Ani Radošević

Ana Radošević (České Budějovice, 1915 – Beograd, 29. decembar 2004), operski reditelj, koreograf, pedagog, prevodilac i publicista. Bila je poznata pod nadimkom Ani R.

Biografija

Ana Radošević rodila se u Češkim Buđevcima (Austro-Ugarska) u jevrejskoj trgovačkoj porodici Spitzer. Roditelji su imali prodavnicu galanterijske robe a niko iz porodice se nije bavio muzikom ni bilo kojom umetnošću. Ana je diplomirala s odličnim uspehom 1935. godine na Umetničkoj školi, što joj je pružilo mogućnost angažovanja u pozorištima, ne samo u Čehoslovačkoj, već i u Evropi. Iste godine, 1935. Ani Radošević, pod umetničkim imenom Ani Lorova, dobija angažman kao subreta u Velikoj opereti u Pragu, najvećoj operetskoj sceni u Čehoslovačkoj. Iz porodičnih razloga preselila se u Zagreb, gde je gostovala u Hrvatskom narodnom kazalištu u Abrahamovoj opereti „Viktorija i njen husar“, u režiji Dejana Dubajića. Tri godine je pohađala studio Ane Maletić – odsek za pedagoga u Zagrebu i 1939. godine je položila ispit pred komisijom Ministarstva prosvete u Beogradu. Iste godine otvorila je baletsku školu u Sarajevu, kuda se preselila posle udaje. Ani se udala za Natana Rajsa, koga je upoznala za vreme njegovih studija u Pragu. Kao diplomirani tehnolog on se vraća u rodno Sarajevo. Njena karijera se nastavlja u Sarajevu pod imenom Ani Rajs. Kako u prvim godinama braka, tako i kasnije, muž joj je bio velika podrška i oslonac.

U Sarajevu se okupilo nekoliko mladih umetnika, među njima Oskar Danon, slikari Voja Dimitrijević i Ismet Mujezinović, kao i Ani Rajs, koji su te 1939. godine formirali „Collegium Artisticum“. Pored ostalih ciljeva, pod uticajem avangardnog pozorišta E. F. Burijana u Pragu, radilo se na stvaranju Sintetičkog pozorišta. Ostvarene su dve predstave. Prva, februara 1940. godine – scensko prikazivanje narodne poezije, gde je nastupala Ani Radošević kao balerina i koreograf, i druga, februara 1941. pod naslovom „Zašto plače mala Ema“, prema knjizi Norberta Frida. To su bile četiri priče, od kojih su tri bile koreografska scenska rešenja. Koreografiju je radila Ani Rajs, a nastupali su neki njeni učenici. Priče su imale antiratni karakter. Rat koji je uskoro počeo, prekinuo je svaku aktivnost na umetničkom polju. Policija je zabranila predstavu. Sredinom 1942. godine krenula je u partizane i bila raspoređena u „Kazalište narodnog oslobođenja“ čiji je član ostala do kraja rata. U kazalištu je radila kao glumica i balerina. Kazalište Narodnog oslobođenja prošlo je kroz sve ofanzive, i borbe na Sutjesci, Neretvi i Zelengori. Posle dugih pešačenja i noćnih marševa, članovi pozorišta su održavali probe a uveče igrali predstave za borce i lokalno stanovništvo. Posle oslobođenja Beograda (1944) igrala je u baletu Narodnog pozorišta – u „Šeherezadi“, „Knezu Igoru“, „Prodanoj nevesti“ i „Valpurgijskoj noći“. U Beograd je došla kao Ani Radošević pošto su ona i njen suprug u partizanima promenili prezime. Početkom 1947. godine poveren joj je zadatak da formira Srednju baletsku školu, čiji je direktor bila do kraja 1950. godine. Vratila je se u Narodno pozorište i postala rukovodilac baleta. U isto vreme radila i koreografije u operama. Prva koreografija bila je u operi „Prodana nevesta“ 1951. godine. Radila je koregrafije u gotovo svim operama koje su postavljane od 1951. do 1960. godine u Narodnom pozorištu. Scenske kretnje i koreografije radila je i u dramama u Beogradu, Subotici, Nišu, Novom Sadu i Sarajevu. U Humorističkom pozorištu sarađuje na predstavi „Dođite sutra“ (1951) Radivoja Lole Đukića i u komediji „Ubi ili poljubi“ (1977) u Pozorištu na Terazijama. U pozorištu „Boško Buha“ radila je na predstavi „Čin i Čen“. U Jugoslovenskom dramskom pozorištu u“ Gloriji“ (1956), „Opera za tri groša“ (1959.) i u „Agamenonu“ (1968).

