koji povezuju džamiju sa zgradom Ulema-medžlisa i formiraju unutrašnje dvorište sa šadrvanom, harem sa nišanima i turbetom šejha Bistrigije, kameni zidovi ograde, dvije kapije kao i objekat Isa-begove banje.

Sam objekat džamije je tokom svog postojanja prošao nekoliko faza arhitektonskih dogradnji. Najstariji dio džamije iz 1565. godine jeste centralni kubus, kome su oko 1800. godine dodane dvije bočne lađe sa arkadama. Obje tetime su oko 1848. godine zazidane i spojene sa centralnim molitvenim prostorom vratima. Nova Isa-begova banja sagrađena je 1891. godine, a Palata Ulema-medžlisa sagrađena je 1910. godine. U arhitektonskom pogledu Careva džamija u Sarajevu, tačnije njen središnji deo koji je nastao 1565/66 - molitveni kubus s kupolom na trompama i minaret prislonjen uz njegovu desnu stranu, pripada standardnom tipu jednoprostorne kupolne džamije sa trijemom i jednim minaretom.

Centralni kubus džamije je ukupnih vanjskih gabarita 15,63x15,66 m.

Objekat Ulema-medžlisa

Praveći određeni otklon od eklekticizma, u svojoj namjeri ka razumijevanju Islamska arhitekturaislamske arhitekture i pravljenja sinteze oblikovnih, funkcionalnih i konstruktivnih elemenata, arhitekti Paržik daje primjer kvalitetne primjene organskog jedinstva forme i dekoracije u arhitekturi na tlu Bosne i Hercegovine u periodu 1878-1914. godine. Primjenjen je princip prostorne organizacije oko centralnog dvorišta, što asocira na koncept osmanskih medresa. Ulaz u kompleks rješaven je pasažom postavljenim u osovini ulaza u džamiju, koji vodi u unutrašnje dvorište.

Visinski, objekat je raščlanjen na niži prizemni dio, u sredini objekta, dužine od cca 17,50 m, i bočne dijelove visine dvije etaže. Posmatrajući objekat sa druge strane obale Miljacke, objekat ne spriječava vizure na objekat džamije u pozadini kompleksa. Dispoziciono, objekat je rješen dvotraktno. U užem traktu su komunikacije i sanitarni blok, a u širem traktu su radne prostorije orijentirane prema ulici, šetalištu i rijeci. Glavni ulaz u kompleks džamije i u sam objekat, naglašen je ulaznim portalom i jednostrešnom drvenom nadstrešnicom poduprtom drvenim kosnicima.

Pasaž ima širinu od 3,70 m, a ukršten je sa koridorskim dijelom prizemnog objekta, preko kojeg se, lijevo od pasaža, pristupa prostorijama i biblioteci. Preko divanhane i stepeništa pristupa se desnoj spratnoj etaži na kojoj su smještene prostorije za medžlis, hodnik desnog spratnog krila i tri prostorije za ulemu.

Iznad koridorskog dijela prizemnog dijela objekta postavljene su 4 manje kupole na osmougaonom tamburu čija su tjemena na koti +6,60 m i jedna centralna nešto veća na koti +7,85 m. Dva spratna kubusna volumena zgrade, lijevo i desno od prizemnog dijela, pokrivena su kupolama na tamburima visine 70 cm. Tjemena tih kupola se nalaze na koti +10,45 m. Kupole su pokrivene bakrom, a iznad preostalog dijela krovišta izvedeno je drveno dvostrešno krovište pokriveno bakrenim limom.

Kod rješavanja fasade, koristi se formu doksata, koji se ovdje pojavljuje u drvenoj formi spratnih natkrivenih balkona, replicira oblik dimnjaka, a primjenjuje i koncept prelaska sa kvadratne, preko osmougaone u kružnu formu. .

Ukrašavanje

Kupola, potkupolni prostor, prostor nad mihrabom i površine zidova prekriveni su ornamentima orijentalnih stilskih odlika, geometrijskog i biljnog porijekla. Lukovi nad trompama i prozorima sadrže frizove biljnog i geometrijskog porijekla. Ovi ornamenti raspoređeni su u simetričnim kompozicijama i pravilnim tokovima frizova. U tjemenu kupole nalazi se rozeta od koje se radijalno šire 8 vertikalnih nizova lančano povezanih polja ispunjenih cvjetnom ornamentikom. U tjemenima polukalote trompi oslikan je latičasti cvijet od kojeg se radijalno šire 4 vertikalna niza lančano povezanih polja ispunjenih cvjetnom ornamentikom. U vrhu i dnu tambura su frizovi geometrijskog porijekla, a prostor između tih frizova, oslikanim je stupovima sa kapitelima podijeljen na polja u kojima se alterniraju geometrijski motivi prozora sa cvjetnim vazama i biljnim frizom sa motivima stiliziranog drveća sa cvjetnom krošnjom, koje izrasta iz saksije.

Polje oko mihraba oslikano je cvjetnom ornamentikom gustog prepleta, a kao boje su primijenjene crvena, svijetloplava, blijeda zelena, smeđa i narančasta. Reljefna plastika četiri niza stalaktita u vrhu polukružne mihrabske niše je dodatno naglašena bojenjem geometrijskih površina svijetlosivom, svijetlozelenom i narančastom bojom. Polje ispod prvog niza stalaktita je ukrašeno floralnom dekoracijom koja se sastoji od pet, u nizu poredanih, procvjetalih grančica sa žutim cvjetnim izdancima. Lijevo i desno od mihraba, kako u razini prvog pojasa prozora, tako i drugog, oslikani su motivima stiliziranog drveća sa cvjetnim krošnjama ili listovima, koji izrastaju iz saksija. Lunete iznad prozora i ulaznog portala su oslikane geometrijskim i floralnim motivima, a upotrebljene su svijetlozelena, plava, narančasta, crvena i svijetlosiva boja.

Ispod pandatifa raspoređeno je osam kaligrafskih natpisa. Natpisi su pisani žutom bojom u kružnicu svijetloplave podloge. Nad glavnim ulazom u džamiju, na kamenoj ploči, uklesan je natpis u stihovima na turskom jeziku. Pisan je pismom nesh-talik.

Literatura

• Behija Zlatar, Zlatni period Sarajeva: Prilozi historiji Sarajeva, Institut za istoriju, 1997
• Andrejević, Andrej (1984). ISLAMSKA MONUMENTALNA UMETNOST XVI VEKA U JUGOSLAVIJI Kupolne dzamije. Beograd: Filozofski fakultet u Beogradu, Institut za istoriju umetnosti. 

Reference

Careva džamija (Sarajevo) na Wikimedijinoj ostavi