Wikipedija

Stefan Nemanjić

(Preusmjereno sa stranice Стефан Првовенчани)

Stefan Nemanjić,[1] je uobičajeno skraćeno ime za Stefana Nemanju II Prvovenčanog Nemanjića (oko 1166–24. septembar 1227. ili 1228).[2][3] On je bio vladar srednjovekovne Srbije, koju su stranci zvali i Raška. Počeo je da vlada sa zvanjem velikog župana od 1196. godine, a prvi među Nemanjićima je postao krunisani kralj (1217. ili 1219), zbog čega je nazvan Prvovenčani. Vladao je do smrti 24. septembra 1227. ili 1228.

Stefan Nemanja II

Freska iz crkve Bogorodice Ljeviške u Prizrenu
Freska iz crkve Bogorodice Ljeviške u Prizrenu

Puno ime Stefan Nemanja II Nemanjić
Datum rođenja oko 1166.
Mesto rođenja nepoznato
Datum smrti 24. septembar 1227. ili 1228.
Mesto smrti nepoznato
Grob Manastir Studenica
Titula Veliki župan i kralj Srbije (Raške)
Period 1196 — 1217(1219),
veliki župan
1217(1219) — 1227. ili 1228.,
kralj
Prethodnik Nemanja (Vukan)
Naslednik Radoslav
Poreklo i porodica
Dinastija Nemanjići
Otac Nemanja
Majka Ana
Supružnik Evdokija Anđel
nepoznata
Ana Dandolo
Deca Radoslav
Komnina
Predislav
Vladislav
Uroš
Renijera

Napisao je „Život Svetog Simeona“, to jest hagiografiju svog oca i prethodnika na vlasti Stefana Nemanje I, koja se smatra bitnim delom srpske srednjevekovne književnosti. Za njegove vladavine podignut je manastir Žiča.[4]

Srpska pravoslavna crkva ga naziva Simon Monah Prepodobni i slavi ga kao sveca 24. septembara prema julijanskom kalendaru, odnosno 7. oktobra po gregorijanskom kalendaru.

Biografija uredi

Rođenje i mladost uredi

Glavni članci: Stefan Nemanja i Bitka na Moravi (1190)

Pretpostavlja se da je rođen neposredno posle preuzimanja velikožupanskog prestola u Raškoj od strane Stefana Nemanje I, to jest oko 1166. godine.[5][6] Mladost je proveo verovatno na očevom vladarskom dvoru.

Posle poraza od Vizantije u bitki na Moravi 1190. godine, zaključen je mir sa Vizantijom, a najkasnije tada određeno je da velikog župana Nemanju I na prestolu nasleđuje njegov srednji sin Nemanja II, a koji je dobio i zajedničko vladarsko-savladarsko, ime svih Nemanjića Stefan. Da bi se savez Vizantije i Srbije učvrstio prestolonaslednik u Srbiji Stefan Nemanja II imao se oženiti vizantijskom princezom Evdokijom, a kao srodnik carske porodice dobio je i titulu sevastokratora.[7][8][9] Takvim sporazumom Vizantija je priznala nezavisnost Srbije 1190. godine.

Preuzimanje velikožupanskog prestola uredi

Nekoliko godina posle bitke na Moravi, kada je u aprilu 1195. godine Evdokijin otac Aleksije III Anđel (1195-1203) postao car, ostareli Stefan Nemanja I je odlučio da je vreme da formalno preda vladarski presto carevom zetu, a svom srednjem sinu. To se verovatno dogodilo 25. marta 1196. godine na državnom saboru kod Petrove crkve u Rasu.[10] Opis tog događaja ostavio je Sveti Sava I Nemanjić u Studeničkom tipiku. On piše da njegov otac, veliki župan Stefan Nemanja, pred sakupljenima na saboru za svog naslednika „Božijom voljom izabra blagorodnog i ljubljenog sina, Stefana Nemanju, zeta blagovenčanog kir Aleksija, cara grčkog“.[11] Pre toga, verovatno oko 1191. godine, a najkasnije 1195. najstarijem sinu Vukanu dao je na upravu Duklju, Travuniju, Hvosno i Toplicu.[12][13] Kao upravnik Duklje najkasnije od 1195. Vukan Nemanjić se nazivao kraljem, ali kraljevsku krunukrunu nije imao i 1199. godine tražio je od pape Inoćentija III da mu istu pošalje.[14])[15]

Borba za vlast u Srbiji uredi

Glavni članak: Vukan Nemanjić
 
Vukan Nemanjić, Stefanov stariji brat.

Nakon smrti Stefana Nemanje I 1199. ili 1200. godine dolazi do sve otvorenije borbe za vlast u Srbiji između Vukana i Prvovenčanog.[16] Stefan je isključio Kotor iz Vukanove vlasti 1201. godine, što je neki navode kao uzrok rata.[17]

Koliko je poznato i Prvovenčani je od 1199. ili 1200. tražio od tadašnjeg pape Inoćentija III kraljevski venac (to jest, krunu) kako bi on postao kralj, a Srbija kraljevina.[18] Tome se protivio Vukan Nemanjić koji je u Zeti nosio staru krunu dukljanskih kraljeva i želeo je da on bude jedini srpski kralj. Ovaj sukob oko višeg vladarskog zvanja bio je jedan od prvih pokazatelja da među braćom nema sloge i poverenja. Želja obojice da imaju više vladarsko zvanje pokazivala je i želju obojice za vrhovnom vlašću u Srbiji, a to je bio pravi uzrok oružanog sukoba koji je usledio oko 1202.

Uoči krstaških napada na Carigrad, oko 1201. godine, Prvovenčani je proterao vizantijsku princezu Evdokiju zbog neverstva u braku. Progon Evdokije verovatno odražava i namere vladara Srbije da sebe čvršće veže za rimskog papu, od kojeg je očekivao da će dobiti krunu. Ponižena princeza je prvo otišla kod Vukana koji ju je lepo primio, a zatim je iz Drača otplovila za Carigrad. Vukan je zbog ovoga uputio velikom županu teške prekore.[19] Tako je doveo u pitanje njegovo nasledno pravo jer je Evdokija bila deo mirovnog ugovora sa Vizantijom na osnovu kojeg je Prvovenčani nasledio presto, a ne stariji Vukan.

