Zajn al-Abidin

Ali ibn Husein (arap. علي بن الحسين), punim imenom Ali ibn al-Husein ibn Ali ibn Abi Talib (arap. علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب, translit. ʿAlī ibn al-Ḥusain ibn ʿAlī ibn Abī Ṭālib; Medina, oko 4. januara 659. – Medina, 13. oktobra 713), poznat i kao Zajn al-Abidin ili al-Sadžad, bio je sin Huseina ibn Alija, unuk Alija i Fatime i praunuk islamskog poslanika Muhameda. Imam je šijitima, s tim da ga Imamitska i zejditska podgrupa šijitizma smatraju četvrtim, a ismailitska podgrupa trećim imamom. Kao vrstan poznavalac fikha cijenjen je i u sunizmu.

Ali ibn Husein Zajn al-Abidin
Kaligrafsko pisanje imena Zajn al-Abidin iz Poslanikove džamije u Medini
4. šijitski imam (imamitsko i zejditsko gledište)
Prethodnik	Husein ibn Ali
Nasljednik	Muhamed al-Bakir
3. šijitski imam (ismailitsko gledište)
Prethodnik	Husein ibn Ali
Nasljednik	Muhamed al-Bakir
Supružnici	Fatima bint Hasan Džajda al-Sindija
Potomstvo	11 sinova i 4 kćeri
Puno ime	ʿAlī ibn al-Ḥusain ibn ʿAlī ibn Abī Ṭālib (arap. علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب)
Posthumno ime	Zajn al-Abidin, Sajed al-Abidin, al-Sadžad, ibn al-Hijaratajn, Dul-tafenat, al-Zaki, al-Amin, Dördüncü Ali
Pleme	Kurejš (Banu Hašim)
Otac	Husein ibn Ali
Majka	Šahrbanu (upitno)
Rođen/a	(659-01-04)4. 1. 659. (5. šabana 38. AH) Medina, Hidžaz, Arabija
Umro/la	13. 10. 713. (dob: 54) (25. muharema 95. AH) Medina, Omejadski Kalifat
Pogreb	groblje al-Baki, Medina
Religija	islam

Bio je prisutan bitki kod Karbale, ali nije sudjelovao u borbama zbog bolesti i samim time nije ubijen. Zarobljen je zajedno s preživjelima i odveden prvo u Kufu, a potom u Damask. Njegov govor u prisustvu omejadskih kalifa izazvao je kod ljudi buđenje svijesti o pložaju Muhamedove porodice (Ahl al-bajta). Nakon puštanja iz ropstva ostao je živjeti u Medini do kraja života. Događaji poput bitke kod Hare, Tavabinskog i Muhtarovog ustanka odigrali su se tokom njegovog života, ali nema pouzdanih informacija o tome da je imao stav o spomenutim pokretima.

Njegova dva najvažnija djela su Sahifa i Risalat al-hukuk. Prva je zbirka molitvi koja odražva sliku društva tog vremena i stvara put života kroz edukaciju islama i Kurana, te pročišćenje duše koja se povezuje s Bogom. Drugo djelo, poznatije kao Traktat o pravima, sadrži prava i dužnosti čovjeka sukladna islamskoj objavi. Ali ibn Husein promatrao je čovjeka sa svih strana i kroz sve aspekte njegova života, kroz sve njegove odnose, ponajprije prema Bogu, sebi samom, porodici, društvu koje ga okružuje, itd. Zato je traktat sastavljen kao preporuka čovjeku da bude odgovoran prema tim pravima i obavezama kako bi se proširila socijalna pravda, uspostavili dobri međuljudski odnosi i tako na najbolji način izgradilo islamsko društvo.

Otrovan je po naređenju omejadskog kalifa Valida ibn Abdul-Malika i sahranjen je na medinskom groblju al-Baki, pored svog strica Hasana ibn Alija.

