1832

**1832. po kalendarima**
Gregorijanski	1832. (MDCCCXXXII)
Ab urbe condita	2585.
Islamski	1247–1248.
Iranski	1210–1211.
Hebrejski	5592–5593.
Bizantski	7340–7341.
Koptski	1548–1549.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1887–1888.
• Shaka Samvat	1754–1755.
• Kali Yuga	4933–4934.
	Kineski
• Kontinualno	4468–4469.
• 60 godina	Yang Voda Zmaj; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11832.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1800-e 1810-e 1820-e – 1830-e – 1840-e 1850-e 1860-e
Godine:	1829 1830 1831 – 1832 – 1833 1834 1835

Ovo je članak o godini 1832.

Godina 1832 (MDCCCXXXII) bila je prijestupna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Događaji uredi

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak uredi

Pad kuće Radonjić

16. 1. - Bivši guvernadur Vukolaj Radonjić osuđen i zatočen sa bratom, a njihovi rođaci proterani iz Crne Gore.
januar - Tomos vaseljenskog patrijarha Konstantije I daje autonomiju pravoslavnoj crkvi u Srbiji^[1] - nezavisno unutrašnje uređenje crkve (Beogradska mitropolija, šabačka, užička i timočka episkopija)^[2].
januar - Usled revolucionarne agitacije, austrijske trupe Radetzkog zauzimaju papsku Romagnu^[3].
januar/februar? - Unijati u Dalmaciji: parosi Petar Krička i Marko Busović prihvataju uniju.
10. 2. - Franjo Vlašić imenovan hrvatskim banom i zapovijedajućim generalom u Hrvatskoj i Slavoniji (do 1840).
12. 2. - Ekvador anektirao Otočje Galápagos od Španjolske.
februar - Epidemija kolere u Londonu odnosi najmanje 3.000 žrtava, tokom godine se širi u Francusku i Severnu Ameriku.
februar - Njegoš, još uvek arhimandrit, sa Crnogorcima i katoličkim Albancima Malisorima neuspešno napada Podgoricu^[4]^[5].
21. 2. - Kapetan John Biscoe otkrio Grahamovu zemlju na Antarktiku.
28. 2. - U čitalištu Gligorija Vozarovića osnovana prva srpska nacionalna biblioteka (danas Dan Narodne biblioteke Srbije).
5. 3. - Prva knjiga iz Knjaževske srpske pečatnje, prve moderne štamparije u Beogradu i Srbiji - "Sabor istine i nauke" Jovana Stejića.
12. 3. - Balet La Sylphide sa Marie Taglioni - ples na vrhovima prstiju s estetskim smislom i "skandalozno" kratka suknja.
mart - Francuske trupe zauzele Ankonu (do 1838^[3])^[6].
24. 3. - Rafael Barišić imenovan apostolskim vikarom za BiH.

April/Travanj – Jun/Lipanj uredi

april - Vuk Karadžić u pismu knezu Milošu kritikuje njegov način vladavine i traži pravnu državu^[7].
proleće - Za novog bosanskog pašu sultan imenovao Kara Mahmud-pašu, koji će poraziti Gradaščevićevu vojsku kod Prijepolja, na Goraždu i na Palama^[8].
5. 5. - Njegoševa pesma "Udarac na Martiniće"^[9] - napadnuto selo Martinići se odbranilo od turskog napada, Kuči zatim opljačkali Tuze^[10].
- U ovo doba traju sukobi između Crnogoraca i spuških i podgoričkih Turaka, takođe i sa skadarskim Namik Ali-pašom^[11].
7. 5. - Londonska konferencija odlučuje da će Grčka biti kraljevina a kruna je data bavarskom princu Otu.
27. 5. - Tursko-egipatski rat (1831-33): Ibrahim Paša Egipatski uz pomoć maronita zauzeo Akru posle sedam meseci opsade.
27 - 30. 5. - Hambaški festival (Hambacher Fest): traži se nemačko jedinstvo, sloboda i demokratija.
maj - jun - Poslednja šuanerija u Vandeji: vojvotkinja de Berry pokušava da digne pobunu protiv Julske monarhije u ime svog sina Anrija Burbona, ali odziv je slab.
maj - avgust - Rat Crnog Jastreba u Ilinoisu i Teritoriji Mičigen, učestvuju i Abraham Lincoln i Jefferson Davis.