Od 1957. do 1962. Godine, kao honorarni profesor Ani Radošević predavala je scenske kretnje na Muzičkoj akademiji u Beogradu.

Posle penzionisanja (1970) radila je koreografije u seriji ozbiljne muzike „Viva la musica“, rediteljke Mirjane Samardžić. Emisija je emitovana jednom mesečno na Prvom programu. U svakoj epizodi bile su dve baletske tačke različitih žanrova i iz različitih epoha. Na muziku Dušana Radića a u režiji Arse Jovanovića, postavila je balet „Burleskne balade“ na muziku Zorana Hristića a u režiji Nebojše Komadine, balet „Kameleon“.

Umrla je u Beogradu 29. decembar 2004.

Dejo

Operske režije

Od 1954. do 1958. godine radila je kao asistent reditelja opere sa Josipom Kulundžićem, Brankom Gavelom, Mladenom Sablićem, Sojom Jovanović, Bojanom Stupicom, Tomislavom Tanhoferom, Fridrihom Sramom, Hinkom Leskovšekom, i drugima.

Prilikom gostovanja Opere u Veneciji, decembra 1959. godine, Ani Radošević je ponuđeno da gostuje u tamošnjem pozorištu „La Fenice“, kao koreograf Hendleove opere „Alcina“. Reditelj je bio Franko Zefireli, koji se ubraja među najveće reditelje današnjice. Ova saradnja je bila uspešna i Zefireli ju je od tada pozivao kao svog saradnika za dalja gostovanja. Osim u Veneciji (1960), sa njim je gostovala kao koreograf, još i u Firenci, (na poznatom Majskom festivalu – 1960 i 1965), u Dalasu (SAD – 1960), Covent Gardenu u Londonu (1962.), u milanskom Teatro alla Scala (1963 i 1965).

Usledio je poziv rimske Opere (1964) da u saradnji sa francuskim filmskim i pozorišnim rediteljem Rejmondom Roloom postavi balet „Le Roi de gourmets“ ( „Kralj gurmana“), na muziku Rosinija, a u obradi Brera. Zbog bolesti odustaje, te je koreografiju radio Žan Babile. Tri godine kasnije, 1967, opet je prihvatila poziv Rejmonda Ruloa i sarađuje u operi Orfej (Orfee) Monteverdija, a za Holandski festival u Amsterdamu.

Objavljeni tekstovi i prevodi

U programu Collegium Artisticum - a 1986. objavljen je esej iz 1939. godine: „Čovjeku najbliža umjetnost“ – o plesu u Sintetičkom pozorištu i plesu uopšte. U časopisu Saveza kompozitora Jugoslavije „Zvuk“ 1966. godine objavljuje svoje viđenje o savremenoj operskoj interpretaciji. Za „Savremenu srpsku muzičku scenu“ SANU, Ani Radošević je napisala prikaz o scenskim izvođenjima "Ohridske legende“ Stevana Hristića (1986). Prikaz obuhvata sva izvođenja ovog baleta na scenama u svim republikama bivše Jugoslavije sa osvrtom na koreografije, izvođače i ostale učesnike. Sa češkog jezika prevela je na srpski dramu „Vjera Lukaševa“ (Věra Lukášová) Božene Benešove. Dramu je pod nazivom „Susret“ režirao Bojan Stupica u pozorištu „Boško Buha“, čiji je bila saradnik.