Biografija

Rođenje

Prema uvriježenom mišljenju Ali ibn Husein je rođen 659. (38. AH), tako da je vidio dio Alijevog života, imamat Hasana i Huseina, kao i Muavijin pokušaj potiskivanja šijita u Iraku i drugdje. U nekim historijskim zapisima kao godina rođenja se spominje 668. (48. AH), ali nije široko prihvaćena jer glavni historičari i biografi navode onu raniju, što implicira da je tokom bitke kod Karbale imao 21 godinu odnosno 23 godine po islamskom kalendaru. Njegov otac bio je Husein, djed Ali, a pradjed islamski poslanik Muhamed. Nesuglasice koje su vezane za Alija ibn Huseina su ime i porijeklo njegove majke, za koju se spominju razna imena kao što su Šahrbanu, Šahrbanuja, Šahizanan, Džahanšah, Havla, Salafa, Gazala, Salama, Harar, Marjam i Fatima. Džafar Šahidi navodi da je među svim imenima najpoznatije i najpriznatije Šahrbanu, inače kćer perzijskog sasanidskog vladara Jezdegerda III. Ibn Babavajh (šejh Saduk) također piše: "Majka Alija ibn Huseina je bila kći Jezdegerda, perzijskog kralja i sina Šahrijara, koja je umrla dok ga je rađala". Husein je imao još dva istoimena sina, Alija al-Akbara i Alija al-Asgara (ili Abdulaha).

Bitka kod Karbale i zarobljeništvo

Ali ibn Husein je bio prisutan u bitki kod Karbale, ali shrvan teškom bolešću nije mogao sudjelovati u borbi. Da tada kojim slučajem nije bio bolestan morao bi učestvovati u borbi protiv Jazidove vojske, a onda bi poput ostalih sinova i prijatelja svoga oca bio ubijen, čime bi se prema šijitskom vjerovanju ugasilo svjetlo upute.

Kufa

Nakon tragedije kod Karbale, Huseinova porodica je zarobljena i odvedena u Kufu. Put su prelazili vezani užadima jedno za drugo, a Ali ibn Husein još je bio okovan lancima. Budući da zbog bolesti nije mogao sjediti na leđima deve, pričvrstili su mu noge ispod devinog trbuha. Određeni izvori tvrde da je Ali ibn Husein održao govor u Kufi, ali to je malo vjerojatno s obzirom na situaciju u Kufi i činjenicu da su Kufljani strahovali zbog okrutnosti onih na vlasti. Osim toga, rečenice koje mu se pripisuju u Kufi slične su onima koje je izgovorio u Damasku, pa postoji mogućnost da su prenositelji to pomiješali. Ubajdulah ibn Zijad držao je Alija ibn Huseina i ostale zarobljenike u zatvoru, a potom je poslao pismo Jazidu u Damask, pitajući ga što da radi s njima. Jazid mu je u odgovoru naredio da pošalje zarobljenike i glave mučenika Karbale u Damask. Ubajdulah ga je poslušao, stavio okove oko vrata Alija ibn Huseina i poslao ga zajedno s ostalim zarobljenicima u Damask, u pratnji Muhafara ibn Salabe.

Damask

Ali ibn Husein u džamiji drži govor obrane Huseina ibn Alija ispred Jazida (osmanska minijatura)

Ali ibn Husein održao je poznati govor na dvoru u Damasku, predstavljajući ljudima sebe, svog oca Huseina i svog djeda Alija. U govoru je istaknuo da ono što su kazali Jazid i njegovi podanici nije istina. Rekao je da njegov otac nije bio pobunjenik koji je htio naštetiti svojoj zajednici čineći nered u islamskim zemljama, već da je ustao zbog istine i na poziv muslimana da ukloni novotarije u vjeri i povrati jednostavnost i čistoću kakvu je islam imao u vrijeme njegovog djeda, poslanika Muhameda.

Povratak u Medinu

Ali ibn Husein je nakon bitke kod Karbale živio 34 godine (po islamskom kalendaru) i uvijek se trudio da sačuva sjećanje na mučenike Karbele. Historijski izvori navode da kad god bi pio vodu, sjetio bi se svog oca Huseina i zapalakao zbog njegovog mučeništva. Predaje od Džafara al-Sadika spominju da je Ali ibn Husein četrdeset godina plakao za svojim ocem, odnosno da bi danju postio, a noći provodio u molitvi. U vrijeme kada bi prekidao post, a njegov sluga mu donosio hranu i vodu, on bi kazao: "Unuk poslanika je ubijen gladan! Unuk poslanika je ubijen žedan!". Ovo bi neprestano ponavljao i plakao tako da su mu se suze miješale sa hranom. Takav je prema predaji bio sve do smrti.

