1759
godina
(Preusmjereno sa stranice 1759.)
- Ovo je članak o godini 1759.
Godina 1759 (MDCCLIX) bila je redovna godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u srijedu po julijanskom kalendaru.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek |
| Decenija: | 1720-e 1730-e 1740-e – 1750-e – 1760-e 1770-e 1780-e |
| Godine: | 1756 1757 1758 – 1759 – 1760 1761 1762 |
| Gregorijanski | 1759. (MDCCLIX) |
| Ab urbe condita | 2512. |
| Islamski | 1172–1173. |
| Iranski | 1137–1138. |
| Hebrejski | 5519–5520. |
| Bizantski | 7267–7268. |
| Koptski | 1475–1476. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1814–1815. |
| • Shaka Samvat | 1681–1682. |
| • Kali Yuga | 4860–4861. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4395–4396. |
| • 60 godina | Yin Zemlja Zec (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11759. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji uredi
Januar/Siječanj – Mart/Ožujak uredi
- 12. 1. - Umrla Ana Hanoverska, ranija britanska princeza, koja vrši vlast u holandskim Ujedinjenim provincijama u ime sina, stadtholdera Willema V.
- 13. 1. - Proces Távorama u Portugalu završava javnim mučenjem i pogubljenjem svih muških članova plemićke porodice Távora, osuđenih zbog sudjelovanja u pokušaju atentata na kralja Josea I prethodne godine; među žrtvama je i Leonor Tomasia od Tavore, majka kraljeve ljubavnice.
- 15. 1. - Otvoren Britanski muzej.
- januar - Voltaire anonimno objavljuje veoma uticajnu novelu Candide, ou l'Optimisme - zabranjen je u Ženevi i Parizu, kasnije je stavljen na Index librorum prohibitorum.
- 16 - 19. 1. - Sedmogodišnji rat: neuspešna britanska invazija francuskog Martinika, zatim otplovljavaju na Gvadalupu, koju u potpunosti zauzimaju u maju.
- 19. 1. - U Portugalu je sekvestrirana imovina Društva Isusovog (jezuita), u septembru sledi proterivanje članova.
- 12. 2. - Umro je beg Tunisa Muhammad I ar-Rashid, nasleđuje ga brat Ali II ibn Hussein (do 1782). Stvorena je funkcija "šefa vlade", prvi je Redžep Haznadar (takođe do 1782).
- 17. 2. - Sedmogodišnji rat, Francuski i indijanski rat: velika britanska flota pod komandom viceadmirala Charlesa Saundersa kreće preko Atlantika, prevozi vojsku gen. Jamesa Wolfa.
- 18. 2. - Sedmogodišnji rat, Treći karnatski rat: baron Lally-Tollendal mora prekinuti opsadu Britanaca u Madrasu, jer nema mornaričku podršku.
- 4. 3. - Étienne de Silhouette je novi generalni kontrolor finansija Francuske: štednja i novi porezi na luksuz su veoma nepopularni tako da je smenjen već u novembru. Po njemu je nazvana umetnička forma silueta.
- 5. 3. - Papa Klement XIII stavlja Encyclopédie na Indeks zabranjenih knjiga, privilegija u Francuskoj je povučena 8-og - posledica polemike oko Helvétiusovog eseja De l'esprit objavljenog prošle godine.
- Do 1757 je izdato sedam svezaka. Jean le Rond d'Alembert odustaje od projekta nakon zabrane. Denis Diderot nastavlja rad u tajnosti. Louis de Jaucourt će do 1765. napisati 17.266 članaka, oko jednu četvrtinu enciklopedije, Diderot tada zajedno izdaje sveske 8 do 17, u međuvremenu su izdata tri sveska grafika.
- 13. 3. - Halleyjeva kometa je u perihelu. Predviđanje njenog dolaska je uspešan test Njutnove fizike, prvi put je pokazano da još nešto osim planeta kruži oko Sunca.