Koreografije u operama

• 28. 1. 1951 Prodana nevesta, B. Smetana, red. N.Cvejić, dir. O. Danon.
• 17. 5. 1952 Evgenije Onjegin, P. Čajkovski, dir. K. Baranović.
• 16. 1. 1953 Hofmanove priče, Ž. Ofenbah, red. N. Cvejić (proslava 30 godina umetničkog rada), dir. P. Milošević, obnova 4. 4. 1964.
• 20. 12. 1953 Vilinska kraljica, H. Persel (predstava operskog studija Muzičke akademije u Beogradu, prevod Radmile Tirnanić, red. M. Sabljić, dir. B. Babić, kamerni orkestar muzičke akademije).
• 14. 6. 1954 Andre Šenije, U. Đordano, red. M. Sabljić, dir. D. Županić.
• 23. 1. 1956 Pikova dama, P. Čajkovski, dir. K. Baranović, maja 1961, u Lozani i Barseloni.
• 11. 6. 1956. Cosi fan tutte, Mocart (gostovanje prvaka nemačkih opera, povodom 200 godina Mocartovog rođenja, uz učešće orkestra, hora i baleta Narodnog pozorišta, dir. Peter Mag).
• 19. 10. 1957 Gorski vijenac, N. Hercigonija, red. R. Plaović, dir. O. Danon.
• 1. 10. 1961 Samson i Dalila, K. Sen Sans, red. P. Medsen, dir. D. Miladinović.

Režije i koreografije

• 1. 2. 1958 Otmica iz Seraja, V. A. Mocart, dir. D. Miladinović (prva samostalna režija).
• 26. 11. 1959 Orfej i Euridika, K. V. Gluk, dir. O. Danon.
• 3. 2. 1962 Prodana nevesta, B. Smetana, dir. O. Danon. Sa ovom predstavom je opera gostovala u Kairu 1962, u saradnji sa Egipćanima. Iste godine izvedena u Visbadenu (Maifestspiele), maja 1967. godine u Palermu, i 1968. godine u Veneciji i Madridu.
• 15. 12. 1963 Ljubav, to je glavna stvar, D. Radić, dir. B. Miladinović, asist. red. Slobodan Krstić (hor – majstor NP), asistent koreografa Milica Jovanović, scena D. Ristić.
• 6. 2. 1965 Moć sudbine, Đ. Verdi, dir. D. Miladinović.
• 12. 3. 1966 Slepi miš, J. Štraus, dir. O. Danon.
• 10. 10. 1969 Rigoleto, Đ. Verdi, dir. B. Pašćan.
• 24. 3. 1970 Figarova ženidba, V. A. Mocart, scena u Zemunu, dir. D. Miladinović.
• 9. 2. 1963 Evgenije Onjegin, P. Čajkovski, Barselona, dir. O. Danon.

Koreograf i pomoćnik reditelja u Beogradu

(za ostvarenja koja su dobila izuzetna priznanja u inostranstvu)

• 9. 3. 1957 Don Kihot, Ž. Masne, red. M. Sabljić, dir. O. Danon.
• 31. 3. 1957 Pariz, Teatar Nacija; 23. 5. 1961. Visbaden.
• 19. 5. 1959 Zaljubljen u tri narandže, S. Prokofjev, red. M. Sabljić, dir. O. Danon. 1. 6. 1959. Visbaden, (Maifestspiele), 17. 6. 1959 Lozana.