Ustanci

Za vrijeme života Alija ibn Huseina, nakon bitke kod Karbale, pojavili su se razni ustanički pokreti skupno poznati kao Druga fitna.

Bitka kod Hare

Nekoliko godina nakon bitke kod Karbale, stanovništvo Medine organiziralo je ustanak protiv Omejada koji je 683. kulminirao bitkom kod Hare. Medinci su prisegnuli na vjernost Abdulahu ibn Hanzali čiji je otac Hanzala ibn Abi Amir bio poznat kao Gasil al-Malaik (dosl. opran od anđela). Prvi je opkolio Omejade, njih oko 1000, u kući Marvana ibn al-Hakama, a potom ih istjerao iz grada. Ali ibn Husein je odustao od tog ustanka u samim počecima jer je znao njegovu sudbinu. Marvan je otišao kod Abdulaha ibn Omara tražeći od njega da čuva njegovu porodicu zajedno sa svojom, ali Abdulah to nije prihvatio. Razočarani Marvan pribjegao je Huseinu ibn Aliju koji je dobornamjerno prihvatio njegov zahtjev i poslao Marvanovu porodicu zajedno sa svojom na posjed kod Janbua u blizini planine Radve. Prilikom ovih događaja Ali ibn Husein je prihvatio odgovornost čuvanja čak 400 porodica i skrbio se za njihove potrebe dok je vojska Muslima ibn Ukbe bila u Medini. Muslim je bio zapovjednik Jazidove vojske u bitki kod Hare.

Tavabinski ustanak

Tavabinski ustanak bio je još jedan sličan pokret, a vodili su ga Sulejman ibn Surad i još nekoliko uglednika šijitske orijentacije u Kufi. Tavabinski pokret imao je za cilj vratiti vlast u ruke Muhamedove porodice (Ahl al-bajta) u slučaju pobjede, a očito je da je jedini Fatimin potomak tada bio upravo Ali ibn Husein. Ipak, nije postojala izravna politička veza između Alija ibn Huseina i tavabinskog pokreta.

Muhtarov ustanak

Muhtarov ustanak bio je treći važan pokret nakon bitke kod Karbale, no postoji sumnja da je na ikakav način povezan s Alijem ibn Huseinom. Ova veza ne samo da je imala politički problem, već i ideološki, s obzirom da je Muhtar slijedio Muhameda ibn al-Hanafiju. Određeni historijski izvori navode da je Muhtar, nakon što je uspio privući sebi šijite u Kufi, tražio od Alija ibn Huseina da mu pomogne, ali ga on nije prihvatio.

Smrt i sahrana

Grob Alija ibn Huseina na groblju al-Baki u Medini

Godine 712. ili 713. (94. ili 95. AH), Ali ibn Husein je otrovan u Medini po naredbi tada vladajućeg omejadskog kalifa Valida ibn Abdul-Malika, ili pak kalifovog brata Hišama. Sahranjen je na medinskom groblju al-Baki, pokraj svog strica Hasana ibn Alija.

Porodica

U historijskim izvorima spominje se da je Ali ibn Husein imao 15 djece, od čega 11 sinova i 4 kćeri, čija su imena zabilježena u djelima al-Mufida. S Fatimom bint Hasan (Um Abdulah), kćerkom Hasana ibn Alija, imao je sina Muhameda al-Bakira kojeg šijiti smatraju sljedećim imamom. Ostala djeca, koja uključuju sinove i kćeri konkubina, još su Abdulah, Zejd, Hasan, Husein al-Akbar, Husein al-Asgar, Abdul-Rahman, Omar, Sulejman, Muhamed al-Asgar, najmlađi sin Ali, Hatidža, Fatima, Alija i Um Kulsum.