April/Travanj – Jun/Lipanj uredi
- 7. 4. - Britanci uzimaju Francuzima Masulipatnam (Machilipatnam) na istočnoj obali Indije.
- 13. 4. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Bergena - Francuzi pod vojvodom de Brogliejem porazili anglo-nemačke snage pod vojvodom Ferdinandom od Braunschweiga u manjoj bici u Hesenu na Majni.
- proleće? - Predstavnici Srba Dalmacije i Boke kotorske mole mletački Senata za slobodu vere i da im se postavi episkop - ipak je naređeno da se pravoslavno sveštenstvo potčini latinskim biskupima. Zadarski knez kome je 8. maja poslat prepis okružnice nije smeo postupiti po naređenju zbog uzrujanosti pravoslavnih.[1]
- 1. 5. - Josiah Wedgwood je u Stoke-on-Trentu osnovao keramičarsku firmu Wedgwood.
- 2. 5. - Francuzi kapitulirali na Gvadalupi - Britanci ostaju do 1763, do kraja godine gube 800 ljudi zbog bolesti.
- 21. 5. - Posle smrti Pajsija Lazarevića,[2] u februaru, u sarajevskoj crkvi pročitan patrijaršijski dekret o imenovanju Vasilija Jovanovića za mitropolita dabrobosanskog (do 1762, u Sarajevo dolazi tek decembra 1760).
- 18. 6. - Francuz Guillaume Du Tillot, ministar finansija od 1749, postaje prvi ministar Vojvodstva Parme (do 1771), sprovodi mnoge prosvećene reforme (vojvoda je bivši španski princ Filip, a de fakto vladar francuska princeza Louise Élisabeth, koja doduše umire u decembru).
- 22. 6. - Solun je pogođen jakim zemljotresom, ove godine je stradao i u požaru.
- 26. 6. - Sedmogodišnji rat, Francuski i indijanski rat: Britanci započinju opsadu grada Kvebeka.
Jul/Srpanj – Septembar/Rujan uredi
- 4. 7. - Britanci bombarduju francuski Havre, u luci je uništeno mnogo barži namenjenih planiranoj invaziji.
- 12. 7. - Britanska opsada Kvebeka: počinje dvomesečno bombardovanje, svake noći, ponekad i danju.
- 23. 7. - Sedmogodišnji rat, Bitka kod Paltziga (Kaya) na zapadu dan. Poljske: neuspešan von Wedelov napad na Saltikova uz velike žrtve.
- 26. 7. - Francuzi u Fort Nijagari se predaju nakon opsade. Francuzi se istog dana povlače i iz Fort Carillon (kasnija Fort Ticonderoga).
- 31. 7. - Bitka kod Beauporta: Francuzi odbijaju britanski napad blizu Kvebeka.
- 1. 8. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Mindena u kojoj britansko-hanoveranske snage nanose poraz francusko-saksonskim snagama u sjeverozapadnoj Njemačkoj. Ova pobjeda doprinosi mišljenju o ovoj godini kao o britanskoj Annus mirabilis, "čudesnoj godini".
- 1. 8. - Ruski putnik i trgovac krznom Stjepan Glotov stigao do Unalaske na Aleutima, što se smatra početkom istorije tog grada.
- 9. 8. - Vladika Vasilije se vraća u Crnu Goru: iskrcao se kod Budve. S njim su ruski poslanik Stefan Justinov Pučkov i jedan inženjer koji bi da ispituje ima li ruda u Crnoj Gori. Pučkov se vraća u septembru i podnosi vrlo negativan izveštaj o zemlji: "Narod je divalj. Crnogorci nikakvog prava i zakona nemaju među sobom. Vlast bi se s mukom uspostavila", narod je divalj, živi bez reda, glave padaju zbog sitnica, sveštenstvo grabljivo, crkve puste, ruska pomoć razdeljena vladičinim rođacima. Vasilije narednih godina vodi pomirljiviju politiku prema Turcima.[3][4]
- 10. 8. - Španjolski kralj Fernando VI umire nakon godinu dana teške depresije; prijestolje preuzima njegov mlađi polubrat Carlos III (do 1788), koji se istovremeno odriče napuljskog prijestolja u korist mlađeg sina Ferdinanda IV. Karlo će i u Španjolskoj vladati u stilu prosvijećenog apsolutizma (→ Burbonske reforme).
