Maljen
Maljen je planina u Srbiji koja se nalazi u zapadnoj Srbiji, južno od Valjeva. Pruža se pravcem istok-zapad u dužini od oko 25 kilometara i čini dio kompleksa Valjevskih planina (Medvednik, Jablanik, Povlen i Maljen). Najpoznatije turističko mjesto na planini Maljen su Divčibare, na oko 980 metara nadmorske visine.[1]
Maljen
| |
|---|---|
 Pogled sa Crnog vrha
| |
| Visina | 1.104 m |
Lokacija
| |
| Država |  Srbija
|
Geologija
urediMaljen se sastoji od stijena različite starosti, u njegovoj građi najviše sudjeluju verfenski škrijevci, serpentini, trijaski vapnenci i eufotiti. Tu se javljaju i jurski (lijaski) vapnenci, jurska dijabaz-rožnjačka formacija, mafiti i ultramafiti. Ultramafiti su najviše rasprostranjeni na Maljenu i Suvoboru. Na obje ove planine rasprostranjene su kredne tvorevine. Od Lastre, preko Divčibara do najvišeg vrha Maljena zemljište je od serpentina i eufotita.
Najviši vrhovi
uredi- Kraljev sto (1.104 metara)
- Crni vrh (Maljen) (1.098 metara)
- Stražara (1.061 metara)
- Golubac (Maljen) (1.056 metara)
- Paljba (1.051 metara)
- Velika pleća (1.037 metara)
- Veliko brdo (1.036 metara)
- Vlasovi (1.033 metara)
- Zabalac (1.011 metara)
Zaštićeno područje
urediDio Maljena stavljen je pod zaštitu i proglašen zaštićenim područjem pod imenom "Maljen", kao prirodno dobro od regionalnog, odnosno velikog značaja i svrstava se u ΙΙ kategoriju zaštite, kao predio izuzetnih odlika.
Maljen je stavljen pod zaštitu kako bi se:
- očuvali riječni tokovi: Bukovska, Crna rijeka i Crna Kamenica sa lijevim pritokama Kozlica i Tinja,
- očuvalo geomorfološko nasleđe: klisure i kanjoni pomenutih rijeka, akumulativne terase Crne Kamenice i erozivno-akumulativne terase Bukovske rijeke kod ušća Crne rijeke,
- očuvalo hidrološko nasleđe: vodopad Skakalo, vrelo Manastirica, Ponornica ponora pod Pločom,
- očuvale šumske fitocenoze termofilnih hrastovih zajednica, ksero-mezofilne hrastove zajednice, mezofilne hrastovo-grabove zajednice, bukove šume, bukovo-jelove šume, šume crnog i bijelog bora, šume crnog jasena i crnog graba, brezove šume, šume vrbe i crne jove;
- očuvalo 474 biljnih taksona i to: planinski šafran (Crocusveluchensis), markgrafova žumenica (Alyssum markgrafii), češljica (Silene roemeri), devet Jugovića (Epimedium alpinum), vetrogon (Eriophorum latifolium), bršljan (Hedera helix), kločika (Staphylea pinnata), crni grab (Ostrya carpinifolia) i dr,
- očuvala fauna od 19 vrsta vodozemaca i gmizavaca, i to: šareni daždevnjak (Salamandrasalamandra), alpski mrmoljak (Triturus alpestris), obični mrmoljak (Triturus vulgaris), žutotrbi mukač (Bombina variegate), zelena krastava žaba (Bufo viridis), velika krastača (Bufo bufo), velika zelena žaba (Rana kl. Esculenta), livadska žaba (Rana dalmatina), riđa žaba (Rana temporaria) i pet vrsta zmija,
- očuvala fauna riba i to: dvoprugasta uklija, potočna mrena, krkuša, klen, balkanski vijun (Sabanejewia balcanica) i potočni rak (Austropotamobius torrentium)
- očuvala fauna sisara koja stalno ili povremeno obuhvata 52 vrste sisara, od čega strogo zaštićenih vrsta ima 25, a zaštićenih 21;
- očuvala fauna ptica koju čine 135 vrsta ptica i koja područje Maljena svrstava u popis područja za ptice od izuzetnog nacionalnog značaja sa evidentiranih 116 vrsta koje su strogo zaštićene i 18 vrsta koje su zaštićene.