Ostavština

Prema gledištu većine šijita, Ali ibn Husein je četvrti imam po redu i imamat je preuzeo 680. nakon smrti svog oca Huseina ibn Alija, a trajao je sve do njegove smrti 712. ili 713. godine. Al-Mufid kao dokaz za njegov imamat navodi njegovu superiornost u znanju i praksi u odnosu na druge. Isto tako postoji predaja od poslanika Muhameda u kojoj su spomenuta imena šijitskih imama, a jedno od njih je i Ali ibn Husein. U šijitskim izvorima postoji i predaja koja se pripisuje poslaniku Muhamedu, u kojoj stoji da će njegov mač i oklop biti u rukama pravednog imama vremena, a čak su i sunitski izvori zabilježili da je taj mač i oklop bio u rukama Alija ibn Huseina.

Titule i nadimci

Ali ibn Husein je imao nadimke Abu Hasan, Abu Husein, Abu Muhamed i Abu Abdulah. Titule su mu Zajn al-Abidin (dosl. ures robova), Sajed al-Sadžidin (dosl. prvak sedžde), al-Sadžad (dosl. onaj koji je dugo na sedždi), Hašimi, al-Alavi, al-Madani, al-Kurejši i Ali al-Akbar. Bio je poznat i po ostalim imenima kao što su Ali al-Hajr, Ali al-Asgar i Ali al-Abid.

Bogoslužje

Malik ibn Anas bilježi: "Ali ibn Husein obavljao je na hiljade rekata dnevno prije nego što je napustio ovaj svijet. Baš iz tog razloga je dobio nadimak Zajn al-Abidin (ures robova)". Ibn Rabi piše: "Kada bi se Ali ibn Husein spremio za molitvu, neobično bi zadrhtao. Kada je upitan o razlogu drhtanja, odgovorio bi: Znate li ispred koga ću stajati i pred kim ću se moliti?". Malik ibn Anas bilježi: "Kada je Ali ibn Husein obukao ihram i izgovarao Lebejke Allahume lebejk (odazivam ti se Bože), onesvijestio bi se od strahopoštovanja prema Bogu".

Pomaganje siromašnima

Abu Hamza al-Sumali piše: "Ali ibn Husein je svaku noć u tajnosti donosio hranu siromašnima i govorio da milostinja u tmini noći otklanja Božji gnjev". Muhamed ibn Ishak bilježi: "Živjeli su ljudi u Medini koji su dobivali dnevnu opskrbu, ne znajući odakle, ali nakon smrti Alija ibn Huseina njihova opskrba je bila prekinuta". Noću bi stavljao košaru sa kruhom na svoje rame i obilazio kuće siromaha govoreći: "Milostinja u tajnosti uklanja Božju srdžbu". Košare su ostavile taga na njegovom ramenu i bile su vidljive tokom pranja njegovog tijela nakon smrti. Ibn Sad piše: "Kad bi mu došao siromah, dao bi mu što je tražio i kazao: Prije nego milost stigne do onoga koji traži, stigne do Boga". Jedne godine spremao se obaviti hadž i njegova sestra Sukajna pripremila mu je hranu za put u vrijednosti od nekoliko hiljada dirhama. Kada je stigao na odredište razdijelio je svu hranu siromašnima.

Ali ibn Husein je imao siromašnog nećaka kojeg je obilazio noću i davao bi mu nešto dirhama, ali nije dozvolio da bude prepoznat. Njegov nećak bi govorio da Ali ibn Husein ne mari za svoju rodbinu i da stoga zaslužuje Božju kaznu. Ali ibn Husein je čuo ove riječi, ali mu bez obzira i dalje nije pokazivao svoje lice. Kada se nakon njegove smrti ova pomoć zaustavila, nećak je tek tada shvatio da mu je Ali ibn Husein pomagao, pa je odlazio na njegov grob i plakao. Abu Nuajm piše: "Ali ibn Husein je podijelio svoju imovinu siromašnima i uvijek je govorio: Bog voli vjernog slugu koji se kaje". Na drugom mjestu Abu Nuajm piše da su ljudi Alija ibn Huseina smatrali sebičnim, ali su nakon njegove smrti shvatili da se upravo on skbrio o stotinu porodica. Kada bi mu došao prosjak govorio bi: "Neka je blagoslovljen onaj koji mi nosi opskrbu na onom svijetu".