Koreografije u operama na inostranim scenama

• 19. 2. 1960 Alcina, G. F. Heendel, Teatro La Fenice (Venecija), red. F. Zefireli, debitantski nastup Džoan Saderlend ( Joan Sutherland), solo u baletu Katarina Obradović.
• 28. 6. 1960 Euridice, J. Peri, Firenca, Maggio musicale fiorentino, Teatro communale, prirodni dekor, pod vedrim nebom (Giardino di Boboli), režija i dekor F. Zefireli, kostimograf Piero Tosi.
• 16. 11. 1960 Alcina, G. F. Hendel, Dallas (SAD), Civic Opera, F. Zefireli sa italijanskim solistima iz milanske Skale.
• 8. 3. 1962 Alcina, G. F. Hendel, London, Royal Opera House, Covent Garden, Zefireli i Saderlend.
• 22. 4. 1963 Aida, Đ. Verdi, Milano (La Scala), Zefireli, i 15. 4. 1965 (u naslovnoj ulozi Leontina Prajs).
• 1963 Don Kihot, Ž. Masne, Barcelona, Teatro Liceo, red. M. Sabljić, beogradski solisti, dir. O. Danon.
• 1964 Pikova dama, P. Čajkovski, Teatro Liceo, red. M. Sabljić.
• 25. 6. 1965 Euridice, J. Peri, obnova za Maggio musicale, 15. 4. 1965. Aida, obnova u La Scala, Milano (Zefireli).
• 17. 6. 1967 Orfej, Monteverdi, red. Rejmon Rulo (Raymond Rouleau), Holland Festival, Amsterdam, dekor i kostimi Žan - Mari Simon i Rostislav Dobužinski, dir. Bruno Maderna, Rostislav, koji je radio za milansku Skalu, sin je Mstislava Dobužinskog, slikara i scenografa, pripadnika ruskog Sveta umetnosti, saradnika Sergeja Djagiljeva.

Režije

• 11. 1958 Travijata.
• 11. 11. 1962 Mali dimničar (Let us make an opera), B. Britn, dir. A. Šurev, izvedena i na gostovanju u Kairu iste godine u saradnji sa Egipćanima.
• 9. 2. 1963 Madam Baterflaj, Đ. Pučini, dir. D. Miladinović.
• 12. 9. 1966 Aida, Đ. Verdi, dir. B. Babić, kor. V. Kostić.
• 26. 11. 1967 Karmen, Ž. Bize, dir. O. Danon, kor. I solista Mira Sanjina.
• 5. 2. 1968 Verter, Ž. Masne, dir. M. Jagušt, SNP Novi Sad.
• 20. 4. 1968 Aida, Đ. Verdi, Sarajevo, u naslovnoj ulozi Ljiljana Molnar, dir. M. Štajcer, kor. S. Pervan.
• 5. 3. 1967 Kralj Edip (Oedipus Rex), I. Stravinski, dir. O. Danon.
• 5. 3. 1967 Tiresijine dojke (Les mammelles de Thiresia), F. Pulank, dir. O. Danon, kor. Branko Marković.
• 1962 Madam Baterflaj, Đ. Pučini, takođe u Kairu (grčka Baterflaj, egipatska Suzuki, Iitalijanski Pinkerton), gostovanje ostalih naših pevača.

Priznanja i odlikovanja

Ani Radošević je bila nosilac ordena za zasluge za narod III reda, Ordena republike sa srebrnim vencem, Medalje za hrabrost kao i Priznanje za pokazanu hrabrost u bici na Sutjesci. Pored ratnih priznanja Ministarstvo inostranih poslova Češke Republike dodelilo joj je plaketu za doprinos Društvu prijateljstva Jugoslovena, Čeha i Slovaka. Ani Radošević je petnaest godina bila aktivan član Društva prijateljstva Jugoslovena i Čeha i Slovaka. Organizovala je akademije, koncerte, priredbe i predavanja (Masarik, K. Čapek, Smetana, Dvoržak, Janaček).

Izvori

• Vladimir Jovanović: „Beogradska opera u Evropi“, Prometej – Akademija umetnosti, Novi Sad 1996. godine.
• V. Krčmar, M. Milanović, D. Radmanović: „Pedeset godina opere Srpskog narodnog pozorišta“, SNP, Novi Sad, sezona 1997 – 1998
• Radoslav Lazić: „Estetika operske režije I“, Madlenijanum, Beograd, 2000.
• Nadežda Mosusova: „Konci vremena – Ani Radošević “, Orchestra plus, Beograd, 2001.
• Milica Zajcev:„Igra što život znači 3“ – umetničke ispovesti istaknuih ličnosti Beogradskog baleta.
• Vjekoslav Afrić: „Kazalište narodnog oslobođenja Jugoslavije“, „Pozorišni život“ br. 16, Beograd, 1961.
• Rea Živković: „Uzbuna u pisaćem stroju “ (Collegium Artisticum), Beograd, 2014.