Režimi zaštite
urediNa području Predela izuzetnih odlika "Maljen", utvrđujeni se režimi zaštite I, II i III stepena.
| Predio izuzetnih odlika Maljen | |
|---|---|
 | |
| Najbliži grad | Valjevo, Srbija |
| Površina | 101,04 km² (39 mi² ) |
| Oznaka | Vrsta: Predio izuzetnih odlika Značaj: II kategorija Režim zaštite I, II i III stepena |
| Osnivanje | 1981, 2021.[1] |
Režim zaštite I stepena, ukupne površine 108,66 ha, odnosno 1,08% površine zaštićenog područja, obuhvata slijedeće najvrednije lokalitete:
- Crna rijeka, na teritoriji grada Valjeva, 67,20 ha,
- Čalački potok, na teritoriji opštine Požega, 3,66 ha
- Velika Pleć - Vražiji Vir, na teritoriji opštine Požega, 30,81 ha,
- Vodopad Skakalo, na teritoriji opštine Mionica, 6,99 ha.
Režim zaštite II stepena, ukupne površine 1.453,46 ha, odnosno 14,38% površine zaštićenog područja, obuhvata sledeće lokalitete:
- Bela Stena, na teritoriji grada Valjeva i opštine Mionica, 623,19 ha,
- Bela Kamenica, nna teritoriji opštine Požega, 75,41 ha,
- Zabalac, na teritoriji opštine Mionica, 10,7 ha
- Manastirica, na teritoriji opštine Mionica, 298,75 ha
- Tinja, na teritoriji opštine Gornji Milanovac (KO Bogdanica i KO Planinica), površina ovog lokaliteta iznosi 185,82 ha
- Kozlica, na teritoriji opštine Požega, 144,50 ha,
- Crna Kamenica, na teritoriji opštine Požega, 115,73 ha.
Režim zaštite III stepena, ukupne površine 8.542,71 ha, odnosno 84,54% površine zaštićenog područja, obuhvata preostali dio zaštićenog područja koji nije obuhvaćen režimom zaštite I i II stepena.
Zabrane
urediOsim zabrane radova i aktivnosti koje su kao takve utvrđene članom 35. Zakona o zaštiti prirode, zabranjuju se i:
- izgradnja hidrotehničkih objekata (brana - akumulacija), kao i izgradnja hidroelektrana na vodotocima ili njihovim delovima na čitavom zaštićenom području;
- eksploatacija mineralnih sirovina u zonama neposredne i uže zaštite izvorišta vodosnabdevanja, na područjima ili u blizini područja namenjenog turizmu, na području ili u blizini zaštićene okoline nepokretnih kulturnih dobara;
Ostale zaštite
urediPredio izuzetnih odlika "Maljen", se preklapa (delimično ili u potpunosti) sa sledećim međunarodno značajnim područjima u Republici Srbiji:
- Emerald područje: Valjevske planine, SR 0000036;
- Značajno područje za ptice (IBA - Important Bird Areas): Valjevske planine, 018;
- Odabrano područje za dnevne leptire (PBA - Prime ButterflyAreas): Maljen-Suvobor, 039.
- Zaštićeno područje je deo ekološke mreže Republike Srbije (NATURA 2000).
Literatura
uredi- Mala enciklopedija Prosveta, Treće izdanje (1985); Beograd: „Prosveta“; ISBN 86-07-00001-2
- Jovan Đ. Marković (1990): Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije Sarajevo: „Svjetlost“; ISBN 86-01-02651-6
Vanjske veze
uredi- „Planina Maljen stavljena pod zaštitu, biće bez MHE”. Energetski portal. Pristupljeno 7. 2. 2025.
- „Planina Maljen pod posebnim režimom zaštite, biće bez MHE”. Nova ekonomija. Pristupljeno 7. 2. 2025.
- „Maljen - O planini”. Dinarsko gorje. Pristupljeno 7. 2. 2025.
Izvori
uredi- ↑ 1,0 1,1 „Maljen - Uredba o proglašenju predjela izuzetnih odlika”. Službeni glasnik RS br. 83/2021. Pristupljeno 7. 2. 2025.