Ubrzo izbijaju oružani sukobi. U sukobu sa bratom Vukan je dobio značajnu pomoć od ugarskog kralja Emerik. Ugarska vojska napala je Srbiju 1202. i tako je Vukan zbacio Prvovenčanog sa vlasti.[20][4] Vukan je ubrzo potom proglašen za velikog župana. Njegova službena titula je bila: "Veliki župan Vukan, vladar srpske zemlje, Zete, pomorskih gradova i područja Nišave". Izgleda da je Vukan vladao Srbijom između 1202. i 1204/05. Ugarski kralj Emerik sebe je video kao vrhovnog vladara Vukanove Srbije, a od 1202. u tituli kraljeva Ugarske se javlja i i ime Srbije (Seruiaeque Rex).[21] Poraženi Prvovenčani je bio privremeno proteran iz Srbije,[4] a podršku je našao u Bugarskom carstvu. Početkom XIII veka Vizantija je ubrzano slabila, a u julu 1203. godine krstaši iz Četvrtog krstaškog rata prvi put su osvojili Carigrad, ali formalno za vizantijskog pretendenta. Konačno krstaški napad u aprilu 1204. godine doveo je do pada Carigrada u ruke krstaša i Venecije, a carstvo se raspadalo.[22] Propast Vizantije, je omogućila Bugarskoj da stekne veći značaj i slobodnije deluje prema Ugarima.

U leto 1203. godine, bugari cara Kalojan porazili su Ugarsku i osvojili oblasti od Niša do Braničeva. Kalojanov napad oslabio je Ugare i njihovog saveznika Vukana, a pomogao Prvovenčanom, ali sudeći po papskim pismima Vukan je i u jednom delu 1204. bio na vlasti u Srbiji, kao i ranije u martu 1203.[23]

Sukob braće oko prestola naneo je ogromne štete Raškoj.[24] Razaranja u građanskom ratu su bila strašna.[25]

U takvom neprijateljstvu i preganjanju između braće bila je srpska zemlja u velikoj nevolji, kao u nekoj teskobi, opustevši od mnogo plenjenja i prolivanja krvi, propadajući do kraja od gladi zbog neoranja, tako da su se mnogi razišli po tuđoj zemlji.

– Teodosije Hilandarac

Povratak na vlasti u Srbiji uredi

1204. godine kralj Emerik umire, tako da je Vukan ostao bez saveznika. Oko 1205. godine, Prvovenčani, uz pomoć bugarskog cara Kalojana, preuzima vlast nad Raškom.[25][26] Posle nekoliko godina, nesloge, oružanih sukoba i nepotpunog pomirenja u Srbiji, Sava I Nemanjić dobio je pisma od „Stefana Nemanje, koji je vladao njegovom državom, i brata njegovog, velikog kneza Vukana” u njima braća su tražili da Sava I donese ostatke Svetog Simeona (Stefana Nemanje I) u Srbiju.[27] Oni su molili da ih simbolično izmiri nad kostima Svetog Simeona:

Zato te neprestano molim, o prečasni oče naš Savo, poslušaj glas koji ti šaljem iz dubine srca, i ne prezri moljenja mojega, i, skupivši mošti Svetoga i Prečasnoga, učini nam milost, potrudi se i sam donesi prijatna mirisa mošti Svetoga, da se prosveti otačastvo njegovo donosom moštiju njegovih i dolaskom tvojih...[25]

– Stefan Prvovenčani

Sava I Nemanjić se odaziva pozivu braće i sa grupom crnorizaca i kostima Svetog Simeona kreće u Srbiju. Sava I Nemanjić je došao u Srbiju i doneo očeve ostatke, kako bi bili sahranjeni u Studeniciprema jednom mišljenju početkom 1207. godine,[28][29] a prema drugom mišljenju u februaru 1208.[30] U Studeničkom tipiku Sava I je zapisao da je osam godina posle smrti Simeona došao „sa časnim moštima u Hvosno. I saznavši vladajući sin njegov Stefan Nemanja, i brat mu knez Vukan, sakupiše svetitelje, i jereje, i igumane sa mnogim crncima i sa boljarima svim, ... sa velikom čašću uzeše mošti gospodina Simeona.”[31] Sava I postavljen je za igumana Studenice, gde je uveo Hilandarski tipik sa manjim izmenama.[28][32] U Zeti 1208. upravu je preuzeo Vukanov sin Đorđe.[33]

Savez sa Strezom uredi

Glavni članak: Strez

Strez je bio nećak bugarskog cara Kalojana, koji je nakon careve smrti 1207. godine bio je kandidat za presto. Iako je verovatno imao veće pravo[34], vlast preuzima Boril, njegov blizak rođak ili brat.[35][36][37] Strez krajem 1207. ili početkom 1208. godine prelazi u Rašku, gde dobija politički azil na dvoru Stefana Nemanjića, koji odbija Borilove zahteve za izručenjem.[34] Moguće da je Stefan "dugovao uslugu" Kalojanovom rođaku Strezu, jer ga je Kalojan pomogao u borbi za presto protiv starijeg brata Vukana.[38]

 
Klisura Vardara kod današnje Demir Kapije je bila Strezova prestonica Prosek.

Čast ukazana Strezu na raškom dvoru ubrzo izaziva zavist nekih velmoža. Videvši ovo i plašeći se da će ga Stefan izručiti Bugarskoj, Strez planira da beži. Saznavši za te planove, Stefan uverava Streza u svoju odanost i postaje njegov pobratim.[34]

Stefan je nameravao da iskoristi sukob Streza i Borila da osvoji pogranične bugarske zemlje. Strezovo prisustvo pružilo je Stefanu sjajno sredstvo da ostvari svoje planove.[39] Naime, srpski napad na bugarsku teritoriju ujedinio bi Bugare oko Borila u odbrani zemlje. Međutim, pohod na Bugarsku sa bugarskim prestolonaslednikom bi podelio Bugare, i omogućio Stefanu da osvoji neke oblasti za svog štićenika. Time bi Boril oslabio, a Stefanov uticaj u pograničnim oblastima ojačao.[39]

Stefan stavlja na raspolaganje Strezu vojsku uz pomoć koje osvaja deo Makedonije. Prvi udar je bio uperen kao vardarskoj dolini, oblasti koju je pre toga zauzeo Kalojan, verovatno oko 1205. godine. Napad je izveden 1208. godine, verovatno dok je Boril bio na pohodu u Trakiji. Strez je sa srpskim trupama zauzeo bugarsku teritoriju i utvrdio se, isprva kao Stefanov vazal, u nepristupačnoj tvrđavi Prosek kraj reke Vardar, na glavnom putu Niš-Skopje-Solun.[39]

Kada je Strez stekao inicijalnu teritoriju, između reke Vardara i Strume, mnogi Bugari su došli da mu se pridruže, jačajući njegovu vojsku. Sa daljom podrškom Srbije, Strez se proširio Makedonijom, stižući bar do Bitolja. Jedan srpski izvor, verovatno sa znatnim preterivanjem, kaže da su Stefan i Strez "uzeli pola Bugarske".[39] Strez je u toku jedne godine stekao teritoriju od Bera na jugu, do Skoplja na severu, te od reke Strume na istoku do Bitolja, a možda i Ohrida, na zapadu. Obzirom da je osvajanje bilo brzo, moguće da su neki gradovi otvorili svoje kapije Strezu zbog njegove popularnosti i dinastičkih veza.[40]