Sarajevski Stup

4. 6. - Bitka na sarajevskom Stupu - slom Velikog bosanskog ustanka uz pomoć hercegovačkih glavara Ali-age Rizvanbegovića i Smail-age Čengića.
5. 6. - Uveden belgijski franak.
5 - 7. 6. - Junska pobuna: pogreb generala Lamarquea se pretvorio u pobunu pariskih republikanaca (opisana u Hugovim Les Misérables).
7. 6. - Reform Act 1832: prošireno pravo glasa u Engleskoj i Velsu, mesta dobili novi industrijski gradovi a izgubili ih "truli okruzi".
14. 6. - Egipatske snage zauzele Damask (Ibrahim-paši pomaže libanski emir Bašir Šihab II).

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan uredi

2. 7. - André-Michel Guerry predstavio Akademiji "Esej o moralnoj statistici Francuske", što je važan korak u razvoju društvenih nauka.
5. 7. - U Njemačkom Savezu nakon Hambaškog festivala zabranjena uptotreba političkih bedževa, naročito crno-crveno-zlatnih, još više sužene slobode štampe, okupljanja i udruživanja.
5. 7. - Pojavio se prvi plakat u Beogradu.
8. 7. - Egipćani porazili osmanske snage kod Homsa i sutradan zauzimaju grad - u sledeće tri nedelje padaju i Alep i Antiohija.
9. 7. - Portugalski građanski rat: bivši brazilski i portugalski vladar Pedro se bez otpora iskrcao u Portu u ime svoje kćeri - brat Miguel I ga zatim drži pod opsadom više od godinu dana.
13. 7. - Henry Schoolcraft identificirao jezero Itasca kao glavni izvor Misisipija.
jul? - Carigradski ugovor potvrđuje nezavisnost Grčke, ustanovljava granicu Arta - Volos i odštetu za Tursku - početak moderne Grčke.
28. 7. - Ibrahim paša porazio Osmanlije u Belenskom prolazu (Sirijskim vratima) što mu otvara put u Anadoliju - u par narednih dana zauzima Tars i Adanu.
leto - Veliki vezir Rešid Mehmed-paša traži od Crnogoraca da se potčine, što Njegoš odbija^[11].
leto - Veliki vezir donekle popravlja položaj Srba u prištinskom i vučitrnskom kraju^[12].
8. 8. - Grčka nacionalna skupština u Nafplionu izabrala Otona Bavarskog za kralja (on stiže u zemlju sledećeg februara).
22. 9. - Drugo putovanje HMS Beagle: Charles Darwin pronašao svoje prve fosile u Argentini.
26. 9. - U Švedskoj otvoren Kanal Göta.
30. 9. - Dalmatinski episkop Josif Rajačić dobio odobrenje Dvorske školske komisije u Beču da se otvori verska škola u Šibeniku^[13].

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac uredi

Majstorska cesta: Kraljičina Vrata

1. 10. - Otvorena posljednja sekcija željeznice Saint-Étienne–Lyon.
4. 10. - Otvorena "Majstorska cesta" između Svetog Roka u Lici i Obrovca u Dalmaciji, prva savremena veza Hrvatske i Dalmacije.

11. 11. - Otvoren Hrvatski sabor za izbor predstavnika na Ugarskom saboru. Potkapetan kraljevine Juraj Rukavina Vidovgradski se na izboru zahvalio hrvatskim jezikom, što se smatra prvim hrvatskim govorom u Saboru (prije njega je bio podmaršal Vinko Knežević 1809.^[14]). Grof Janko Drašković pripremio za skup svoju "Disertaciju..."^[15].
novembar - Tri brata Frenčevića iz Kruševca oteli dve srpske devojke iz Mozgova, što vodi ustanku u Župi i drugde na istoku Šest nahija^[16], uz pomoć iz Srbije^[17]; Seljaci ove oblasti su ranije predali knezu Milošu spisak 766 zlodela u periodu 1830-32 (doba prevlasti braće Vrenčević i njihovih pristalica)^[18].

Egipatska ekspanzija 1832.

21. 11. - Ibrahim-paša Egipatski zauzeo Konyu^[19].
21. 11. - Alžir: Abdelkader izabran za sultana tj. emira.
24. 11. - Južna Karolina smatra carinske stope SAD iz 1828. ("Gnusna carina") i ovogodišnju kompromisnu neustavnim i ništavnim - Kriza nulifikacije.
26. 11. - New York dobio tramvaj.