Odnos prema slugama

Iznimnu pažnju Ali ibn Husein posvećivao je robovima koji su bili pod velikim društvenim pritiskom, posebno nakon vremena drugog rašidunskog kalifa Omara ibn al-Hataba i općenito vladavine Omejada. Robovi su u to vrijeme bili najpotlačenija skupina ljudi u islamskom društvu, pa je Ali ibn Husein težio da ih oslobodi što više i na taj način osigura njihovo dostojanstvo u društvu. U islamu se se stvorili preduslovi za postepeno gašenje ropstva. S jedne strane, ograničene su mogućnosti porobljavanja i uvedeni teški uslovi po kojima čovjek može drugog čovjeka učiniti robom, a s druge strane, oslobađanje roba je postao način za iskupljenje grijeha i nadoknada za propuštanje mnogih vjerskih obaveza. Time je omogućeno da mnogi robovi budu oslobođeni.

Sajed Ahli piše da je Ali ibn Husein otkupljivao robove samo da bi ih nakon poduke i obrazovanja oslobodio. Robovi koji su prepoznali njegovu dobrotu željeli su da ih baš on otkupi. Prenosi se da je imao običaj posljednje noći mjeseca ramazana osloboditi po dvadeset robova govoreći: "Svake ramazanske večeri u vrijeme prekidanja posta, naš Gospodar oslobađa od vatre sedamdeset hiljada stanovnika pakla. Drago mi je da na ovom svijetu oslobađam svoje robove, pa da na Sudnjem danu oni mene oslobode od vatre". Nijednog svog roba nije zadržao duže od godinu dana.

Riječi sunitskih učenjaka

Muhamed ibn Muslim al-Zuhri je rekao: "Među Hašimitima nisam pronošao učenijeg od njega u fikhu". Abu Abdulah Muhamed ibn Idris al-Šafi je zabilježio: "On je bio najučeniji u fikhu u Medini".

Opus

Al-Mufid piše da mnogo sunitskih učenjaka prenosi znanja od Alija ibn Huseina, kao i mnoge dove, savjete, predaje (hadise) i historijske zapise o ratovima. U šijtskim zbirkama prenešeno je više od 300 predaja koje se pripisuju Aliju ibn Huseinu.

Sahifa

Stranica Sahife

Sahifa, poznata kao Potpuna knjiga Sadžadova, zbirka je dova (molitvi), kao i ogledalo u kojem se ogleda slika društva onog vremena, posebno u Medini. Zbirka Sahifa sadrži ne samo molitve i obraćanja Bogu, već predstavlja pregršt islamskog znanja i naučavanja, a u njoj se kroz molitve razmatraju apologetska, kulturna, društvena i politička pitanja, te su dijelom obuhvaćeni i prirodni zakoni i pravni propisi.

Poslanica o pravima

Traktat o pravima (Risalat al-hukuk) je djelo koje se pripisuje Aliju ibn Huseinu i u njemu se navodi 50 različitih prava, a prema nekim predajama taj broj iznosi 51. Preveden je na mnoge svjetske jezike. Neka od prava koja se nalaze u traktatu su:

1. Božje pravo
2. Pravo samog sebe
3. Pravo jezika
4. Pravo klanjanja
5. Pravo milosrđa
6. Pravo učenjaka
7. Pravo supruge
8. Pravo majke
9. Pravo oca
10. Pravo djeteta
11. Pravo brata
12. Pravo sluge
13. Pravo ortaka
14. Pravo susjeda
15. Pravo pozajmitelja
16. Pravo dužnika
17. Pravo imetka
18. Pravo protivnika
19. Pravo onoga koji usrećuje
20. Pravo onoga koji čini nepravdu

Dova Abu Hamze al-Sumalija

Ali ibn Husein citirao bi ovu dovu (molitvu) zorom tokom mjeseca ramazana. Prenešena je od strane Abu Hamze al-Sumalija i sadrži uzvišene spoznaje izrečene na iznimno elokventan način. Fragmet iz dove:

O Bože moj! Nalazim da su putevi ostvarenja potreba stvorenja k Tebi otvoreni, da rijeke nada stvorenja za Tobom teku prostranim koritom, da je slobodan prilaz traženju milosti Tvoje za one koji gaje nadu u Tebe i da su kapije molitve za one koji Te glasno zazivaju širom otvorene.