Stefan je naredio da srpske trupe i dalje ostanu u Strezovoj utvrdi, čime Strez nije bio zadovoljan, jer je sumnjao da ga mogu pre ili kasnije zbaciti. Prisustvo srpskih trupa i velmoža u svojoj tvrđavi je verovatno doživeo kao pokušaj kontrole, a ne pomoć. Strez je osetio da ga Srbi koriste kao oruđe da bi uzeli Makedoniju.[40] Tenzije rastu, a srpski izvori navode da je Strez mučio neke srpske velmože i bacio ih u Vardar. Izgleda da je Strez pokušavao da stekne kontrolu nad tvrđavom, eliminišući trupe kojima ne veruje.[40]

Uspevši da stekne jako uporište i lojalne podanike, Strez prekida odnose podređenosti sa Stefanom i postaje samostalni vladar.[40] Ubrzo sklapa sporazum sa epirskim despotom Mihailom I Komninom i bugarskim carem Borilom, koji mu priznaje titulu sevastokratora.

Rat protiv Raške uredi

 
Politička situacija u okruženju nakon pada Vizantije.

1213. godine papini legati su doputovali u Bugarsku da ponude caru Borilu prestanak neprijateljstva i vojnu saradnju, kako bi otklonili bugarsku pretnju Solunu i Latinskom carstvu omogućili koncentraciju trupa protivu Nikeje.[41] Bugarski car Boril ovo prihvata, pa se i njegov sevastokrator Strez ubrzo našao u novom savezu. Strezove opcije su postale sužene, budući da više nije mogao ratovati protiv Latina ni Epira. Njemu je brzo postalo jasno da je bugarsko-latinski savez uperen protiv Srba. Historičar John Fine smatra da je bugarski car Boril, kome su Srbi bili susedi, bio zainteresovaniji za rat protiv njih nego latinski car Henrik Flandrijski, kome nisu bili nikakva pretnja, te je verovatno on odredio rat protiv Raške kao cilj alijanse.[42]

1214. godine anti-srpski saveznici pokreću rat protiv Raške. Predviđeno je da Latini i Boril upadnu u Srbiju sa istoka, a Strez sa juga. Mihajlo Anđeo se također okoristio ratom napadajući pogranične krajeve. Neki navode da je i ugarski kralj uzeo učešća u ratu protiv Raške, ali za to nema dokaza.[43] Udružene latinske i bugarske snage su stigle do Niša, dok je Strez nastupao dolinom Vardara, podigavši logor verovatno kraj Pologa (današnje Tetovo).[43]

Srbija se našla u nezavidnoj situaciji, sa dva fronta protiv daleko moćnijih neprijatelja.

Ubistva Streza uredi

Glavni članak: Strez

Veliki župan Stefan je poslao izaslanike Strezu da traži mir, dok je mobilisao vojsku za odbranu. Nakon što izaslanici nisu uspeli da postignu dogovor, Stefan šalje svog brata Savu Nemanjića u Strezov kamp.[44][45] Monah Sava po zadatku dolazi u Strezov logor, podignut na granici, i pokušava da ga ubedi da napusti učešće u savezu protiv Raške. Prema srpskim izvorima, Savin govor je ostavio jak utisak na neke vodeće ljude, ali ne i na Streza. Pošto diplomatija nije dala rezultata, Sava napušta kamp noću, a Strez mu garantuje bezbednost. Iste noći, sevastokrator Strez je ubijen, u zaveri koju je najverovatnije organizovao Sava.[44][46] Strez je verovatno uboden otrovnom iglom ili bodežom.[47] Prema hagiografiji Svetog Save, Strez je na samrti rekao da ga je ubio mladi vojnik po Savinom naređenju:

Neki strašni mladić po zapovesti Savinoj rečena spavanju je na mene napao, i izvadivši mač moj njime probode srce moje[38]

– Teodosije, Žitije svetog Save

Historičar John V. A. Fine pretpostavlja da je Sava verovatno unajmio ili ubedio neke Strezove ljude da ga ubiju.[43] Profesor Vasil Zlatarski smatra da je Sava direktno umešan u smrt sevastokratora.[48] Istoričar Željko Fajfrić takođe smatra da je atentat na Streza "veoma vešto izvedeno uz verovatnu Savinu ulogu".[38]

Nakon atentata, neke Strezove velmože su prebegle Stefanu, a Strezova vojska je dezintegrisana, čime je okončana opasnost po Rašku. Ni latinsko-bugarske snage u Nišu nisu nastavile pohod. Raška je bila spremna braniti se svim snagama od njihovog udara, čime je pokušaj otvaranja dva fronta osujećen.[43]

Ubistva Mihajla uredi

Glavni članak: Mihajlo I Komnin Duka
 
Politička karta Balkana 1224. godine.

Nakon neuspeha bugarsko-latinske invazije na Rašku, epirski vladar Mihajlo Anđeo poduzima napade. Iako Teodosijevo Žitije Save navodi da su Henrik, Boril, Strez i Mihailo bili u savezu, većina naučnika smatra da Mihailo nije bio deo alijanske već je samo koristio priliku da proširi teritoriju.[49] On je verovatno osvojio bar deo zapadne Makedonije, a možda i više, i nastavio je pohod ka severnoj Albaniji. Iste 1214. godine Mihajlo Anđeo je od Stefana osvojio Skadar.[17]

Usled novonastale pretnje, Stefan kreće sa vojskom ka Zeti. Nije poznato da li je Zeta bila pod njegovom ili Đorđevom kontrolom, niti je li došlo do okršaja. Međutim, još jednom je Stefan spašem "čudom". Izgleda da je Savino posredovanje i ovde igralo ulogu.[50]

Stefanov brat Sava Nemanjić je diplomatijom pokušao da odgovori Mihajla od napada na Rašku, ali nije uspeo.[51] Krajem 1214. ili početkom 1215. godine, dok je bio stacioniran u Beratu, u Albaniji, Mihaila Anđela je ubio sluga na spavanju[50], što se tumačilo kao čudo svetog Save.[51] Nakon atentata je Stefan Nemanjić ponovo zadobio Skadar.[17]

Ubistvom Mihaila Komnima je eliminisana pretnja Epira Srbiji. Stefan Nemanjić je potom svoju sestru udao za Manojla, brata novog epirskog despota Teodora Anđela, koji je nasledio presto.