5. 12. - Andrew Jackson ubedljivo reizabran za predsednika SAD.
20. 12. - Car Franjo I otvorio Ugarski sabor u Požunu (Bratislavi).
21. 12. - Bitka kod Konije: Ibrahim Paša Egipatski postigao najveću pobedu porazivši i zarobivši velikog vezira Rešid Mehmed-pašu - otvoren put za osvajanje čitave Anadolije.
23. 12. - Opsada Antverpena okončana francuskim zauzećem ovog belgijskog grada od Holanđana.
25. 12. - U Stambol stiže ruska vojna misija, kao prethodnica vojne pomoći sultanu^[19].
decembar? - Dalmatinski namesnik Lilienberg zahteva od episkopa Rajačića da izbriše iz parohijalnih knjiga vernike koji su prihvatili uniju, što ovaj odbija smatrajući da se to dogodilo pod pritiskom - biće tužen kod cara^[20].

Kroz godinu uredi

Ingres: "Portret gospodina Bertina"

U Srbiji na Stratimirovićev zahtev zabranjena Vukova ćirilica (ograničenja uklonjena 1859-68)^[21].
Hrvatske knjige: "Disertacija..." Janka Draškovića, "Pomochnik betegujuchéh y vumirajuchéh" Ignaca Kristijanovića, "Genius patriae..." Ivana Derkosa.
Proglas dalmatinskog namjesnika Vettera von Lilienberga poziva na prikupljanje građe za muzej u Zadru^[22].
Britanski diplomata David Urquhart prvi put proputovao kroz Srbiju - desetak godina kasnije će uticati na Načertanije^[23].
Veliki vezir dozvolio, uz plaćanje u carsku kasu, gradnju crkve u Lijevču ali nakon njegovog odlaska iz Bosne Srbi opet izloženi progonima^[24].
Objavljen rad Jánosa Bolyaia o neeuklidskoj geometriji.
Objavljeno Clausewitzevo delo "O ratu".
c. Izmišljen fenakistoskop.
Uspostavljena Azovska kozačka vojska (do 1862.).

Karte uredi

Delamarcheova karta Grčke i Balkana
Karta Tirola, Štajerske i Ilirije

Rođenja uredi

Lewis Carroll

Đura Jakšić

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1832.

6. 1. - Gustave Doré, graver, ilustrator († 1883)
23. 1. - Édouard Manet, slikar († 1883)
27. 1. - Lewis Carroll, britanski književnik i matematičar († 1898)
13. 4. - Stevan Todorović, srpski slikar, akademik († 1925)
15. 4. - Wilhelm Busch, njemački slikar i književnik († 1908)
26. 5. - Dragutin Antun Parčić, filolog († 1902)
17. 6. - William Crookes, fizičar († 1919)
6. 7. - Maksimilijan I od Meksika, car († 1867)
3. 8. - Ivan Zajc, skladatelj i dirigent († 1914)
8. 8. - Đura Jakšić, književnik i slikar († 1878)
1. 9. - Ilarion Ruvarac, srpski istoričar († 1905)
17. 9. - Miroslav Tirš, češki filozof i osnivač Sokolskog pokreta († 1884)
21. 11. - Nićifor Dučić, istoričar, političar, arhimandrit († 1900)
8. 12. - Bjørnson Bjørnstjerne Martinus, književnik nobelovac († 1910)
15. 12. - Gustave Eiffel, francuski konstruktor († 1923)
20. 12. - Hadži Zeka, osnivač Pećke lige († 1902)
? - Osman Nuri-paša, osmanski feldmaršal († 1900)

Smrti uredi

Champollion

Goethe

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1832.

4. 3. - Jean-François Champollion, francuski egiptolog (* 1790)
11. 3. - Vinko Knežević, hrvatski barun (* 1755)
18. 3. - Josip Đurkovečki, pisac i gramatičar (* 1761-62)
22. 3. - Johann Wolfgang von Goethe, njemački književnik i mislilac (* 1749)
13. 5. - Georges Cuvier, zoolog (* 1769)
30. 5. - Vukolaj Radonjić, posl. crnogorski guvernadur (* ca. 1770)
31. 5. - Évariste Galois, matematičar (* 1811)
1. 6. - Jean Maximilien Lamarque, general i političar (* 1770)
2. 6. - Atanasije Stojković, srpski pisac i naučnik (* 1773)
6. 6. - Jeremy Bentham, filozof (* 1748)
jun - Jovan Bošković, trgovac u Smirni (* 1761)^[25]
22. 7. - Napoleon II. (* 1811)
21. 9. - Walter Scott, književnik (* 1771)
14. 11. - Rasmus Rask, filolog (* 1787)
15. 11. - Jean-Baptiste Say, ekonomista (* 1767)