- 12. 8. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Kunersdorfa (sada Kunowice u zap. Poljskoj) u kojoj rusko-austrijska vojska Saltikova i Laudona nanosi pruskom kralju Friedrichu II jedan od najtežih poraza u njegovoj karijeri. U ruskoj vojsci su učestvovale i srpske jedinice, kao i kod Paltziga.[5]
- 18. 8. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Lagosa pored Portugala, u kojoj britanska mornarica razbiju francusku Mediteransku flotu koja se pokušala priključiti francuskoj Atlantskoj floti pred planiranu invaziju Britanije.
- 3. 9. - Počinje suzbijanje jezuita: u Portugalu je kraljevskim dekretom naređen progon pripadnika reda. Diplomatski odnosi sa papom su prekinuti do 1770.
- 10. 9. - Pomorska bitka kod Pondicherryja u Indiji je taktički uspeh Francuza: uspevaju doturiti novac i nešto pojačanja u grad, ali Britanci ipak imaju prednost.
- 10. 9. - Pomeranski rat, Bitka kod Frisches Haffa: Šveđani uništili prusku flotu u Šćećinskoj laguni. Zatim zauzimaju otoke Usedom i Wollin, ali Prusi zadržavaju Šćećin i grade novu flotu.
- 13. 9. - Francuski i indijanski rat: Bitka na ravnicama Abrahama u kojoj britanski general James Wolfe, iako je u njoj i sam poginuo, nanosi odlučujući poraz francuskim snagama generala Louis-Josepha de Montcalma, također smrtno ranjenog.
- 18. 9. - Grad Kvebek, ključno francusko uporište u Sjevernoj Americi, predaje se Britancima.
- 29. 9. - Novi vulkan u Meksiku: prva erupcija El Jorulla, nedaleko od Uruapana.
Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac uredi
- 6. 10. - Španjolski kralj Karlos III je abdicirao napuljsko i sicilijansko prijestolje u korist trećeg sina, osmogodišnjeg Ferdinanda I. (kralj Napulja 1759-99, 1799-1806, 1815-16; Sicilije sve vrijeme do 1816; zatim s novom titulom kralja Dvije Sicilije do 1825). Na čelu namjesničkog vijeća je Bernardo Tanucci, koji nastavlja prosvijećeni apsolutizam.
- 6. 10. - Burmanci masakrirali britanske trgovce na rtu Negrais kod ušća Iravadija.
- 16. 10. - Upaljeno je svjetlo trećeg Eddystonskog svjetionika (zamjenjen 1882).
- 30. 10. - Počinje niz jakih zemljotresa na Bliskom istoku.
- 20. 11. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Quiberona, pored Bretanje, u kojoj britanska mornarica u potpuno razbija francusku flotu koja se pripremala izvesti invaziju Škotske; pobjeda koja se smatra jednom od najvećih u britanskoj pomorskoj historiji je na nekoliko godina Britaniji omogućila praktički nesmetanu dominaciju svim svjetskim morima.
- 20 - 21. 11. - Sedmogodišnji rat, Treći šleski rat: Bitka kod Maxena u Saksoniji - Austrijanci maršala von Dauna odsekli i zarobili trupe pruskog generala von Fincka.
- 25. 11. - Najjači potres na Bliskom istoku, stradala su sva sela u dolini Beka.
