Liturgija

(Preusmjereno sa stranice Bogoslužje)

Liturgija (grč. λειτουργια, lat. ministerium, officiumslužba, služenje ili javno delo, sveštenička služba u hramu) u crkvenom rečniku označava čin evharistijske službe ili čin tajne pričešća.

Bogosluženje ispred kapele u Kaideru.
Dio serije članaka na temu

Hrišćanstvo

Christian cross
Kršćanstvo

Isus Hristos
Rođenje · Krštenje · Učenje
Smrt · Uskrsnuće

Osnove
Apostoli · Evanđelje · Crkva

Historija
Rano kršćanstvo · Oci · Sabori
Ikonoklazam · Šizma · Križari
Reformacija · Ekumenizam

Tradicije

Teologija
Stvaranje · Pad · Grijeh · Sud
Spasenje · Carstvo · Hristologija
Trojstvo (Otac, Sin, Sveti duh)

Biblija
Stari zavjet · Novi zavjet
Knjige · Kanon · Apokrifi

Ova kutijica: pogledaj  razgovor  uredi

U početku pojam je imao mnogo obuhvatniji smisao i odnosio se na bogosluženje koje je Crkva vršila zajednički, javno, u molitvenim mestima, kroz određeni skup obreda, reči, simbola i ritualnih pokreta. U tom opštem smislu liturgijski kult se izjednačava sa javnom molitvom, skupno organizovanom pod nadzorom Crkve, a razlikuje se od privatnog služenja ili lične molitve. Ovde ćemo se osvrnuti na evharistijsku liturgiju.

Suštinski ukazatelji o značenju javnog bogosluženja i evharistijske liturgijske prakse nalaze se već u Novom zavetu. Na primer, veza između služenja Evharistije i propovedanja Jevanđelja (1. Kor. 11,26), Evharistije i Crkve (1. Kor. 10,17), aspekt Liturgije kao žrtve (Jevr. 13,15). Liturgija je bogosluženje u hramu, gde „svaki sveštenik liturgiše svakoga dana“ (Jevr. 10,11; up. Lk. 1,23) i gde se vrši svaka služba sa religioznim karakterom. Tako, učenici liturgisahu Gospodu (Dela 13,2), Sveti Apostol Pavle naziva sebe „liturgičarom“ Hristovim (Rim. 15,16), dok su anđeli „liturgički duhovi“ (Jevr. 1,14). Pravoslavna tradicija — koja se u velikoj meri poistovećuje sa očuvanjem liturgijskog bogosluženja — prenela nam je pored postapostolskih svedočanstava o liturgijskoj praksi (Didahi Sv. Justina Mučenika; Ipolitove apostolske tradicije — treći vek.

Apostolske ustanove — 4. vek, sirijskog porekla

uredi

Serapionov Evhoilogion (4. vek, aleksandrijskog porekla) i liturgije vizantijskog tipa (Svetog Jovana Zlatoustog i Svetog Vasilija Velikog), sirijskog tipa (Liturgija Svetog Jakova — 4. i 5. vek), aleksandrijskog tipa (Liturgija Svetog Marka). Veliku vrednost na Istoku imali su komentari na liturgije ili neke liturgijske tekstove (Dionisije Areopagit, Maksim Ispovednik, Jefrem Sirin, Nikola Kavasila, Simeon Solunski, German Carigradski).

Pravoslavna liturgija čini deo vizantijskog ili carigradskog tipa, koji je jedan od liturgijskih činova praktikovanih na Istoku, pored azijskog ili pontskog, sirijskog i egipatskog tipa. Počevši već sa 4. vekom, paralelno sa formiranjem velikih centara i hrišćanskih metropola (Aleksandrije, Antiohije, Rima, Jerusalima, Kesarije Kapadokijske, Nikeje, Edese), ustanovljavaju se posebni liturgijski obredi, koji uopšteno ipak čuvaju osnovne elemente liturgije kao što je evharistijska anafora. Dosad su najpoznatije dve liturgijske porodice: za Istok, antiohijske i aleksandrijske Liturgije, a za Zapad, rimska ili „galska“ liturgija. Karakteristično je za ovu epohu da je na obe strane Vaseljenske Crkve postojala mnogovrsna raznolikost liturgijskih obreda.

Na temelju načela raznolikosti, veliki istočni patrijarhati organizovani u 4. veku (Carigrad, Aleksandrija, Antiohija i Jerusalim), nametnuli su svoje lokalne obrede.

Vizantijski obred, koji u stvari potiče od antiohijskog i kesarijskog obreda, sublimisao se u tri klasične liturgije: Svetog Jovana Zlatoustog, Svetog Vasilija Velikog i Liturgiju pređeosvećenih darova. U sadašnjem tekstu ovih liturgija neki obredi i molitve relativno su skorašnji, ali to nije promenilo njihovu osnovnu strukturu i opšti plan koji se učvrstio u 4. veku. Liturgija Svetog Jovana Zlatoustog, koja potiče od antiohijskog tipa, postala je od 8. veka glavna liturgija Carigradske crkve. Ona je kraća od Vasilijeve, od koje se razlikuje samo po tekstu anaforshih evharistijskih molitava, a koja se služi samo deset puta preko godine. Postoje svedočanstva koja potvrđuju ne samo autentičnost Liturgije Svetog Vasilija Velikog nego i činjenicu da je u 4. veku bila u upotrebi na celom Istoku, pa čak i u Carigradu. Liturgija pređeosvećenih darova se služi 15—18 puta godišnje, samo u toku Velikog posta, koji shodno pravoslavnoj duhovnosti sačinjava period pokajanja, to jest ne liturgijski period. Ova liturgija nema evharistijsko pretvaranje jer su Sveti darovi bili osvećeni na prethodnoj nedeljnoj liturgiji, pa je ona u stvari večernja služba posle koje je sledilo pričešćivanje.

