Bosna i Hercegovina u Gotskom kraljevstvu
Bosna i Hercegovina u Gotskom kraljevstvu našla se nakon propasti Rimskog carstva. Prvobitna domovina Gota je bilo područje današnjih švedskih pokrajina i ostrvo Gotland. [1] Sredinom 1. vijeka p. n. e. Goti su se preselili na prostor oko donjeg toka rijeke Visle u današnjoj sjevernoj Poljskoj, a zatim do druge polovine 2. vijeka, doseljavaju se na sjeverne obale Crnog mora. Tu će se podijeliti na dvije grupe, Istočne Gote (Ostrogote) i Zapadne Gote (Vizigote). Odatle otpočinju s napadima na Rimsko carstvo, a upravo su njihovi upadi bili jedan od glavnih razloga konačnog rimskog napuštanja provincije Dakije tokom 250-ih n. e.
Na prvom crkvenom Saboru u Nikeji 325. n. e. godine je učestvovao i gotski biskup Teofil. On će malo kasnije postati i Ulfila čijim postavljanjem na ovaj položaj Goti prihvataju kršćanstvo u obliku arijanstva, kojeg se nikad nisu odrekli. Međutim njihova religija je od zvanične crkve proglašena jeretičkom. Ulfila je preveo Bibliju na gotski jezik i stvorio gotski alfabet. Slova koja je on za tu priliku izumio skoro su u potpunosti identična sa grčkim alfabetom.
U 4. vijeku, pod pritiskom Huna, Goti napuštaju područja u južnoj Ukrajini i sa dozvolom rimskog cara naseljavaju se u provinciju Trakiju. Godine 378. n. e. došlo je do odlučujuće bitke kod Hadrianopolja u kojoj su Goti predvođeni Fritigernom pobijedili, a poginuo je i sam car Valens. Goti su postali federati, uživajući potpunu autonomiju.
Zapadni Goti su ostali u Trakiji, dok su Istočni Goti bili naseljeni u Panoniji. Naseljavanje Gota (uz dozvolu) na teritoriju Rimskog carstva je pretvoreno u mirno prodiranje. Velika većina carskih trupa sastojala se od Germana, a uskoro su Germani zauzeli i najvažnije komandne položaje.
Kraljevstvo Istočnih Gota uredi
Zapadno Rimsko Carstvo propalo je 476. kad je germanski vojskovođa Odoakar, glavni komandant rimske vojske, svrgnuo mladog cara Romula Augustula.[2] U suštini, radilo se o vojnom udaru na prostoru ograničenom samo na Italiju i područje Alpa, dok je država ostala netaknuta.
Bizantski car je nagovorio Teodoriha Velikog, vladara Istočnih Gota, da krene u Italiju i preuzme vlast umjesto Odoakara. Teodorih je pobijedio i 493. n. e. osnovao Ostrogotsko kraljevstvo sa prijestolnicom u Raveni.
U sastavu tog kraljevstva našla se i rimska provincija Dalmacija u okviru koje je bila i današnja teritorija Bosne i Hercegovine, a granica je bila na rijeci Drini. Goti su upravljali područjem današnje Bosne i Hercegovine iz Salone i Sirmiuma (današnja Sremska Mitrovica), a sudske odluke su se i dalje donosile u Naroni.[3]
Godine 535. n. e., Bizantski car Justinijan I započeo je rat protiv Istočnih Gota. Borbe su trajale 20 godina i cijelo Ostrogotsko kraljevstvo je pokoreno 555. n. e. Bosna i Hercegovina se ponovo našla u rimskom posjedu (Bizantinci su sebe nazivali Rimljani).[2]
Time se završila politička historija Istočnih Gota, koji ostaju i u Bosni i Hercegovini, pomiješani sa starosjediocima s kojima su se tokom vremena stopili u jedan narod.[4]
O njihovom prisustvu postoji veliki broj arheoloških nalazišta.[5]
O Gotima se doznaje od rimskih, tačnije bizantskih pisaca 5-7. og vijeka i savremenih zabiljeških. Među te izvore, koje koriste savremeni historičari, spadaju Prokopije (Bellum Gothicum), Jordanes (De origine actibusque Getarum), Isidor Hispalski (Historia Gothorim) i Pavle Đakon (Historia Langobardorum).