– Ali ibn Husein

Zijarat Aminulah

Zijarat Aminulah je molitveni tekst Alija ibn Huseina koji je recitirao prilikom posjete grobu svog djeda Alija.

Literatura

• Ali ibn al-Husayn (1988). The Psalms of Islam (As-sahifa Al-kamilah Al-sajjadiyya). The Muhammadi Trust of Great Britain and Northern Ireland. 
• Donaldson, Dwight M. (1933). The Shi'ite Religion (A history of Islam in Persia and Irak). London: Luzac and Company. 
• Jafri, Syed Husain Mohammad (1979). The Origins and Early Development of Sheea'h Islam. Beirut: Oxford University Press. 
• Lalani, Arzina R. (2000). Early Shi'i Thought: The Teachings of Imam Muhammad Al-Baqir. I. B. Tauris. ISBN 978-1860644344. 
• Sharif al-Qarashi, Baqir (2000). The Life of Imām Zayn al-Abidin (as). Translated by Jasim al-Rasheed. Iraq: Ansariyan Publications. 
• al-Shaykh al-Mufid (ar). الإرشاد [Book of Guidance]. 2. 
• Moosa, Matti (1987). Extremist Shiites: The Ghulat Sects. Syracuse University Press. str. 92. ISBN 9780815624110. 
• Momen, Moojan (1985). An Introduction to Shi'i Islam. Yale University Press. ISBN 9780853982005. 
• Madelung, Wilferd (1985). „ʿAlī B. Ḥosayn B. ʿAlī B. Abī ṬĀleb”. Encyclopaedia Iranica I/8. pp. 849–850. 
• „Zayn Al-ʿĀbidīn”. Encyclopaedia of Islam (2. izd.). Brill Reference Online. 2022. 
• „سجاد, امام” (fa). Encyclopedia of the World of Islam. 23. 2017. 
• „(Al-)Ḥusayn B. ʿAlī B. Abī Ṭālib”. Encyclopaedia of Islam (2. izd.). Brill Reference Online. 2022. 
• „Al-Ḥusayn B. ʿAlī B. Abī Ṭālib”. Encyclopaedia of Islam (3. izd.). Brill Reference Online. 2022. 
• Esposito, John L. (2003). The Oxford dictionary of Islam. Oxford University Press. ISBN 9780195125597. 
• Jenkins, Everett (2010). The Muslim Diaspora (Volume 1, 570-1500): A Comprehensive Chronology of the Spread of Islam in Asia, Africa, Europe and the Americas. 1. McFarland. ISBN 978-0-7864-4713-8. 
• Shi'ite Islam. State University of New York. 1975. ISBN 9780873953900. 
• Baghestani, Esmail; Emadi Haeri, Mohammad (2017). „Al-Sajjad, Imam” (fa). Encyclopaedia of the World of Islam. 23. Encyclopaedia Islamica Foundation. 

Vanjske veze

Šijitski izvori

• al-Sahifa al-Sajjadiyya Arhivirano 2007-09-29 na Wayback Machine-u at Humshia.com
• Ketab Al Irshad, By Sheikh Mufid
• Imam Sajjad Arhivirano 2013-05-04 na Wayback Machine-u at Swipnet.se
• Ali ibn Al-Husayn
• The Fourth Imam Arhivirano 2006-09-25 na Wayback Machine-u at Al-Islam.org
• The Fourth Imam Arhivirano 2006-08-24 na Wayback Machine-u at Swipnet.se
• The life of Imām Zayn al ‘Abidin Arhivirano 2006-08-30 na Wayback Machine-u by Bāqir Sharif al-Qarashi.
• Life of Imam az-Zayn al-Abideen as-Sajjad by Dr. Muhammad bin Yahya Al-Ninowy Arhivirano 2007-09-30 na Wayback Machine-u.

Ostali projekti

U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Zajn al-Abidin