Osvajanje Zete i primorja uredi

Glavni članak: Đorđe Nemanjić

Obzirom da je dovukao trupe do Skadra, i da su ostali neprijatelji bili uklonjeni, Stefan je nastavio sa pohodom na Zetu, odnosno njene delove pod kontrolom Vukanovog sina Đorđa. Do 1216. godine Stefan Nemanjić je preuzeo kontrolu nad Zetom od kralja Đorđa, verovatno vojnom akcijom.[52] Zeta je potom anektirana Raškoj i nije joj ostavljen nikakav poseban status.[53]

Iste 1216. godine, Ugarska se pripremala da napadne Rašku, ali izgleda je sukob sprečen pregovorima. Srpsko-mađarska granica je tad bila kod Ćuprije, a Mađari su još uvek držali Beograd i Braničevo.[53] U junu iste godine umire latinski car Henrik, čime Boril ostaje bez saveznika.

Stefan je nakon osvajanja Zete, verovatno iste 1216. godine intervenisao na strani Miroslavljevog sina Andrije, protiv njegovog brata Petra, koji je proterao Andriju i zauzeo veći deo Huma. Andrija, kome je Stefan pomagao, je uspeo da zadrži samo mali deo Huma, samo Popovo Polje i obalu.[54]

Osvajanjem Zete i primorskih oblasti, Stefan je stekao bliže kontakte sa Katoličkom crkvom. Takođe je stupio u tešnje odnose sa Venecijom. Oko 1216. ili 1217. godine Stefan se oženio Anom Dandolo, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola, koji je vodio napade na Carigrad u Četvrtom krstaškom ratu. Od ovog vremena, venecijanski i katolički uticaj je porastao u Srbiji.[54]

Krunisanje Prvovenčanog za kralja uredi

 
Litografija Stefana Prvovenčanog iz 1851. godine

Nakon obnavljanja pregovora 1217. o krunisanju za kralja sa novim papom Honorijem III, veliki župan Srbije Stefan Nemanja II postigao je svoj višegodišnji cilj da Srbija bude priznata kao kraljevina. Pisani izvori iz 13. veka opisuju jedno krunisanje Stefana Prvovenčanog za kralja, ali u njihovom opisu postoje značajne razlike.[55] Zapadni pisani izvor, Toma Arhiđakon Splićanin opisuje krunisanje koje je izvršio poslanik pape Honorija III.[56][57] Važno je primetiti da kada je pisao o Katoličkoj crkvi Toma Splićanin nije uvek pouzdan, nego je pisao tako da je pravio falsitikate.[58] Zbog toga njegovo pisanje da je papin poslanik krunisao Prvovenčanog nije potpuno pouzdano, a osporava ga pisanje Domentijana Hilandarca.[59] Pre osamstogodišnjice krunisanja Prvovenčanog, srpski istoričari su brzopleto čitali opis krunisanja Prvovenčanog kod Tome Splićanina i mislili da on piše samo o događajima u 1217. godini, to jest da je krunisanje Prvovenčanog bilo te godine. Toma Splićanin neposrednon pre opisa poslanstva i krunisanja Prvovenčanog izričito je spomenuo da govori o vremenu koje obuhvata najmanje dve godine, to jest 1217. i 1218.[60] Bliži, srpski hagiografi Domentijan i Teodosije opisuju da je arhiepiskop Sava I Nemanjić na saboru u Žiči izvršio krunisanje svoga brata.[61][62] Teško je osporavati uverljivi opis koji je ostavio Savin učenik Domentijan, ali među srpskim istoričarima još preovladava zamisao da je krunisanje bilo pre nego je Sava I postao arhiepiskop.[63] Iz te zabune nastala je i druga zamisao da je posle osamostaljenja srpske arhiepiskopije izvršeno drugo krunisanje Stefana Prvovenčanog po pravoslavnom obredu oko 1220. ili u maju 1221 na opštem državno-crkvenom saboru u Žiči onako kako opisuju Domentijan i Teodosije Hilandarac.[64][65] Nedostatak prve zamisli o krunisanju 1217. je što nema pisanog izvora u kome to piše, a nedostatak druge zamisli je što ona nije rešila protivrečnosti u izvorima, nego ih je podelila u dva krunisanja. Niko od izvora koje koristimo nije opisao da se Prvovenčani krunisao kraljevskom krunom dva puta.

Domentijan Hilandarac je skoro sigurno poznavao jednog od prisutnih na krunisanju, svog učitelja, Savu I Srpskog. Domentijan je verovatno imao opis svedoka krunisanja, a možda je bio i sam prisutan u Žiči kada je krunisanje obavljeno. Arhiđakon Toma Splićanin izgleda nije poznavao papinog poslanika koji je odneo krunu u Srbiju, a mogao je pisati ono što je bilo “očekivano”, to jest kako je on zamišljao da se trebalo dogoditi. Odatle, iz svoje mašte, je pisao da je da donosilac krune i izvršio krunisanje. Domentijan je važniji i pouzdaniji izvor od Tome Splićanina. Jedino ispravno je zamisliti da je bilo jedno krunisanje kraljevskom krunom iz Rima koje je izvršio arhiepiskop Sava I Srpski u Žiči kako to opisuje Domentijan u žitiju svog učitelja. Sava I je postao arhiepiskop 1219. godine i krunisanje nije moglo biti pre te godine, a to potvrđuje i najstariji pisani izvor u kome se Stefan Nemanja II Prvovenčani pojavljuje kao „krunisani kralj“, koji je iz marta 1220. Dakle krunidbeni sabor Stefana Prvovenčanog u Žiči mogao je biti krajem 1219. ili početkom 1220.[66] Od pape poslata kraljevska kruna podizala je ugled srpskog vladara Stefana Prvovenčanog i predstavljala je međunarodno pravno priznanje Srbije kao nezavisne države. Istovremeno, priznanje krune iz Rima u Srbiji je podizalo ugled rimskog pape. Pre krunisanja u povelji koju je izdao Hilandaru on se potpisao kao „veliki župan Stefan namesnik gospodin sve Srpske Zemlje”. Posle krunisanja on je u poveljama manastirima (Žiči i Sv. Bogorodice na Mljetu) potpisan kao „Stefan, po Božijoj milosti venčani prvi kralj sve srpske zemlje, Dioklije i Travunije i Dalmacije i Zahumlja” i „Stefan, po milosti Božjoj venčani kralj i samodržac sve Srpske Zemlje i Pomorja”. Kao prvi od Nemanjića koji je dobio kraljevski venac, nazvan je „prvovenčani kralj” i iz tog srednjovekovnog opisa je izvedeno ime pod kojim je danas poznat kao Prvovenčani.[67]

Mada je Toma Splićanin poznat kao pisac sklon pravljenju falsifikata i preteranom veličanju Katoličke crkve,[58] neki istoričari uporno brane njegovo protivrečno pisanje da je papin legat krunisao kralja Srbije.[68]

Autokefalnost crkve uredi

Glavni članci: Spor crkava Epira i Nikeje, Sava Nemanjić, Žička arhiepiskopija, i Istorija Srpske pravoslavne crkve