Arheologija uredi
Nakon nastanka Ostrogotskog kraljevstva Goti su se smjestili u garnizone (gdje su zamijenili vojsku Rimljana), kao i u naselja u kojima su postojale državne institucije (Zenica, Travnik, Sarajevsko polje, Potoci, Japra). Postoji veliki broj toponima sa prostora Bosne i Hercegovine (Delegošta, Vogošća, Vareš, Mile, Moštre, Gudinoge, Gudelji, Konogovo, Godomilje, Gačani, Otolež, Gacko, Hrgud, Orgošta, Otilovci, Kotez) koji su derivati iz gotskog jezika i koji govore o posebnoj vrsti ostrogotskih naselja. Na području općine Visokog postoji na desetine toponima. U bosanskom jeziku ne postoje riječi koje vode porijeklo iz gotskog jezika.[6]
Bazilike uredi
Na teritoriji Bosne i Hercegovine su brojna arheološka nalazišta iz ovog perioda, među kojima su i bazilike iz 5. i 6. vijeka. Goti, kao revnosni arijanski kršćani, forsirali su njihovu izgradnju. Razlikuju se po mjestu gradnje, pa je uočljiva razlika između bazilika iz doline rijeke Bosne i onih iz doline Vrbasa i Une. Bazilike imaju nekoliko zajedničkih karakteristika: relativno su male, gotovo kvadratnog oblika, imaju veći broj pomoćnih prostorija, prostor za vjernike je vrlo malen.
Nije rijedak slučaj postojanja dvojnih bazilika (Založje kod Bihaća, Skelani na Drini), gdje se na rastojanju od 100 metara nalaze dvije građevine iz tog vremena. Sjeverna građevina je složenija, sa više prostorija, dok je južna uvijek jednostavna dvorana sa apsidom i predvorjem. Raspored i odnos dviju kultnih građevina govori o postojanju dviju crkvenih organizacija u jednom mjestu. Jedna je pripadala domaćem stanovništvu koji su bili pripadnici nikejskog pravovjernog kršćanstva, a druga istočnogotskim arijancima.
Breza uredi
U Brezi je 1913. godine otkrivena građevina pogodna za stanovanje gdje je istražen jedan njen dio dimenzija 30x15 metara. Unutar tog objekta nalazila se kapelica.Zbog toga se pretpostavlja da je kompleks u Brezi predstavljao rezidenciju višeg ostrogotskog upravnog službenika.
Godine 1930. otkrivena je još jedna građevina u Brezi. Ima predvorje i lađu s apsidom potkovičastog oblika koja je sa vanjske strane bila ukrašena protomima veprova i ovnova. Istočni portal sličan je pročelju Teodorihove palate u Raveni. Na jednom manjem stubu urezani su znaci germanskog, runskog alfabeta, futharka. Uz baziliku se nalazilo prostrano dvorište, a na njegovom kraju stajala je poveća zgrada slična hospiciju.
Rakovčani uredi
Rakovčani kod Prijedora su najveće arheološko nalazište vezano za Gote. Tu su grobovi poredani u redove i predstavljaju ranu pojavu organizovanja grobova u redove. Ova pojava će se održati do duboko u srednji vijek i kod etnički sasvim različitih naroda. Na tom lokalitetu u grobovima se prvi put pojavljuju zaštitne drvene ploče (Totenbrett), ali i izdubljena stabla (Totenbaum). Nađene su i sjekire, mali noževi i neobične strelice. Od ukrasnih predmeta pronađene su ogrlice od perli različitog oblika od ćilibara i staklene paste, pločaste fibule, par zlatnih naušnica sa jednostavnom kockom i veliki broj kopči različitog tipa, uglavnom od bronze, željeza i srebra.