Reference uredi

↑ Popović, protojerej dr Radomir Srpski arhiepiskopi i patrijarsi, svetosavlje.org
↑ Istorija s. n. V-1, 125
↑ ^3,0 ^3,1 Germany, 235
↑ Istorija s. n. V-1, 189
↑ Aleksić-Pejković, Ljiljana (1990). Severna Albanija u spoljnopolitičkim planovima Crne Gore i Srbije. rastko.rs
↑ Tucker2009, 1157
↑ Simić, Radoje D. i Jovanović Simić, Jelena R ( Вуково писмо Kнезу Mилошу од 1832. – пример правно-политичког стила Arhivirano 2017-02-24 na Wayback Machine-u, ffuis.edu.ba
↑ Istorija s. n. V-1, 231
↑ Lijek jarosti turske - Udarac na Martiniće, rastko.rs
↑ Karadžić, Vuk Stefanović (1837). Crna Gora i Crnogorci. rastko.rs
↑ ^11,0 ^11,1 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs
↑ The Kosovo Chronicles, rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-2, 291
↑ Mali div od deset minuta Arhivirano 2008-09-15 na Wayback Machine-u, hrvatski-vojnik.hr
↑ Stančić, Nikša (2007) Disertacija grofa Janka Draškovića iz 1832. godine..., matica.hr
↑ Ćorović, Vladimir Krize u Srbiji, rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 123
↑ Istorija s. n. V-1, 239
↑ ^19,0 ^19,1 ShawShaw1977, 33
↑ Istorija s. n. V-2, 286
↑ Istorija s. n. V-2, 354
↑ Povijest Narodnog muzeja Zadar Arhivirano 2014-01-26 na Wayback Machine-u, nmz.hr
↑ Šta bi smo mogli danas da naučimo od Garašanina p. 14., rastko.rs
↑ Dodatak k srbskim spomenicima p. 12. rastko.rs (predvukovska ćirilica)
↑ Prvi izvještaj o Srpskoj moreplovskoj zakladnoj školi Bošković – Đurović – Laketićke u Srbini kraj Herceg-Novoga, rastko.rs

Literatura

Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey 1808-1975. Cambridge University Press; 27 May 1977. ISBN 978-0-521-29166-8.
Germany. CUP Archive; GGKEY:4GK2SR0B9CK.
Spencer C. Tucker. A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO; 23 December 2009. ISBN 978-1-85109-672-5.
Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)

[1] Popović, protojerej dr Radomir Srpski arhiepiskopi i patrijarsi, svetosavlje.org

[2] Istorija s. n. V-1, 125

[Germany235-3] 3,0 ^3,1 Germany, 235

[4] Istorija s. n. V-1, 189

[5] Aleksić-Pejković, Ljiljana (1990). Severna Albanija u spoljnopolitičkim planovima Crne Gore i Srbije. rastko.rs

[6] Tucker2009, 1157

[7] Simić, Radoje D. i Jovanović Simić, Jelena R ( Вуково писмо Kнезу Mилошу од 1832. – пример правно-политичког стила Arhivirano 2017-02-24 na Wayback Machine-u, ffuis.edu.ba

[8] Istorija s. n. V-1, 231

[9] Lijek jarosti turske - Udarac na Martiniće, rastko.rs

[VukCGiC-10] Karadžić, Vuk Stefanović (1837). Crna Gora i Crnogorci. rastko.rs

[njegpisma-11] 11,0 ^11,1 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs

[12] The Kosovo Chronicles, rastko.rs

[13] Istorija s. n. V-2, 291

[14] Mali div od deset minuta Arhivirano 2008-09-15 na Wayback Machine-u, hrvatski-vojnik.hr

[15] Stančić, Nikša (2007) Disertacija grofa Janka Draškovića iz 1832. godine..., matica.hr

[16] Ćorović, Vladimir Krize u Srbiji, rastko.rs

[17] Istorija s. n. V-1, 123

[18] Istorija s. n. V-1, 239

[ShawShaw1977-33-19] 19,0 ^19,1 ShawShaw1977, 33

[20] Istorija s. n. V-2, 286

[21] Istorija s. n. V-2, 354

[22] Povijest Narodnog muzeja Zadar Arhivirano 2014-01-26 na Wayback Machine-u, nmz.hr

[23] Šta bi smo mogli danas da naučimo od Garašanina p. 14., rastko.rs

[24] Dodatak k srbskim spomenicima p. 12. rastko.rs (predvukovska ćirilica)

[25] Prvi izvještaj o Srpskoj moreplovskoj zakladnoj školi Bošković – Đurović – Laketićke u Srbini kraj Herceg-Novoga, rastko.rs

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]