U vreme kada je Sava I Nemanjić bio iguman u Studenici pravoslavna crkva u Srbiji nije bila samostalna, već je bila podređena Ohridskoj arhiepiskopiji, a imala je samo tri episkopije (Rašku, Lipljansku i Prizrensku) u kojima su vladike bili Grci.[69]

Izgleda da je 1217. papa Honorije III u razgovoru sa poslanstvom velikog župana Srbije brzo pokazao spremnost da pošalje kraljevsku krunu u Srbiju. Tada je Sava otišao na Svetu goru 1217. a postoji pretpostavka da je došlo do manjeg neslaganja Save sa bratom Prvovenčanim. Osnova za tu zamisao je pisanje Domentijana da je iguman Sava predao igumanski položaj i otišao u Svetu goru protiv volje svog brata velikog župana. Nesporazum braće nije bio trajan. Veliki župan je poslao pismo u kome je pozvao Savu da se vrati, a Sava je poslao odgovor. Ova prepiska je verovatno bila nastavak pregovora o zajedničkom delovanju, a Sava se duže zadržao na Svetoj gori.[70]

Po ugledu na krunisanje u Bugarskoj 1204. godine, iz Rima 1217. verovatno je predloženo velikom županu Srbije i „uzdizanje” crkvenog starešine u Srbiji pre krunisanja kralja u njoj. Predlog pape da po ugledanju na Bugarsku i u Srbiji uzdigne starešinu pravoslavne crkve bi objasnio zašto je Sava bio nezadovoljan pregovorima o krunisanju. Pregovori o krunisanju su verovatno doveli do pregovora o srpskoj pravoslavnoj crkvi 1217. Kada je otišao na Svetu goru Sava I je ojačao veze sa monasima Grcima i završio uobličenje zamisli da se uzdizanje pravoslavne crkve u Srbiji zatraži od vaseljenskog patrijarha i cara u Nikeji. U prepisci sa bratom postigao je saglasnost o tome.[71]

Posle dogovora sa bratom Sava I je otišao na pregovore u Nikejsko carstvo.[72] U Nikeju je otišao jer 1204. godine Carigrad je pao pod vlast Venecije i krstaša, a prestao da bude deo Vizantije. Nikeja je bila sedište za nikejskog cara Teodora I Laskarisa i vaseljenskog patrijarh Manojla I Sarantena Haritopula. Od njih je Sava I tražio samostalnost za pravoslavnu crkvu u Srbiji. Prilike za takav zahtev bile su povoljne, jer su pravoslavne episkopije u Srbiji bile potčinjene Ohridskoj arhiepiskopiji, a ona je podpadala pod drugu državu nastalu raspadom Vizantijskog carstva, Epirsku despotovinu, protivnika Nikejskog carstva. Pored toga ponude pape da on „uzdigne“ starešinu pravoslavne crkve u Srbiji dodatno su ubeđivale patrijarha i cara da ispune zahteve Save Srpskog. Za cara i patrijarha u Nikeji molba Save I bila je i prilika da se istakne značaj Nikeje kao središta istočnog hrišćanstva u sporu crkava Epira i Nikeje. Car Teodor I Laskaris i patrijarh Manojlo odlučili su da Sava I bude rukopoložen za prvog arhiepiskopa Srpske pravoslavne crkve.[73] [74] Prema starim srpskim letopisima to se dogodilo 1218/19. ( 6727) godine,[75] Iz toga je izvedeno skoro nepodeljeno mišljenje kod istraživača prošlosti Srba da je između 1.1.1219. i 31.8.1219. Sava I Nemanjić hirotonisan za arhiepiskopa.[74] Arhiepiskop Sava I u Nikeji je tražio autokefalnost, tj. da njegovi naslednici na mestu arhiepiskopa ne moraju da dolaze u Nikeju za posvećenje, već da ih može izabrati i rukopoloži sinod novostvorene arhiepiskopije u Srbiji. Car i patrijarh su ispunili i taj Savin zahtev. Vraćajući se u Srbiju, arhiepiskop Sava I je ponovo posetio Svetu goru, a odatle je verovatno poveo i neke od budućih episkopa u Srbiju.[76][77]

Arhiepiskop Sava I potom odlazi u Solun i u manastiru Filokal završava sastavljanje Nomokanona, to jest zbornika crkvenih i građanskih propisa, i objavljuje ga kao Zakonopravilo.[78] Posle povratka u Rašku 1219. ili 1220. godine arhiepiskop Sava I je uređivao crkveni život novostvorene arhiepiskopije. Stvarao je nove episkopije, koje su imale sedišta u manastirima. Sava je za episkope postavio svoje učenike.[79] Svi novopostavljeni episkopi dobili su po jedan prepis Zakonopravila, a novoizgrađeni manastiri su bogato darovani imanjima, njivama, šumama, vinogradima, pašnjacima i voćnjacima.[25] Za sedište arhiepiskopa određen je manastir Žiča. Nije pouzdano utvrđen broj episkopija koje su postojale u tek stvorenoj arhiepiskopiji. Postoji mogućnost da nije sve nove episkopije osnovao 1220. godine, nego je neke odredio kasnije. Sava je osnovao osam novih episkopija: Zetsku, Humsku, Dabarsku, Moravičku, Topličku, Budimljansku, Hvostansku i Žičku (arhiepiskopska eparhija),[80][81] Zadržao je dve ili tri stare, to jest Rašku i Prizrensku, a možda i Lipljansku eparhiju.[82][83] Verovatno je episkope u Rasu, Prizrenu i Gračanici (gde je moglo biti sedište i Lipljanske episkopije) kao Grke i pristalice ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatina zamenio svojim ljudima, Srbima. Savino uzdizanje za arhiepiskopa i smenjivanje episkopa u Prizrenu izazvalo je nezadovoljstvo Dimitrija Homatina. On je u maju 1220. godine uputio protestno pismo Savi. U pismu prigovara Savi da je monah, to jest da je nekanonski uzdignut za arhiepiskopa jer pre toga nije bio episkop. Poslednji prigovor u pismu arhiepiskopu Savi je da je tiranski smenio kanonski postavljenog episkopa u Prizrenu i imenovao novog.[84][85] Ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan je maja 1220. godine poslao Savi pismo u kome oštro kritikuje nezakonito sticanje čina arhiepiskopa, ali pre svega nekanonsko smenjivanje pravoslavnih episkopa u Prizrenu i Rasu.[86] Arhiepiskop nudi Srbima priliku da se pokaju, ili će izopštiti Savu i sve koji s njim opšte, "bili oni u crkvenom ili u svetovnom redu ili činu", iz zajednice vernih.[86]

Osnivanje ovih eparhija zahtevalo je zapošljavanje još sveštenika, ali ih nije bilo dovoljno na raspolaganju, pa su pojedine oblasti bile gotovo bez sveštenika. Žitije Savino beleži, na primer, da je slao sveštenike po unutrašnjosti da bar venčaju mnoge ljude koji su već dugo živeli u zajednici, bez blagoslova crkve.[87]

