Taksonomske kategorije
Taksonomske kategorije predstavljaju nivoe hijerarhije u biološkim klasifikacijama, tj. u taksonomiji. Ovim apstraktnim pojmovima dodeljuju se konkretna značenja u vidu imena neke grupe organizama (takson), čime je omogućeno određivanje hijerarhijske pozicije tog taksona među svim živim bićima. Osnovna taksonomska kategorija je vrsta, a postoje hijerarhijski i niže i više kategorije.
Glavne taksonomske kategorije su vrsta (na latinskom species), rod (lat. genus), familija (lat. familia), red (lat. ordo), klasa (lat. classis), razdeo (u botanici) odnosno tip ili kolo (u zoologiji) - lat. phylum, i carstvo (lat. regnum). Dodatne taksonomske kategorije nastaju dodavanjem prefiksa pod- ili nad- (lat. sub-, super-), ili su u slučaju da su niže od ranga potfamilije definisane posebnim imenom. Hijerarhija taksonomskih kategorija predstavljena je u sledećoj tabeli, gde svaka glavna kategorija sadrži bar jednu glavnu kategoriju neposredno ispod nje (tako je rod izgrađen od jedne ili više vrsta, familija od bar jednog roda itd.).
| taksonomske kategorije | primer hijerarhije biljnih taksona |
|---|---|
| carstvo (regnum) | Zelene biljke (Viridaeplantae) |
| razdeo, tip (phylum) | Skrivenosemenice (Magnoliophyta) |
| podrazdeo (subphylum) | |
| natklasa (superclassis) | |
| klasa (classis) | Dikotiledone biljke (Magnoliopsida) |
| potklasa (subclassis) | Asteridae |
| infraklasa (infraclassis) | |
| nadred (superordo) | Asteranae |
| red (ordo) | Asterales |
| podred (subordo) | |
| natfamilija (superfamilia) | |
| familija (familia) | glavočike (Asteraceae) |
| potfamilija (subfamilia) | |
| tribus (tribus) | Anthemideae |
| nadrod(supergenus) | |
| rod (genus) | Achillea |
| podrod (subgenus) | |
| sekcija (sectio, sect.) | sect. Achillea |
| serija (series, ser.) | |
| agregat vrsta (agg.) | Achillea millefolium agg. |
| vrsta (species) | hajdučka trava (Achillea millefolium L.) |
| podvrsta (subspecies) | A. millefolium L. subsp. sudetica |
| varijetet (varietas, var.) | |
| forma (f.) | A. millefolium L. subsp. sudetica f. rosea |
Napomene uredi
- Primer prikazan u tabeli je modifikovana klasifikacija skrivenosemenica od strane Kronkvista (Cronquist, 1981) i Tahtadžana (Tahtadžяn, Takhtajan, 1987). Noviji pogled na klasifikaciju skrivenosemenica možete pogledati na stranicama APG i skrivenosemenice.
- Sa otkrićem razlika između eukariotskih i prokariotskih organizama uvedena je najpre taksonomska kategorija natcarstva, sa dva taksona - Prokaryota i Eukaryota. Kasnijim istraživanjima ustanovljeno je postojanje i dovoljno velikih razlika između pravih bakterija i arhebakterija, a i između grupa unutar eukariotskih carstava. Stoga je povećan broj eukariotskih carstava (broj varira od autora do autora) a predložena je i hijerarhijski vrhunska kategorija - domen (engl. domain). Postoje tri domena živih organizama - Eubacteria (Bacteria), Archaea i Eukarya.
- Jedan od velikih problema taksonomije predstavlja i koncept vrste kod prokariotskih organizama.
- Poslednjih decenija raste interesovanje sistematičara za kladistiku i kladističku sistematiku. Jedna grupa autora napušta Lineov sistem taksonomije predstavljen gore pomenutim taksonomskim kategorijama (videti PhyloCode).