- 25. 11. - Bitka kod Chinsure (Hugli-Chuchura) nedaleko od Kalkute: Britanci su porazili holandske snage koje je u pomoć pozvao bengalski vladar Mir Džafar
- 29. 11. - Mogulski car Alamgir II je ubijen u zaveri svog velikog vezira Imad-ul-Mulka, postavljen je Shah Jahan III (do 1760).
- decembar - Objavljena su prva dva od devet tomova Sterneovog romana "Život i mišljenja Tristrama Shandyja, gospodina",
- 31. 12. - Arthur Guinness je u Dublinu iznajmio pivovaru kod St. James's Gate na 9.000 godina za 45 funti godišnje - danas proširena Guinness Brewery.
Kroz godinu uredi
- Hrvatska (današnja)
- Kraljica Marija Terezija određuje da svako dopisivanje između hrvatskih županija i dvora ubuduće ide preko bana - plemstvo i sabor gube na značaju.[6]
- Slobodno zidarstvo u Hrvatskoj: prva hrvatska loža osnovana je na teritoriji Vojne krajine, u Glini pod nazivom "Ratno prijateljstvo" (L'Amitié de la Guerre, Zur Keigsfreundschaft).
- Phillip Jacob Straub iz Graza uradio glavni oltar crkve sv. Marije Jeruzalemske na Trškom vrhu u Krapini (crkva dovršena 1761).
- Dubrovački trgovci ponovo uspostavili vezu s Engleskom.[7]
- Hercegovačke kadije se žale da "mnoga raja" odlazi u Dubrovnik na zanate i trgovinu, mada dubrovačka vlada preduzima mere protiv pravoslavnih doseljenika.[8]
- Jeronim Blaž Bonačić je šibenski biskup nakon Ivana III. Calebotte (do 1762).
- Andrija Kačić Miošić: drugo i konačno izdanje "Razgovora ugodnih".[9]
- Srbija (današnja)
- U Sremu su završeni poslovi potrebni za uvođenje novog urbara (premeravanje zemlje, zemljišne knjige, odmeravanje obaveza); u Slavoniji je to trajalo do 1762.[10]
- Dvor je ustupio Banat na deset godina Bečkoj banci (Wiener Stadtbank), koja s njim upravlja u svojstvu Ministerijalne bankovne deputacije na čelu s futoškim vlastelinom grofom Chotekom.[11]
- Raja u Beogradskom pašaluku se ranije žalila na spahije ("zlostavljanje i ... teške globe"), a od kraja 1750-tih i spahije i raja su suočeni s janičarskim nasiljem.[12]
- Vićentije Jovanović Vidak je temišvarski episkop (do 1774).
- Zaharije Orfelin: "Kaligrafija" - prikazana je ruska građanska ćirilica, naporedo sa crkvenom; takođe je uz "serbski skoropis" stavljen i ruski kurziv, ali ne i prava pisana slova.[13]
- 1759-60 - Ponovo osnovano Temišvarsko trgovačko društvom, izvozi banatske poljoprivredne proizvode na zapad.[14]
- Nove crkve: parohijska u Belom Manastiru, Požarevačka u Sentandreji (osv. 1763).
- U Rusiji je osnovan Novoserbski husarski puk, na čelu sa generalom Jovanom Horvatom. U Rusiju je od 1756. stiglo oko 2.500 ljudi sa Balkana.[15]
- Nemiri u meglenskom kraju,[16] dosta hrišćana, na čelu sa mitropolitom, prelazi u islam.
- Pošto su Džungari genocidno potčinjeni, ćingovska Kina je ovladala područjem koje znamo kao Xinjiang ("nova granica", Xiyu Xinjiang, "nova granica zapadnog regiona")
- Nauka i tehnika
- John Harrison je napravio "pomorski sat br. 1", poznat i kao H4 za potrebe određivanja longitude - biće testiran 1761.