Tu su i primjerci ukosnica u vidu bronzanih i srebrnih stilusa sa istaknutom i perforiranom glavom.
Potoci (Mostar) uredi
Skupocjeni nakit je otkriven u Potocima kod Mostara. U jednom grobu pronađen je zlatni lanac koji predstavlja rijetkost među nakitom tog vremena na čitavom evropskom području. Izvjesnu sličnost pokazuje sa dva nalaza (jedan u Mađarskoj, drugi u Italiji) koja pripadaju Ostrogotima. U drugom je pronađen par srebrnih pozlaćenih lučnih fibula, par zlatnih naušnica i dio zlatnog lančića. Ova zbirka zlatnog nakita također pripada luksuznom ostrogotskom nakitu s početka 6. vijeka.
Ostali lokaliteti uredi
I nekropola sa Gradine u Koritima kod Tomislavgrada pripada ovom vremenu. Grobovi su ograđeni kamenom, a u nekoliko slučajeva i sa nepravilno otesanim pločama. U njima su nađeni ukrasni ili upotrebni dijelovi nošnje (fibule, kopče, prstenovi, narukvice, naušnice).
U Gornjem Turbetu kod Travnika nađena je zlatna ogrlica koja sadrži osamnaest kružnih medaljona. Na jednima je predstava jagnjeta, a na drugim predstava anđela.
Značajan nalaz je i par srebrnih i pozlaćenih lučnih fibula, par srebrnih naušnica i krupna perla od kalcedona iz Gornjih Pećina kod Travnika.
Par srebrnih i pozlaćenih lučnih fibula nađen je i u Mihaljevićima kod Sarajeva, a uz fibule pronađen je kristalni bikonični pršljen i bronzani prsten. U nizu kopči koje su otkrivene u nekropoli u Mihaljevićima izdvaja se tip vizantijske kopče s okovom izvedenim u tehnici proboja. Na jednoj od njih pojavljuje se motiv krsta, uz polumjesec.
Fibule iz Potoka, Gornjih Pećina i Mihaljevića pripadaju istočnogotskim tipovima ovih ukrasnih predmeta jer se javljaju u svim oblastima u kojima su boravili Istočni Goti, od Ukrajine do Italije. Potekle su iz čuvenih gotskih zlatarskih radionica na Krimu, u Podunavlju, Sirmijumu, Akvileji i drugih.
Postoji još nalazišta čiji se nalazi vezuju za period Gota: Mogorjelo (Čapljina), Rotimlje (Stolac), Maslum (Gacko), Cimeše (Bosanski Petrovac).
Novčići uredi
Uz navedene materijalne nalaze pronađen je i veliki broj numizmatičkog materijala, novac iz perioda bizantskih careva (Zenon, Anastazije I, Justinijan I i Mavrikije), ali posebnu vrijednost ima novčić gotskih vladara. Srebrni novčići Athalariha (526-534) pronađeni su u Vinici kod Duvna i srebrni novac Theodahada (534-536) u okolini Bihaća, uz više nedefiniranih komada u mnogim zbirkama. Svi ovi nalazi potvrđuju opticaj istočnogotskog novca u Bosni i Hercegovini u vrijeme njihovog kraljevstva.
Literatura uredi
- VIZANTIJA I GOTI NA BALKANU U IV I V VIJEKU –Nada Zečević, Vizantološki institut, Beograd, 2002[1]
Reference uredi
- ↑ Roots, Bartleby, p. 165, arhivirano iz originala na datum 2007-04-29, pristupljeno 2017-06-04.
- ↑ 2,0 2,1 „Georgije Ostrogorski: Istorija Vizantije”. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Biblioteka KULTURNO NASLJEĐE. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ Slaveni, Goti i Hrvati
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE - Rani srednji vijek, strana 375”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ BOSNA, kratka povijest –Noel Malkom, buybook, Sarajevo, 2011