Iako epirski vladar Teodor verovatno nije bio sretan zbog Savine akcije, on nije mogao priuštiti da raskine savez sa Raškom. On je na vrhuncu crkvene krize udao svoju ćerku Anu za Stefanovog naslednika Radoslava, 1219. ili 1220. godine.[88]

1220. godine Stefan Prvovenčani piše papi Honoriju III, koji mu je poslao krunu, da želi da se naziva sinom Svete Rimske crkve, i njega kao Svetoga oca.[17] U zapadnim krajevima zemlje, uključujući primorje, katolički biskupi nisu proterani, kao što su grčki. Na zapadu zemlje je katolička organizacija nastavila da postoji uporedo sa srpskom crkvom, imajući u istom gradu svaka svoje sopstvene crkvene zgrade, sveštenstvo, a nekad čak i biskupe.[87] Ipak, u narednom periodu, Stefanove veze sa katoličkom crkvom su popustile.[87]

Nakon sticanja autokefalnosti, crkva u Raškoj je ohrabrivala širenje pravoslavlja i razvijala kult vladarske dinastije Nemanjića.[89] U narednim godinama određeni broj ljudi prešao je iz katoličanstva u pravoslavlje u zapadnoj Zeti i u južnoj Dalmaciji.[87]

Sabor u Žiči i verski progoni uredi

Glavni članci: Sabor u Žiči i Progoni bogumila u Raškoj
 
Manastir Žiča, sedište arhiepiskopije.

1221. godine arhiepiskop Sava je sazvao crkveni sabor u novom manastiru Žiča, podignutom kao sedište nove arhiepiskopije. Sabor je potvrdio novu administrativnu strukturu Crkve i podržao Savine episkope. Na saboru je usvojena Savina verzija vizantijskog Nomokanona, koja postaje najviši pravni akt srpske crkve i države.[90] Sabor je također potvrdio Sinodik pravoslavlja iz 9. veka, koji osuđuje razne jeresi.[88]

Na žičkom saboru, arhiepiskop Sava je održao "besedu o pravoj veri", te prokleo bogumile i poglavare bosanske crkve, koja je primala prognane hrišćane iz Raške:

I razglasiti svima: Rastudije bosanski i Radomir i Dražilo i Tolko i Tvrdoš i svi koji se nazivaju hrišćani i hrišćanice a ne klanjaju se svetim ikonama i krstu časnomu, da budu prokleti.

– Sinod pravoslavne crkve[91]

Posle sabora, arhiepiskop Sava je isledovao i pokrštavao "jeretike", koji nisu prihvatali novouspostavljenu crkvenu hijerarhiju.[92] Kralj Stefan i arhiepiskop Sava su plemićima nudili mnoge darove i počasti ako im se priklone:

A blagorodne koji su bili u jeresima koje nalažaše, mnogo je molio i učio da se vrate sabornoj apostolskoj crkvi, obećavajući im počasti i darove velike, i koji bi ga poslušao bio je priman od njega s ljubavlju velikom, i primao je od samodršca kralja, brata njegova, mnoge darove.

– Teodosije, Žitije svetog Save

Oni koji nisu pristali da se odreknu svoje vere i pređu na pravoslavlje behu "s velikim beščašćem" proterani iz zemlje.[25]

A ko se, ne povinujući se, utvrđivaše u bogomrskim jeresima, ovoga proklevši s velikim beščašćem iz cele svoje zemlje izgonjahu.

– Teodosije, Žitije svetog Save

Smrt uredi

Stefan Nemanjić je umro 24. septembra 1228. Prema crkvenom predanju, neposredno pre smrti zamonašio se i uzeo ime Simon. Imao je četiri sina, Radoslava, Vladislava, Uroša, i Predislava te kćerku Komninu[12][93], dok neki izvori navode da je imao još jednu ćerku[94], pod imenom Renijera[95].

Stefana je na prestolu nasledio najstariji sin Stefan Radoslav.

Prvo je bio sahranjen u manastiru Studenici, a posle toga u svojoj zadužbini manastiru Žiči. Njegove mošti su prenošene petnaestak puta, od toga tri prenosa su bila u vreme Karađorđa: Prvi je bio u vreme Kočine krajine, drugi prenos bio je u proleće 1806. kad je Studenica popaljena i bila privremeno napuštena, kada su mošti smeštene u manastir Vraćevšnicu. Treći prenos bio je pred sam kraj ustanka 1813. kada su mošti sklonjene u manastir Fenek.[96]

Srpska pravoslavna crkva ga slavi kao sveca 24. septembra tj. 7. oktobra po gregorijanskom kalendaru.

Književni rad uredi

Njegovo „Životije Stefana Nemanje“ (1216) je prva srpska celovita hagiografija i smatra se bitnim delom srednjevekovne književnosti. Žitije obuhvata čitav život Stefana Nemanje, od rođenja do smrti, uključujući i događaje posle smrti u kojima su se ispoljile njegove natprirodne moći. Način Stefanovog izlaganja se odvija prema biblijskom modelu. Od čoveka iz Savinog žitija, lik Nemanje doživljava ogromnu promenu - gubi sve ljudske crte i postaje instrument božanske pravde - svetitelj, čudotvorac i božiji izabranik.

