Akvilejska patrijarhija
| ||||||||||||||||||||||||||||||
Akvilejska patrijarhija je ime za teritorije koje su tokom ranog srednjeg vijeka bile pod neposrednom vlašću crkvenih lidera – patrijarha iz Akvileje. Akvilejski patrijarhat imao je vrlo značajnu geostratešku ulogu između Alpa i Jadrana. Akvilejski patrijarsi bili su vladari i vlasnici velikog dijela današnje Sjeverne Italije, Slovenije i Istre i značajno su utjecali na historiju tog dijela Evrope sve dok nije patrijarhija ukinuta 1751. godine.
Današnja Patrijarhija Akvileja postoji samo kao počasni naziv za katoličku biskupiju.
Historija uredi
Osnivanje patrijarhata uredi
Prvi poznati akvilejski episkop bio je sveti Hermagor (Mohor), koji je vladao u Akvileji negdje na kraju 3. vijeka (ili početku 3. vijeka). Kako se ne zna za ime prvog akvilejskog episkopa, crkvena tradicija i legenda uzima Hermagora za prvog episkopa, i govori da je njega postavio sveti Marko evangelist, i poslao u Akvileju da prevode svoje evanđelje na latinski. Po istoj toj legendi sv. Hermagor je zajedno sa svojim đakonom sv. Fortunatom poginuo mučeničkom smrću oko 70. godine, tako je Hermagor postao bliži apostolu Marku, koji je živio dva vijeka prije Hermagora.
Drugi akvilejski episkop bio je sveti Hilarij Akvilejski, i on je umro mučeničkom smrću 284 za vrijeme vladavine rimskog cara Numerijana.
Titula Akvilejski patrijarh se prvi put spominje u 6. vijeku u jednom pismu pape Pelagija I, kao godina njegova osnutka uzima se 568. Rimski pape isprva nisu htjele akvilejskim episkopima priznati titulu patrijarh. Na jednom od Akvilejskih koncila 553, tadašnji akvilejski episkop Macedonius (539. -?) se je u takozvanom dogmatskom sporu o tri poglavlja svrstao na stranu nestorijanaca (zajedno sa biskupima iz Ligurije, Emilije, Milana i Istre) prekinuo sve veze s rimskim papama. Spor sa papama je izglađen tek za Macedoniusova nasljednika Paulinusa I. (557-569) koji se izmirio sa papom i negdje oko 560. počeo upotrebljavati titulu patrijarh.
Akvilejska patrijarhija je sve do 1596 imala svoje vlastitu liturgiju.
Podjela interesnih sfera uredi
Za vrijeme vladavine Karla Velikog je patrijarh Paulinus II. (kasnije poznat kao sveti Paulinus II Akvilejski) je proširio vlast na nad istarske biskupije. Nakon pobjede Karla Velikog nad Avarima, patrijarh Paulinus II. se 796 sastao sa salzburškim nadbiskupom Arnom i dogovorio podjelu granica na istočnim granicama. Granicu u Karantaniji je konačno utvrdio Karlo Veliki 14. juna 811. Granica je išla uz rijeku Dravu tako da se cijela Slovenija našla u okviru Akvilejske patriarhije što je na neki način i odredilo njenu daljnu historiju.
Akvilejska patrijarhija kao svjetovna država uredi
Patrijarh Sigeard od Belsteina dobio je 1077 titulu vojvoda Furlanije od njemačkog kralja Henrika IV, ta godina drži se za godinu rođenja teokratske države Akvileje (furlanski: Patrie Dal Friûl). Akvilejska patrijarhija uspjela je kasnije proširiti svoju vlast na; Trst, Koruška, Štajerska, Cadore i središnje dijelove Istre. Na svom vrhuncu Akvilejska patrijarhija je bila jedna od najvećih država u Italiji koja se prostirala sve do francuske Savoje. Akvilejski feudalci su odigrali značajnu ulogu u križarskim ratovima. Patrijarh Gottfried (Gitifredo Tedesco) je 1186 okrunio sina Fridrik I. Barbarossa Henrik VI, za cara Svetog Rimskog Carstva, zbog tog ga je papa Urban III smijenio.
Cijela tadašnja Istarska marka postala je dio patrijarhije 1209.
Na početku 13. vijeka Akvilejska patrijarhija bila je na svom vrhuncu, posebno za vladavine patrijarha Wolfgera (1204.- 1218) i Bertranda (1218. - 1251). Nakon tog sretnog razdoblja na Akvileju su se sručile brojne nevolje, -potresi i poplave, tako da je prijestolnica Akvileja napuštena i premještena u Cividale, a nakon toga u Udine 1238. Tokom 14. vijeka otpočela su rivalstva sa Mletačkom republikom
Kraj Akvilejske patrijarhije uredi
U 15. vijeku akvilejski patrijarh Ludovico di Teck zaratio je sa Mletačkom republikom. Nakon njegova poraza 1420 Mletačka republika je potpuno zavladala nad teritorijem Akvilejske patrijarhije. To je bio kraj Akvilejske patrijarhije kao teokratske države, nakon tog su akvilejski patrijarsi bili isključivo vjerski lideri, dobrano osiromašeni, jer im je većina zemlje koju su posjedovali podjeljena između Mletačke republike (od tad je Venecija bila sjedište patrijarhije) i Habsburške Monarhije. Patrijarh Ludovico Trevisan pristao je na Firentinskom koncilu 1445 na trajni gubitak svoje države u zamjenu za godišnju plaću od 5,000 dukata koja mu je isplaćivana iz mletačke državne riznice Zecce.
Car Svetog Rimskog Carstva Fridrik III je 6. decembra 1461 u Sloveniji na teritoriju koji je donedavno spadao pod Akvilejsku patrijarhiju, osnovao ljubljansku biskupiju, koja više nije bila podređena patrijarhu već neposredno papi i postavio za biskupa Žigu grofa Lamberga.
Na zahtjev Habsburga, papa Benedikt XIV je 1751. ukinuo Akvilejsku patrijarhiju, a teritorije kojima je crkveno upravljala podijelio 1752. između nadbiskupija Udine i Gorica. Nadbiskupija Udine dobila je zemlje Veneta, a Gorička austrijske zemlje.
Literatura uredi
- Bertolini G.L., Rinaldi U.: Carta politico amministrativa della Patria del Friuli al cadere della Repubblica Veneta, Società Storica Friulana, Udine, 1913. (it)
- Cargnelutti L., Corbellini R.: Udine Napoleonica. Da metropoli della Patria a capitale della provincia del Friuli, Arti Grafiche Friulane, Udine, 1997. (it)