- Buduća britanska kraljica-majka Augusta od Saxe-Gotha osniva botaničku baštu u Kew.
- Angélique du Coudray objavljuje pionirsko delo akušerstva Abrégé de l'art des accouchements.
Rođenja uredi
- 25. 1. - Robert Burns, pjesnik († 1796)
- 15. 2. - Friedrich August Wolf, pionir filologije († 1824)
- 22. 3. - Hedwig von Schleswig-Holstein-Gottorf, kraljica-supružnica Švedske i Norveške († 1818)
- 29. 3. - Andrija Ciccarelli, hrvatski povjesničar († 1823)
- 27. 4. - Mary Wollstonecraft, britanska književnica, filozofkinja i rana feministkinja († 1797)
- 14. 5. - Alojz I., knez Lihtenštajna († 1805)
- 21. 5. - Joseph Fouché, francuski političar († 1820)
- 28. 5. - William Pitt Mlađi, britanski premijer († 1806)
- 24. 7. - Viktor Emanuel I., kralj Sardinije († 1824)
- 24. 8. - William Wilberforce, abolicionista († 1833)
- 12. 9. - Maximilian von Montgelas, bavarski političar († 1838)
- 23. 9. - Klotilda od Francuske, kraljica Sardinije († 1802)
- 25. 10. - Marija Fjodorovna (supruga Pavla I), ruska carica († 1828)
- 25. 10. - William Grenville, britanski premijer († 1834)
- 26. 10. - Georges Danton, revolucionar († 1794)
- 10. 11. - Friedrich Schiller, nemački pesnik, dramaturg, filozof i istoričar († 1805)
- Pavle Radivojević, habsburški general († 1829)
- Stefan Tronoški, iguman Tronoše, svetitelj († 1799)
- 1754-59? - Serafim Sarovski, ruski svetac († 1833)
Smrti uredi
- 12. 1. - Ana Hanoverska, britanska princeza, regentkinja Holandije (* 1709)
- 13. 1. - Osuđeni u procesu Távorama
- 12. 2. - Muhammad I ar-Rashid, beg Tunisa (* 1710)
- 13. 2. - Pajsije Lazarević, mitropolit dabrobosanski
- 14. 4. - Georg Friedrich Handel, njemački/engleski kompozitor (* 1685)
- 24. 6. - Serafin Marija Crijević, biograf, povjesničar (* 1686)
- 27. 7. - Pierre Louis Maupertuis, matematičar, filozof (* 1698)
- 10. 8. - Fernando VI, kralj Španije (* 1713)
- 16. 8. - Eugene Aram, filolog i ubica (* 1704)
- 10. 9. - Ferdinand Konščak, isusovac, misionar, znanstvenik (* 1703)
- 13. 9. - James Wolfe, britanski general (* 1727)
- 14. 9. - Louis-Joseph de Montcalm, francuski komandant u Sev. Americi (* 1712)
- 29. 11. - Alamgir II, mogulski car (* 1699)
- 6. 12. - Louise-Élisabeth od Francuske, vojvotkinja-supružnica Parme (* 1727)
- 18. 12. - François de Franquetot de Coigny, maršal Francuske (* 1670)
- Vuk Isaković, habsburški pukovnik (* 1696)
Reference uredi
- ↑ Istorija s. n. IV-2, 53-4
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 544
- ↑ Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića. rastko.rs
- ↑ [https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/Cg-XIV-XX.html Crna Gora od kraja XV veka do 1914. godine]. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 249
- ↑ Historija n. J. II, 1090
- ↑ Historija n. J. II, 1213
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 488
- ↑ Istorija s. n. IV-2, 126
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 208
- ↑ Historija n. J. II, 1165
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 317
- ↑ Istorija s. n. IV-2, 98
- ↑ Historija n. J. II, 1180
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 248
- ↑ Заслужна породица Данић: порекло, родослов, лик др Јована Данића. rastko.rs
- Literatura
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
- Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)