Izvori uredi

  1. ↑ Napomena 2020: str. Kao lično ime za Prvovenčanog (Nemanju II) često se piše „Stefan Nemanjić“. Ipak, „Stefan Nemanjić“ je i kralj Dragutin (Stefan Dragutin Nemanjić), i kralj Dečanski (Stefan Uroš III Nemanjić) i svi ostali vladari iz te porodice. Nije u skladu sa pravopisom za jednog od vladara iz porodice Nemanjića kao lično ime upotrebiti samo „Stefan“, ili samo „Stefan Nemanjić“. „Stefan“ se može ispravno koristi samo zajedno sa ličnim imenom, u ovom slučaju „Stefan Nemanja II“, ili sa nadimkom „Stefan Prvovenčani“. Nemanjići (i njihovi pisari) su koristili oblike kao „Simeon Nemanja I“ i „Uroš III“, ali nikada nisu koristili oblike kao „Stefan II“ i slično. Iz toga se vidi da su za Nemanjiće (i njihove pisare) lična imena vladara iz te porodice Nemanja i Uroš, ali ne i „Stefan“. „Stefan“ je upotrebljavano u značenju funkcije u državi, to jest samo kao „Ovenčani“ (Krunisani). Zbog toga, „Stefan Nemanjić“ je samo uopšteno „Ovenčani Nemanjić“, a lično ime moralo je biti: Nemanja (II), Radoslav i slično. Mislim da str. treba preusmeriti na Stefan Prvovenčani
  2. ↑ Marjanović-Dušanić 1997: str. 46-47. Oko njegovog imena nema potpune saglasnosti među srpskim istoričarima. Većina istoričara piše da je posle rođenja dobio ime Stefan, ali manji broj istoričara, kao što je Smilja Dušanić Marjanović, piše da je srednji sin velikog župana Stefana Nemanje (I) prvo na krštenju dobio očevo ime Nemanja (II). Iz toga sledi da je njegovo puno ime verovatno bilo Stefan Nemanja II Prvovenčani Nemanjić, ali se najčešće potpisivao samo zajedničkim vladarsko-suvladarskim imenom Stefan.
  3. ↑ Logos 2017: str. 127-133, 169
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Prvovenčani
  5. ↑ Novaković 1958: str. 179, 186-187
  6. ↑ Marjanović-Dušanić 1997: str. 104-108. Ona piše da su na izbor naslednika uticale lične sposobnosti Prvovenčanog, njegovo srodstvo sa vizantijskom carskom porodicom, a verovatno i rođenje kada je njegov otac Stefan Nemanja I već bio veliki župan, to jest 1166. ili posle pobede kod Pantina 1168
  7. ↑ Vladimir Ćorović, „Istorija srpskoga naroda“, Beograd 2001. Internet izdanje (www.rastko.rs) Arhivirano 2013-11-02 na Wayback Machine-u
  8. ↑ Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“, Beograd 1959.
  9. ↑ Logos 2017: str. 142-143
  10. ↑ Logos 2017: str. 143, 148, 154
  11. ↑ Sveti Sava 2009: str. 69
  12. ↑ 12,0 12,1 Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
  13. ↑ Logos 2017: str. 140-142, 154-156 i 158 sa napomenom 784. Iz povelje Splitu izdate 1190-92. i natpisa u Kotoru iz 1195. vidi se da je Vukan bio knez, ali i samozvani kralj, u Zeti oko 1191. godine, to jest znatno pre nego je njegov srednji brat postao veliki župan
  14. ↑ Pismo Vukana Nemanjića rimskom papi, iz 1199. g.
  15. ↑ Logos 2017: str. 158. U Studeničkom tipiku, Sava njegovog brata Vukana tituliše “velikim knezom”, a ne kraljem
  16. ↑ Logos 2017: str. 145-150, 155
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Dr Radoslav Rotković: ZETA U DRŽAVI NEMANJIĆA (1186 -1356)
  18. ↑ Logos 2017: str. 145 sa napomenom 720
  19. ↑ Logos 2017: str. 155
  20. ↑ VIINJ, IV 1971: str. 166
  21. ↑ Logos 2017: str. 155 sa napomenom 764
  22. ↑ Logos 2017: str. 156-157
  23. ↑ Istorija srpskog naroda, I, Beograd (1994). str. 269, 270.
  24. ↑ "Hoću ovde da ispričam mržnju braće, a ustežem se od stida" (Teodosije)
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 Željko Fajfrić, „Sveta loza Stefana Nemanje“, Šid 1998. [1] Arhivirano 2009-03-05 na Wayback Machine-u
  26. ↑ Logos 2017: str. 155-156. Kao štićenik bugarskog vladara Kalojana (1197-1207), Prvovenčani se mogao vratiti u Srbiju 1204. ili 1205. i izmiriti sa Vukanom
  27. ↑ Sveti Sava 2009: str. 75
  28. ↑ 28,0 28,1 Obolenski 1991: str. 135, 140, 141
  29. ↑ Stanojevicy 2008: str. 11
  30. ↑ Logos 2017: str. 158
  31. ↑ Sveti Sava 2009: str. 76, 77
  32. ↑ Stanojević 2008: str. 11
  33. ↑ Logos 2017: str. 158 u napomeni 784
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 94), The University of Michigan Press, 2009.
  35. ↑ Fine, p. 94
  36. ↑ Павлов
  37. ↑ Андреев (1999), p. 353
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Željko Fajfrić: Sveta loza Stefana Nemanje
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 95), The University of Michigan Press, 2009.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 96), The University of Michigan Press, 2009.
  41. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 100), The University of Michigan Press, 2009.
  42. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 102), The University of Michigan Press, 2009.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 103), The University of Michigan Press, 2009.
  44. ↑ 44,0 44,1 Андреев (2004), p. 183
  45. ↑ Fine, p. 103
  46. ↑ Бакалов (2003)
  47. ↑ Saga o Svetom Savi i Anđelu-ubici
  48. ↑ "История на българската държава презъ средните векове. Томъ III. Второ българско царство. България при Асеневци (1187—1280)" - Васил Н. Златарски, Издателство "Наука и изкуство", София, 1972 г.
  49. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 104), The University of Michigan Press, 2009.
  50. ↑ 50,0 50,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 105), The University of Michigan Press, 2009.
  51. ↑ 51,0 51,1 Симон Монах, преподобни - Стефан Првовенчани, краљ
  52. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 50), The University of Michigan Press, 2009.
  53. ↑ 53,0 53,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 106), The University of Michigan Press, 2009.
  54. ↑ 54,0 54,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 107), The University of Michigan Press, 2009.
  55. ↑ Logos 2017: str. 164-168
  56. ↑ Arhiđakon Toma 2003: str. 93 Pišući kako je ugarski kralj Andrija II (1205-1235) otišao preko Splita u krstaški pohod u Svetu zemlju u avgustu 1217. godine, a neki njegovi vojnici napustili Split tek 1218. arhiđakon Toma Splićanin dodaje: „U isto vreme gospodar Srbije ili Raške Stevan, koji se nazivao velikim županom, poslao je izaslanike ... i isposlovao od Honorija kraljevsku krunu. On [Honorije III] je poslao izaslanika iz svoje najuže pratnje, koji dođe i okruni ga [velikog župana] kao prvog kralja njegove zemlje.” Iz ovog izgleda da je Tomi Splićaninu važno kada je prošlo poslanstvo koje je poslato iz Srbije u Rimpapi, ali ne i kada je bilo krunisanje, tj. on nije zapisao vreme krunisanja. Važno je primetiti da Toma Splićanin nije prisustvovao krunisanju, a možda nije poznavao nikoga od prisutnih tom događaju