Za Nikolu Kavasilu, liturgija nije ništa drugo do simboličko predstavljanje domostroja Hristovog dela kako bi se vernima omogućilo stvarno učešće u plodovima Njegove žrtve (Tumačenje božanske Liturgije, I, 6). Liturgijsko sabranje ponovo doživljava sve trenutke iz života i iskupiteljskog dela Isusa Hrista. Sve dimenzije ikonomije Spasenja liturgijom su posadašnjene: pominjanje iskupiteljskih dela iz prošlosti, učinjenih jedanput za svagda (εφαπαξ - Jevr. 9,12); doček Hrista koji dolazi i daje se za „Jelo“ vernima; očekivanje dolaska Onoga koji sedi na prestolu slave. Liturgijska zajednica preobražava se kroz evharistiju u eshatološku zajednicu: „Čuj, Gospode Isuse Hriste Bože naš, iz svetog obitališta svog i sa prestola slave Carstva svog, i dođi da nas osveštaš, Ti, koji sa Ocem sediš gore, i ovde si nevidljivo s nama.“ Sva teologija liturgije stoji na principu da ne postoji osvećenje bez žrtve: „Ja posvećujem sebe za njih, da i oni budu posvećeni istinom.“ (Jn. 17,19).

Osim čina pripreme prinosa (proskomidija), koji je postao čin za sebe, pravoslavna Liturgija obuhvata dva glavna dela: Liturgiju oglašenih (katihumena), koja u središtu ima biblijske tekstove i besedu (Liturgija reči) i predstavlja kirigmatički ili misionarski deo upućen „svim narodima“ (Lk. 24,47), posebno onima koji se pripremaju za krštenje; i Liturgiju vernih ili evharistijski sabor (skup, sabranje), to jest osvećujući deo, koji je zajedničko služenje liturgijskog naroda — služitelja i vernih — tj. ima oblik zajedničkog služenja i zajedničkog pričešćivanja.

Liturgija počinje Trojičnim slavoslovljem i Velikom jektenijom, dakle nizom molitava praćenih prizivanjem Isusovog imena — „Gospode pomiluj“; posle njih slede tri prozbe koje se završavaju sa tri antifona: „Blagoslovi dušo moja, Gospoda...“, „Jedinorodni Sine...“, i „Blaženima“. Sama liturgija oglašenih obuhvata: vhod đakona i služitelja sa Svetim Jevanđeljem u ovom času episkop ulazi u oltar), Trisveta pesma Sveti Bože), koja se peva kao uvod u biblijsko čitanje - odeljak iz Apostola i Jevanđelja, koji se objašnjavaju i tumače u besedi (omiliji). Ovaj se deo zaključuje molitvom za svu Crkvu, a naročito za oglašene koji nisu imali dozvolu da prisustvuju drugome delu, određenom samo za krštene.

Liturgija vernih počinje molitvom za oglašene, kojoj sledi Heruvimska pesma, za vreme koje se prenose Darovi sa proskomidije na Časnu trpezu. Celivom mira i ispovedanjem Simbola vere (ubačenog u Liturgiju još u petom veku, u doba monofizitskih sporova), ulazi se u evharistijsku anaforu ili prinošenje žrtve, koja obuhvata: uvod: „Gore imajmo srca“, molitvu blagodarenja, „Trisvetu pesmu“ (Svet, Svet, Svet je Gospod Savaot), reči ustanove, anamneza, prinošenje, priziv Svetoga duha (epikleza), osveštanje ili pretvaranje Darova, diptihe ili pomene (za Presvetu Djevu Mariju, za svete), za mrtve i žive, kraj evharistijskog kanona. Molitva Gospodnja, molitva poklonjenja, „Svetinje svetima“, „Jedan je Svet“ (Filip. 2,10), podizanje i lomljenje-Agneca, ulivanje toplote (ζεον) — sve to čini deo pripremnog obreda za pričešćivanje, najpre služitelja, a potom i vernika. Posle prenosa čaše i diskosa sa Časne trpeze na proskomidijar, Liturgija se završava Zaamvonom molitvom, konačnim blagosiljanjem, deljenjem blagoslovenog hleba (nafore, αντιδορον), slanjem vernika u svet u ime Gospodnje: „U miru iziđimo“ i odgovorom: „U ime Gospodnje“.

Pravoslavna liturgija ima dubok mistagoški i crkveni karakter. Liturgija nije prost emocionalni i estetski prizor, niti pak samo ceremonijalni aspekt koji kulminira u Evharistiji, nego je suštinsko doživljavanje i simvoličko predstavljanje ikonomije Spasenja. Ona sama priprema i potvrđuje ono što se dešava u evharistiji, kao bogoslužbeni izraz sadržaja dogme. Liturgija je sama Crkva u njenom delu zajedničkog blagodarenja. Celo telo — služitelji i vernici — učestvuju u prinošenju darova, u molitvama priziva, pričešćivanjem Svetim tajnama. Pravoslavlje ne poznaje „privatnu liturgiju“; zna, naprotiv, za kosmičku liturgiju, učenje koje je razvio Sveti Maksim Ispovednik. To je stanje proslavljanja kad se preobraženi i obnovljeni kosmos nalazi u Vaskrslom Hristu. Tvar obezobličena zbog greha postaje liturgijski kosmos — vrativši se u pređašnje stanje kroz Vaskrslog Hrista u evharistiji — koji neprestano proslavlja Boga.

Povezano

uredi