  57. ↑ Istorija srpskog naroda, I, Beograd (1994). str. 300.
  58. ↑ 58,0 58,1 Basić 2005: str. 7-8, 14-15, 18. Falsifikatorski je pisao o osnivanju Splitske nadbiskupije
  59. ↑ Domentijan Hilandarac 1970: str. 226-227. Domentijan Hilandarac je pouzdaniji i bliži krunisanju, a opisao je da je arhiepiskop Sava I Nemanjić krunisao Prvovenčanog za kralja krunom poslatom iz Rima
  60. ↑ Arhiđakon Toma 2003: str. 93 "Kralj nije mogao imati toliko brodovlje koje bi dostajalo za prijevoz svih križara. Zbog toga su neki bili prisiljeni vratiti se kući, a drugi su čekali do sljedeće godine." Nema sumnje "sljedeće godine" se odnosi na 1218. Tek posle spominjanja događaja koji počinje 1217. a završava u 1218. Toma Splićanin je dopisao: "U isto vreme gospodar Srbije ili Raške Stevan, koji se nazivao velikim županom, poslao je izaslanike ... i isposlovao od Honorija kraljevsku krunu. On [Honorije III] je poslao izaslanika iz svoje najuže pratnje, koji dođe i okruni ga [velikog župana] kao prvog kralja njegove zemlje." Iz ovog, očigledno je da Toma Splićanin kada piše o poslanstvu Prvovenčanog u Rim i njegovom krunisanju opisuje dva vezana događaja, ali da su se oni desili jedan u 1217. a drugi u 1218. ili nekoj kasnijoj godini, to jest вероватно у 1219. Toma Splićanin nije spomenuo godinu krunisanja Prvovenčanog, a istoričari su je proizvoljno zamislili
  61. ↑ Domentijan Hilandarac 1970: str. 226, 227
  62. ↑ Antologija srpske književnosti Arhivirano 2018-12-07 na Wayback Machine-u, Teodosije, Žitija. str. 71, 72. Pristupljeno 25. 5. 2016.
  63. ↑ Domentijan 1970: str. 226-227. “... izabravši od svojih učenika … episkopa Metodija i posla ga u Rim … I napisavši poslanicu … papi ... molio je da mu pošalje ... blagosloveni venac, da venča svog brata na kraljevstvo po prvom otačastvu kraljevstva njihovog, u kome se i otac njihov rodi … u mestu zvanom Dioklitija, koje se zove veliko kraljevstvo od početka ... prenesen bi blagosloveni venac u otačastvo njegovo ... Prizvavši blagovernog brata svoga, prevelikog župana kir Stefana, u veliku arhiepiskopiju zvanu Ži(t)ču … preosvećeni kir Sava satvori po običaju svenoćno stojanje … i posle ... ishoda svete liturgije, uzevši sveti venac u velikom svetilištu, venča blagovernog brata svoga, i pomaza ga Duhom svetim na kraljevstvo da se zove samodržavni gospodin kir Stefan kralj svih srpskih i pomorskih zemalja”
  64. ↑ Danilović 2014: str. 28-29, 157
  65. ↑ Marjanović-Dušanić 1997: str. 206
  66. ↑ Logos 2017: str. 164-168. Крунисање Првовенчаног било је вероватно на Божић 1219
  67. ↑ Logos 2017: str. 127-133, 168-169
  68. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 108), The University of Michigan Press, 2009.
  69. ↑ Bogdanović 1981: str. 317
  70. ↑ Domentijan Hilandarac 1970: str. 199-201
  71. ↑ Logos 2017: str. 161-163 sa napomenom 801
  72. ↑ Obolenski, 168-169.
  73. ↑ Konstantin Jireček, "Istorije Srba", Prva sveska (str. 219), Beograd. 1922.
  74. ↑ 74,0 74,1 Logos 2017: str. 162
  75. ↑ Stojanović 1927: str. 182, 186, 194, 198
  76. ↑ Ćirković 2008: str. 43
  77. ↑ Logos 2017: str. 162-163
  78. ↑ Bogdanović 1981: str. 322–324
  79. ↑ Д. Оболенски, Шест византијских портрета (Свети Сава), Београд 2004, стр. 175.
  80. ↑ Bogdanović 1981: str. 317–320
  81. ↑ Popović 2002: str. 171–184
  82. ↑ Janković 1983: str. 27–37
  83. ↑ Logos 2017: str. 161-164 sa napomenom 812. Stari srpski letopisi nabrajaju 12 episkopija u Savinoj arhiepiskopiji, ali u tom nabrajanju greškom se pojavljuju Beogradska i Braničevska episkopija. One su bile izvan Srbije u vreme Prvovenčanog. Nije jasno šta je bilo sa starim sedištem episkopije u Lipljanu. Lipljan se nalazio u Srbiji, ali možda nije bio tada sedište episkopa. U spiskovima starih srpskih letopisaca se pojavljuje Gračanica kao sedište lipljanskog episkopa. Tako da je bilo 10 episkopija, ili 11 sa Lipljanom
  84. ↑ Svetosavski zbornik, knjiga 2 1939: str. 91-111
  85. ↑ Историја српског народа I, 308-309.
  86. ↑ 86,0 86,1 Sveti Sava (S. Stanojević)
  87. ↑ 87,0 87,1 87,2 87,3 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 117), The University of Michigan Press, 2009.
  88. ↑ 88,0 88,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 119), The University of Michigan Press, 2009.
  89. ↑ McDaniel, Gordon (1989) [XIV vek] „Uvod” Danilovi nastavljači Beograd: Prosveta ISBN 9788607004423 OCLC 243714767. Pristupljeno 23. oktobar 2011 »Odnedavno samostalna, srpska crkva;... ohrabrila je širenje pravoslavnog hrišćanstva i podržavala razvoj kulta dinastije Nemanjića.« 
  90. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 118), The University of Michigan Press, 2009.
  91. ↑ Navedeno prema: Miodrag M. Petrović: Pomen bogumila - babuna u zakonopravilu svetoga Save i "Crkva bosanska", Beograd, 1995. godine
  92. ↑ Teodosije, Žitije svetog Save: "A one koji su propovedali jeres zadrža sa sobom kod crkve i nasamo ih tačno ispita. Nekrštenima, uz prethodno proklinjanje jeresi koju imađahu, zapovedi da drže dane oglašene u čuvanju čistote, i tako zapovedaše im da se krste."
  93. ↑ Grupa autora, „Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele (prema tablicama Alekse Ivića)“ (drugo znatno dopunjeno i prošireno izdanje), Beograd, 1991. ISBN 86-7685-007-0
  94. ↑ Genealogy.eu Arhivirano 2008-06-20 na Wayback Machine-u, sajt koji sadrži porodična stabla kraljevskih i plemićkih porodica
  95. ↑ Gresi prelepe Evdokije („Večernje novosti“, feljton „Žene srpskih vladara“, 24. januar 2011)
  96. ↑ Živorad Janković: Smrt Stefana Prvovenčanog („Pravoslavlje“, br. 941, 1. jun 2006)

Literatura uredi

епископија у средњем веку,Филозофски факултет београд - докторска дисертација]. 

Vidi još uredi

Spoljašnje veze uredi

Prethodnik:
Stefan Nemanja 		Veliki župan Srbije 1196 — 1202 Nasljednik:
Vukan Nemanjić
Prethodnik:
Vukan Nemanjić 		Veliki župan, pa kralj Srbije 1207 — 1228 Nasljednik:
Radoslav Nemanjić


Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_Nemanjić&oldid=41567786